Hürmüz Kuşatması (1622)
| Hürmüz Kuşatması | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 17. yüzyılda Hürmüz şehri ve kalesi. | |||||||||||
| |||||||||||
| Taraflar | |||||||||||
 Safevîler İngiliz Doğu Hindistan Şirketi |
.svg){kind=small} Portekiz KrallığıHürmüz Emirliği | ||||||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||||||
|
İmam Kulu Han Kaptan Blayte |
Vali Simao de Melo | ||||||||||
| Çatışan birlikler | |||||||||||
|
3.000 Safevi askeri 5 İngiliz savaş gemisi, 4 küçük gemi | 1.000'den fazla | ||||||||||
| Kayıplar | |||||||||||
| Tam olarak bilinmiyor ama azdı. | Kayıplar düşüktü, 1.000 asker esir alındı | ||||||||||
Hürmüz Savaşı 1622'de gerçekleşti. 10 haftalık bir kuşatmanın ardından İngiliz-Safevi devletlerinin müttefik kuvvetleri, kaledeki Portekiz garnizonunu yenmeyi başardı. Böylece İngiltere ile Safevi devleti arasındaki ticaret yolu Basra Körfezi'nde açıldı.[1] Hürmüz, Safeviler tarafından yeniden ele geçirilmeden önce, Portekiz onu yaklaşık yüzyıl boyunca fethetmişti. Hürmüz, Portekizli general Alfonso de Albuerque tarafından fethedildiği 1507 yılından beri Portekiz'e bağlıydı. Bu yer aracılığıyla Portekiz, Hindistan ile Avrupa arasındaki tüm ticareti kontrol ediyordu.[2][3]
İngiliz-Safevi ittifakı[değiştir | kaynağı değiştir]
İngiliz tarafı, savaşta Doğu Hindistan Şirketi tarafından sağlanan 5 savaş gemisi ve 4 küçük gemi ile temsil edildi. Safeviler, İngilizlerle ittifak kurulmadan önce zaten bir savaş başlatmıştı. Şah Abbas'ın ordusu Portekizlileri Kesşm Adası'ndaki kalede kuşattı. Şah Abbas İngilizlerin onlara yardım edeceğini umuyordum. Allahverdi Han'ın oğlu İmam Kulu Han, Şah Abbas'ın emriyle İngilizlerle müzakerelere başladı ve onların desteğini almayı başardı. Buna karşılık Safevi devleti ipek ticaretinde İngiltere'ye tavizler vermek zorunda kaldı. Ayrıca taraflar, Hürmüz gümrük gelirlerinin ve toplanacak ganimetlerin paylaşılması, esirlerin inançlarına göre ülkelerine verilmesi ve savaşa katılan İngiliz donanmasının maliyetinin yarısının Safeviler tarafından karşılanması konularında da anlaştılar.[4]
Kuşatma[değiştir | kaynağı değiştir]
Zaferden iki hafta sonra - 10 Şubat'ta Kızılbaş ordu'su Hürmüz'e çıkarıldı, bölge hızla ele geçirildi ve şehir hızla ele geçirildi. İskender Bey Münşi'nin "Frenklerin kale inşa etme sanatındaki maharetinin seçkin bir örneği" olarak tanımladığı kaleyi kuşattı. Kaleyi denizden bombalayan İngilizler, sadece kaleyi değil, kale duvarlarının yakınına sığınan Portekiz gemilerini de bombaladı. Kişm Adası'nda olduğu gibi, karada bir İngiliz top bataryası düzenlendi. Portekizliler bu sefer inatla direndiler. 17 Mart'ta kale duvarlarından birinin yıkılmasının ardından Kızılbaşlar saldırdı, ancak kaleyi ele geçiremedi. Portekiz garnizonu, bu kadar şiddetli bir şekilde direnerek, yardımın yakında Goa'dan geleceğini umuyordu. Böyle bir yardım gelse bile çok az savaşçıyla savaşa çok geç katıldı. 23 Nisan 1622'de, iki aylık şiddetli direnişin ardından Portekizliler, Kızılbaşlar kaleyi ele geçirdiğinde katliam yapacaklarından korkarak teslim oldu.[5][6]
Böylece Basra Körfezi'ndeki asırlık Portekiz egemenliği sona erdi. Fiqueroa, bu trajediyi İspanya-Portekiz'in aptalca saldırgan politikasına bağlıyor:
| “ | Özellikle İngilizler gibi yetenekli bir ulus tarafından desteklenen Konsey'i, Şah Abbas'a savaş açacak kadar aptal bir Kral'a ve kendi ülkesinde ona saldırmaya kimin zorladığını söylemeyeceğim. Hindistan'da küçük bir kuvvetin varlığına rağmen, bu kale ve her şeyden önce Hürmüz bölgesi, bariz kaçınılmaz yenilgiye ve ilk saldırganın insafına bırakıldı.[6] | ” |
Hayatta kalan Portekizli savaşçılar, kadınlar ve çocuklar Maskar ve Sohar'a götürüldü. Yine Portekizlilerin yanında savaşan Müslümanlar idam edildi. Hürmüz, önemli servetiyle birlikte yağmalandı.
Monnoks bunu şu şekilde açıklıyor:
| “ | Safeviler ve İngilizler öyle bir yağmalamaya başladılar ki görünce hem üzüldüm hem de utandım; ancak bunun için herhangi bir çözüm bulamadım.[6] | ” |
Kızılbaşlar, ele geçirdikleri Portekiz toplarının gücünden özellikle etkilendi. Bu toplar İsfahan'a götürüldü ve Şah sarayı önünde sergilendi. İskender Bey Münşi, bu topları "Frank top yapımcılarının sanatının bir şaheseriydi" olarak tanımlıyor. İngilizler daha sonra Kızılbaşların ganimetten paylarına düşenden fazlasını aldıklarından şikayet ettiler. Kızılbaşlar'ın kaleyi kuşatmak için kalıcı olarak iki gemi göndermedikçe kalenin işgaline katılamayacakları yönündeki taleplerinden de endişe duyuyorlardı ve bu nedenle Kızılbaşlar'ın Hürmüz'den sonra Maskat'a Portekizlilere birlikte saldırma teklifini reddettiler.[7] Ayrıca İngilizlerin zafer sonucu ele geçirdikleri ganimet, kuyumcular tarafından ucuza satın alındı.[8][7]
Hürmüz'ün alınmasından sonra buranın Şah Abbas için önemi kalmamıştır. Tüm ticareti daha iyi koruyabileceği bir limana, önce Gembrun'a, sonra Bandar-Abbas'a taşıdı. [9] Bu alan hızla büyümüş ve İngiliz ticaret gemilerinin giriş alanı olan Fıçı işlevini üstlenmiştir. Kısa bir süre sonra Hollanda Doğu Hindistan Ticaret Şirketi, İngilizlerin önce müttefiki, sonra rakibi olarak buraya müdahale etmeye başladı. Portekizliler bölgedeki topraklarını kaybettikten sonra onları geri almak için çeşitli girişimlerde bulundular. 11 Şubat 1625'te Hürmüz'de Portekiz gemileri ile İngiliz-Hollanda gemileri arasında bir savaş gerçekleşti. Kıyıdan seyreden Safevi ordusunun, ateş ve duman çıkaran gemileri görünce şaşkına döndüğü söylenir. Savaş her iki taraf için de mutlak zaferle sonuçlanmasa da Portekizliler artık Hürmüz için bir tehdit oluşturmuyordu. Aynı yıl Portekizliler, Avrupalılar arasındaki rekabetin yalnızca kendisine fayda sağlayacağını görerek Abbas'ın yanına geldiler ve Kong'da bir fabrika kurmalarına ve kıyıda bir kale inşa etmelerine izin verdiler. Portekizliler, Basra'nın hükümdarı Osmanlı Paşası ile de iyi ilişkiler sürdürdüler. Basra hükümdarı, İstanbul'dan bağımsızlığını koruması için Portekizlilerle iyi ilişkiler kurmasını önemli görüyordu.[7]
Hürmüz'ün ele geçirilmesinden sonra İspanya kralı, İngiliz hükümetinin askeri müdahalesini protesto etti ve iki devletin monarşisinin birleşmesi nedeniyle bir açıklama istedi. Açıklama olarak şirketin Safevi Devleti'nin zorlamasıyla savaşa girdiği bildirildi. İngiliz Kralı I. James ve gözdesi Buckingham Dükü, Portekiz protestolarına aldırış etmediler ve ganimeti paylaşma niyetindeydiler. Buckingham Dükü, Yüksek Lord Amiral olarak, Doğu Hindistan Şirketi gemilerinin son yıllarda hem Portekiz'den hem de Hürmüz'den aldığı ganimetlerin onda birini almaya hak kazandığını iddia etti. Bu 100.000 £ olarak tahmin ediliyordu. Şirketi Admiralty Court'a götürmekle ve gemilerini limanda durdurmakla tehdit ettikten sonra 10.000 sterlinini aldı. Kral da, "Seni İspanyolların şikayetinden kurtardım mı? Ve sen bana karşılığında hiçbir şey vermiyorsun?" dedikden sonra kendisine 10.000 pound da verildi.[10]
Sonuç[değiştir | kaynağı değiştir]
Portekiz ve İspanya 1580'den 1640'a kadar aynı hanedan tarafından yönetilse de İngiltere ve Portekiz savaş durumunda değildi. Buckingham Dükü George Villiers, Safevilere yardım eden şirketi tehdit etmeye başladı. Ancak Safevîler ile yapılan anlaşmada öngörülen 10.000 poundu aldıktan sonra buna son verdi. Kral da, "Seni İspanyolların şikayetinden kurtardım mı? Ve sen bana karşılığında hiçbir şey vermiyorsun?" dedikden sonra kendisine 10.000 pound da verildi.
Hürmüz'ün ele geçirilmesi, Doğu Hindistan Şirketi'nin Safevilerle ticareti geliştirmesi için verimli koşullar yarattı. İngilizler hazır giyim ve diğer ürünleri ipekle değiştiriyorlardı.Ancak bazı zorluklar hala devam etti. İngiliz maceraperest Robert Shirley de bu ticari ilişkilerin geliştirilmesiyle ilgilendi.[11]
Galeri[değiştir | kaynağı değiştir]
-
Hürmüz kalesinin ele geçirilmesi sırasında öldürülen William Baffin. -
Keşm Adası'ndaki Portekiz kalesi -
Portekiz kalesi
.jpg)
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
- Safevî İmparatorluğu
- Şah I. Abbas'ın Bahreyn'i fethi
- Şah I. Abbas
- Bender Abbas'ın Safeviler tarafından ele geçirilmesi
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ K. N. Chaudhuri (1999). The English East India Company: The Study of an Early Joint-Stock Company 1600–1640. Taylor & Francis. ISBN 0-415-19076-2.
- ^ Sykes 2006, s. 279
- ^ "A History of Christianity in India by Stephen Neill p.549". 18 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2019.
- ^ "Biography Charles Knight, p.7". 30 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2019.
- ^ Pazuki 1317, s. 336.
- ^ a b c Blow 2009, s. 127.
- ^ a b c Blow 2009, s. 128.
- ^ Streck 1993, s. 516.
- ^ Streck 1993, s. 515-516.
- ^ Blow 2009, s. 128-129.
- ^ George Robert Gleig (1830). The History of the British Empire in India. 1. Murray. s. 346. 9 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2023.
Kaynak[değiştir | kaynağı değiştir]
- Rıza Pazuki. Târih-i İran (Ez Moğol Tâ Afşâriyye). Şirket-i Çaphâne-i Ferheng.
- David Blow (2009). Shah Abbas: The Ruthless King Who Became an Iranian Legend. I.B. Tauris. ISBN 1845119894. 8 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2023.
- Sir Percy Sykes (1915). A History of Persia. MacMillan. A History of Persia. Londra: MacMillan. Erişim tarihi: 9 Mart 2023.