Girit Türkleri
Τουρκοκρητικοί | |
|---|---|
 | |
| Toplam nüfus | |
|
450.000 (tahminî) | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
 Türkiye | 200.000 (1971)[1] |
 Mısır | 100.000 (1971) |
 Libya | 100.000 (1971) |
| Diğer ülkeler (Lübnan, İsrail, Suriye vb.) | 50.000 |
| Diller | |
| Din | |
Girit Türkleri (Yunanca: Τουρκοκρητικοί veya Τουρκοκρήτες, Tourkokritikí veya Tourkokrítes, Türkçe: Giritli, Girit Türkleri veya Giritli Türkler, Arapça: أتراك كريت), Girit adasının Osmanlı Devleti yönetiminde kaldığı 1645-1908 döneminde meydana gelen Türk göçlerinden, ada halkı içinde ihtida (İslamiyet’i kabul) süreciyle ve çeşitli Osmanlı tebaası toplumlar arasındaki kaynaşmalarla oluşmuş ve bu şekilde özgün bir kültür oluşturmuş bir Türk toplumudur. Osmanlı öncesi[kaynak belirtilmeli] ada halkından İslamiyet'e geçenlerin bir kısmı 19. yüzyıl başında Yunan milliyetçiliği akımlarının etkisinde kalarak Hristiyanlığa geri dönmüş (irtidad), Girit Türkleri toplumunun dışına çıkmışlar, Müslüman kalanlar ise Türk kimliğini benimseyerek kendilerine Türk demişlerdir.[2]
Bu toplumun 19. yüzyıl sonlarında başlayan ve Türkiye-Yunanistan Nüfus Mübadelesi ile tamamlanan Anadolu'ya (veya komşu coğrafyalara) göç hareketinin günümüze uzanan bireyleri Girit Türkleridir. Girit Türklerinin Türkiye-Yunanistan Nüfus Mübadelesi ile Türkiye'ye gelenleri ağırlıklı olarak Çukurova, Ayvalık, İzmir, Bodrum, Side, Mudanya, Adana ve Mersin'e yerleşmişlerdir. Ayvalık ve Alibey/Cunda adasında hâlen nüfus çoğunluğunu teşkil eden Giritliler arasında Yunancanın Girit lehçesi de günümüze dek kullanılmaktadır.
Göç hareketi üç dalga hâlinde cereyan etmiştir. İlk dalga 19. yüzyıl sonlarında, adada Osmanlı hâkimiyetinin zayıflamasıyla Anadolu'ya dönmeyi tercih edenler ve özellikle de adanın doğu kısmında 1897'de cereyan eden "toplu katliamlar"dan (terim olayların görgü şahidi olan İngiliz gazeteci-yazar Henry Noel Brailsford'a ait; "wholescale massacre" [3]) kaçabilenlerdir.[4] İkinci dalga, yapısında adanın Türk-Müslüman azınlığı için temel haklar barındıran Girit Cumhuriyeti'nin (1896-1908) Osmanlı Devleti'nde II. Meşrutiyet'in ilanını takip eden dönemdeki otorite boşluğunu fırsat bilerek bir oldubitti ile Yunanistan'a bağlanması ile ayrılmak durumunda kalanlardır. Üçüncü ve son dalga ise, Türkiye-Yunanistan Nüfus Mübadelesi ile dönmüştür.
| Nüfus sayımı | Girit Türkleri | Yüzde | Toplam Nüfus |
|---|---|---|---|
| 1858[5][6] | 62.138 | 22,2% | 278.908 |
| 1881[6][7] | 72.353 | 26,2% | 276.208 |
| 1900[6][8] | 33.496 | 11% | 303.543 |
| 1911[6] | 27.852 | 8,3% | 336.151 |
| 1920[6] | 22.999 | 6,6% | 346.584 |
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Rippin, Andrew (2008). World Islam: Critical Concepts in Islamic Studies. Routledge. S. 77. ISBN 978-0415456531.
- ^ "Yunan isyanı sırasında Girit'te irtidad olayları (Dr. A. Nükhet Adıyeke - Dr Nuri Adıyeke)". 19 Şubat 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2007.
- ^ [kaynak belirtilmeli] "The Cretans perpetrated a wholesale massacre at the expense of the Moslem minority in the eastern (Sitia) districts of the island in 1897. I saw with my own eyes young Moslem girls who had escaped mutilated from these horrors."
- ^ [kaynak belirtilmeli]Bu katliamlarla ilgili olarak Osmanlı arşivleri, Genelkurmay Başkanlığı, yerli ve yabancı bağımsız gözlemciler ve uluslararası diplomatik kaynaklarda zengin bir belge birikimi bulunmakta olup, bunların bir kısmı yayınlanmış ve akademisyenlerce değerlendirilmiştir.
- ^ Δετοράκη, 1986, σελ. 400.
- ^ a b c d e Ανδριώτης, Νίκος (2004). "Χριστιανοί και Μουσουλμάνοι στην Κρήτη, 1821-1924. Ένας αιώνας συνεχούς αναμέτρησης εντός και έκτος του πεδίου της μάχης". Μνήμων. Αθήνα: Εταιρεία Μελέτης Νέου Ελληνισμού. 26: 93.
- ^ Δετοράκη, 1986, σελ. 401.
- ^ Δετοράκη, 1986, σελ. 459.