Gilehli Camii
| Gilehli Camii | |
|---|---|
 | |
| Yerel ad | |
| Konum | Şeki, Azerbaycan |
| Kuruluşu | 1749 |
| Kurucusu | Hacı Çelebi Han |
Gilehli Camii veya Gileyli Camii, Şeki şehrinde bulunan, 18. yüzyılda inşa edilmiş tarihi bir camidir. Gilak Camii, 1749 yılında Şeki Han'ı Hacı Çelebi Han tarafından yaptırılmıştır. 1805 yılında Hacı Şemseddin Bey o caminin yerine yeni bir cami yaptırdı. Bundan sonra cami "Hacı Şemseddin Bey Camii" adıyla anılmaya başlandı.
Cami, Azerbaycan Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu'nun 2 Ağustos 2001 tarih ve 132 sayılı kararı ile ulusal öneme sahip taşınmaz tarihi ve kültürel anıtlar listesine dahil edilmiştir.
7 Temmuz 2019'da "Şeki'nin tarihi merkezi, Han Sarayı ile birlikte" UNESCO Dünya Mirası Listesi'ne alındı. Şeki'nin tarihi merkezinde yer alan Gilehli Camii de Dünya Mirasları arasında yer alıyor.
Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]
Gilehli camisinin yakınında, 20. yüzyılın başlarında, onun kitabesi toprak altında bulundu. Daha sonra kitabe, caminin yakınındaki bir çeşmenin üstüne yerleştirildi. 1936'da, Elesgerzade kitabenin fotoğrafını çekerek, dergide yazdı. Daha sonra bu haber ve fotoğraf birkaç kez bilimsel yayınlarda yayınlandı.[1] Kitabenin sonraki kaderi bilinmiyor.
Kitabenin üzerinde şunlar yazılıdır:
| “ | "Bu şerefli camiyi Hacı Çelebi sultan ibn Kurban, Şeki hakimi, Şirvan emiri, 1162 yılı Allah'ın mübarek Ramazan ayında yaptı." | ” |
Gilək camisi, 1749'da Şeki hanı Hacı Çelebi Han tarafından inşa edilmiştir. 1805'te, caminin yerinde Hacı Şemseddin bey yeni bir cami yaptırdı. Bundan sonra cami, halk arasında "Hacı Şəmsəddin mey camisi" olarak bilinmeye başlandı.
Eskiden, caminin yakınındaki mezarlık zamanla Qurcan çayı tarafından tamamen yıkıldı. Mezarlıkta bulunan bazı baş taşları farklı müzelerde saklanmaktadır. 1805'te camiyi restore ettiren Hacı Şemseddin beyin baş taşı Şeki Tarih-Diyarşünaslık müzesinde saklanır. Hacı Şemseddin bey 1815'te vefat etti ve Gilehli camisinin yanındaki mezarlıkta defnedildi.
Sovyet işgali sırasında[değiştir | kaynağı değiştir]
Sovyet işgalından sonra resmi olarak 1928'den itibaren dine karşı mücadele başladı. Azerbaycan KP MK, o yılın Aralık ayında, birçok cami, kilise ve sinagogu eğitici amaçlı kulüplerin bütçesine vermek için karar aldı. Eğer 1917'de Azerbaycan'da 3.000 cami varsa, 1927'de bu sayı 1.700'e, 1933'te ise 17'ye düştü.[2]
20. yüzyılın 30'lu yılların ortalarında evleri yıkılmış bir aile, caminin binasında yaşamaya başladı. Cami uzun süre bakımsız kaldığı için yıkılmaya yüz tuttu ve sonunda yıkıldı. Sadece minaresi kaldı.[3]
Bağımsızlıktan sonra[değiştir | kaynağı değiştir]
Cami, Azerbaycan Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu'nun 2 Ağustos 2001 tarihli 132 numaralı kararıyla ülkenin önemli taşınmaz tarihi ve kültürel anıtları listesine dahil edildi.[4]
Şeki şehrinin tarihi bölgesi, 2001'den beri UNESCO'nun Dünya Mirası adayları listesinde yer almaktadır. 7 Temmuz 2019'da "Han Sarayı ile birlikte Şekinin tarihi merkezi" UNESCO'nun Dünya Mirası Listesi'ne dahil edildi.[5] Karar, Bakü Kongre Merkezi'nde yapılan UNESCO Dünya Mirası Komitesi'nin 43. oturumunda kabul edildi.[6] Şeki şehrinin tarihi merkezinde yer alan Gilehli camii de Dünya Mirası Listesi'ne dahil edildi.
Mimari özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Şeki şehrinin kuzeydoğusunda, dere kenarındaki derin uçurumun yakınlığı mescidin inşası için seçildi. Gilehli Camii, planlama özelliklerine ve iç hacminin çözümüne - çok sayıda duvar nişi ve duvar yüzeyinin çok renkli işlenmesine - göre Şeki'nin yaşam binalarının mimarisine yakındır.[7]
Plan, 6x12 metre ölçüye sahip düzgün dikdörtgen şeklindeki caminin tavanını, binanın merkezinde yer alan dört ahşap sütun taşıyor. Cami, kil ve saman karışımından hazırlanmış çamurlu tuğla ve dere taşı karışımından inşa edilmiştir. Duvarlar dıştan sıvalı, içten sıvalı ve renkli resimlerle süslenmiştir.[7] Bu renkli resimler, anıtın temel değerli unsurlarıdır.
Zemin katta, duvarlar geceleri aydınlatılmış, su geçirmez katın üzerinde geometrik ve bitkisel desenler çizilmiş ve daha sonra bu desenler renkli boyalarla boyanmıştır. İç duvarların yüzeyi kemerlerle birkaç bölüme ayrılmıştır: zemin katta 1.5 metre derinliğe kadar olan duvarlar kil-saman karışımı ile sıvalı ve zarif ışıltılı sıva ile kaplanmıştır. Bu panellerin üzerinde oxvari çoklu nişler kemerine giden. Bu kemer geometrik ve bitkisel desenlerle doldurulmuştur. Nişlerin üstünde bitki desenli zarif şerit yer alır, üzerinde Arap alfabesi ile yazı şeridi geçer.[8] Tüm bu kompozisyon zarif desenlerle süslenmiş bardur kemeri ile tamamlanmaktadır.
Güneydoğu duvarının merkezinde, stalaktitler, desenler ve yazılarla süslenmiş oxvari şekilli mihrap yer alır. Mihrabın yanlarında da çoklu oxvari nişler vardır.[8]
Minaresi[değiştir | kaynağı değiştir]
Gilehli Camii'nin sadece minaresi günümüze kadar gelebilmiştir. Yüksekliği 13,5 metre olan minare, çatıya kadar yükselir. Mescidin yatay yönünde sarkan dayanma duvarı onun sağlamlığını ve dayanıklılığını daha da artırır. Dayanma duvarının kurtarılacağına kadar olan kısmı taşla, üst kısmı ise pişmiş kırmızı tuğla ile kaplanmıştır.Minareyi tamamlayan ve müezzinler için ayrılan alana çıkmak için istinat duvarına yirmiden fazla taş basamak yapılmış, onları yağmurdan, kardan, tipiden ve güneşten korumak için ahşapla kaplanmıştır. Işık için küçük pencereler de vardır. Merdivenlerin sonunda minareye giriş için kemerli bir kapı bulunmaktadır.
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Camii", Известия АзФАН СССР, Bakı, I, s. 67, 1943
- ^ Arif Yunusov (2004). Ислам в Азербайджане (PDF). Bakı: Zaman. s. 78. ISBN 9952-8052-0-9. 5 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Nisan 2023.
- ^ Orkhan Ali (27 Nisan 2012). "İbadət evləri: hansı rayonda necə məscid var? - V YAZI" (Azerice). modern.az. 27 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Aralık 2022.
- ^ "Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2001-ci il 2 avqust Tarixli 132 nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmişdir" (PDF) (Azerice). mct.gov.az. 2 Ağustos 2001. 7 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Aralık 2022.
- ^ "Historic Centre of Sheki with the Khan's Palace" (İngilizce). unesco.org. 2019. 18 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2012.
- ^ "Şəki Xan Sarayı Dünya İrsinin siyahısında" (Azerice). Amerikanın Səsi. 7 Temmuz 2019. 15 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Aralık 2012.
- ^ a b Саламзаде 1964, s. 34
- ^ a b Саламзаде 1964, s. 35
Kaynak[değiştir | kaynağı değiştir]
- Саламзаде, А. (1964). Архитектура Азербайдана XVI-XIX вв. Баку: Издательство Академии наук Азербайджанской ССР.