Gelişim coğrafyası
Gelişim coğrafyası, insanların yaşam standartları ve yaşam kalitesindeki değişimleri mekânsal açıdan inceleyen bir coğrafya dalıdır. Gelişim, birey ve toplumların yaşam koşullarında meydana gelen değişim ve dönüşüm süreçlerini kapsar. Bu süreçler, kimi zaman yaşam kalitesinde iyileşme, kimi zaman ise olumsuz sonuçlar doğurabilir.[1]
Temel konular ve amaçlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Gelişim coğrafyası, gelişimin mekânsal dağılımını, nedenlerini ve sonuçlarını araştırır. Gelişmiş (MEDC-More Economically Developed Countries) ve az gelişmiş (LEDC-Less Economically Developed Countries) ülkeler arasındaki farklar, ayrıca ülkeler içindeki bölgesel gelişmişlik farklılıklar (örneğin, Türkiye’de batı ve doğu bölgeleri arasındaki farklar) bu disiplinin temel inceleme alanları arasındadır. [2]. Benzer şekilde, ABD'de kıyı bölgeleri ve büyük metropoller, ülkenin iç kesimlerine göre ekonomik ve sosyal açıdan daha gelişmiştir.[3]
Bölgesel kalkınma kavramı, coğrafyanın gelişim süreçlerini anlamada önemli bir yere sahiptir. Türkiye'de GAP (Güneydoğu Anadolu Projesi) ve DOKAP (Doğu Karadeniz Projesi) gibi bölgesel kalkınma projeleri, mekânsal eşitsizlikleri azaltmayı ve geri kalmış bölgelerin gelişimini hızlandırmayı hedefler.[4]
Gelişim göstergeleri ve örnekler
[değiştir | kaynağı değiştir]Nicel göstergeler
[değiştir | kaynağı değiştir]Kişi başına düşen Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH): Norveç, kişi başına düşen gelirde dünyanın en üst sıralarında yer alırken, Nijer gibi ülkelerde bu değer oldukça düşüktür.[5]
Okuryazarlık oranı: Japonya'da okuryazarlık oranı %99'un üzerindeyken, Afganistan'da bu oran %40'ın altındadır.[5]
Temiz suya erişim: İsveç'te nüfusun tamamı temiz suya erişebilirken, Sahra Altı Afrika'da bazı ülkelerde bu oran %50'nin altındadır.[5]
Bileşik göstergeler
[değiştir | kaynağı değiştir]İnsani Gelişme Endeksi (HDI): 2022 verilerine göre İsviçre, Norveç ve İrlanda en yüksek HDI değerlerine sahipken, Çad ve Güney Sudan en düşük değerlere sahiptir.[5]
Toplumsal Cinsiyetle İlgili Gelişme Endeksi (GDI): İskandinav ülkeleri cinsiyet eşitliğinde önde gelirken, bazı Orta Doğu ve Afrika ülkelerinde kadınların eğitim ve iş gücüne katılımı oldukça düşüktür.[3]
Nitel Göstergeler
[değiştir | kaynağı değiştir]Yolsuzluk algısı: Danimarka ve Yeni Zelanda, en düşük yolsuzluk algısına sahip ülkeler arasında yer alırken, Somali ve Güney Sudan gibi ülkelerde yolsuzluk yaygındır.[3]
Güvenlik: Kanada ve Japonya, yüksek güvenlik düzeyleriyle öne çıkar. Buna karşılık, Suriye ve Yemen gibi ülkelerde güvenlik sorunları gelişimi olumsuz etkiler.[5]
Coğrafi farklılıklar ve gelişim
[değiştir | kaynağı değiştir]Dünya genelinde gelişmişlik düzeylerinde belirgin mekânsal farklılıklar gözlenir. Kuzey-Güney ayrımı kavramı, zengin Kuzey ülkeleri (Almanya, ABD, Japonya) ile yoksul Güney ülkeleri (Çad, Nijer, Bangladeş) arasındaki gelişmişlik farkını açıklar [3]. Ancak, Güney Kore ve Singapur gibi bazı Asya ülkeleri hızlı sanayileşme ile bu ayrımı aşmıştır.[5]
Türkiye'de ise, bölgesel kalkınma projeleriyle Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde ekonomik ve sosyal gelişmişlik düzeyinin artırılması amaçlanmaktadır. GAP ve DAP gibi projeler, tarımsal sulama, enerji üretimi ve altyapı yatırımları ile bölgesel eşitsizliklerin azaltılmasına katkı sağlamaktadır.[4]
Gelişimin önündeki engeller
[değiştir | kaynağı değiştir]Eğitim ve sağlık hizmetlerinin yetersizliği: Sahra Altı Afrika'da çocukların önemli bir kısmı ilkokula erişememektedir.[5]
Zayıf siyasi ve ekonomik kurumlar: Afganistan ve Haiti gibi ülkelerde siyasi istikrarsızlık gelişimi engeller.[3]
Çevresel sorunlar: Bangladeş, sık sık sel felaketleriyle karşılaşır ve bu durum kalkınmayı yavaşlatır.[5]
Borçluluk ve dışa bağımlılık: Latin Amerika'da bazı ülkeler dış borç yükü nedeniyle kalkınma yatırımlarını sürdürememektedir.[1]
Gelir dağılımı eşitsizliği: Güney Afrika, yüksek gelir eşitsizliğiyle bilinir.[5]
İklim koşulları ve çatışmalar: Orta Doğu'da süregelen çatışmalar, gelişimi ciddi şekilde sekteye uğratmaktadır.[3]
Türkiye'de ise, bölgesel kalkınma ajansları ve teşvik politikalarıyla bu engellerin aşılması hedeflenmektedir. Özellikle kırsal alanlarda altyapı eksikliği ve göç, gelişimi olumsuz etkileyen başlıca faktörlerdendir.[4]
Yardım türleri ve uygulama örnekleri
[değiştir | kaynağı değiştir]İkili ve çok taraflı yardımlar: Avrupa Birliği, Afrika ülkelerine kalkınma yardımı sağlamaktadır.[5]
Kısa vadeli yardımlar: Deprem sonrası Türkiye'ye yapılan uluslararası insani yardımlar.[1]
Uzun vadeli yardımlar: Dünya Bankası'nın eğitim ve altyapı projeleriyle Kenya'da tarımsal verimliliği artırmaya yönelik çalışmaları.[5]
Türkiye’de bölgesel kalkınma ajansları, yerel projelere finansman ve teknik destek sağlayarak sürdürülebilir kalkınmayı teşvik etmektedir.[4]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c Tümertekin, Ertuğrul (2015). Ekonomik Coğrafya. İstanbul: Çantay Kitabevi.
- ^ Doğanay, Halil (2011). Beşeri ve Ekonomik Coğrafya. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
- ^ a b c d e f Codrington, Stephen (2005). Planet Geography. Solid Star Press. Erişim tarihi: 13 Haziran 2025.
- ^ a b c d Şahin, Cevdet (2017). Bölgesel Kalkınma ve Coğrafya. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
- ^ a b c d e f g h i j k "World Development Indicators". World Bank. Erişim tarihi: 13 Haziran 2025.