Gıyaseddin Barak
| Gıyaseddin Barak | |
|---|---|
| Çağatay hanı | |
| Hüküm süresi | 1266–1271 |
| Önce gelen | Mübarek Şah |
| Sonra gelen | Negübei |
| Ölüm | 1271 |
| Çocuk(lar)ı | Duwa |
| Babası | Yesünto'a |
Barak (Çağatayca ve Farsça: غیاث الدین براق) Çağatay Hanlığı'nın (1266–1271) Hanıdır. Yesünto'a'nın oğlu ve Çağatay Han'ın torununun oğludur. İslam'a dönerek Gıyaseddin adını almıştır.[1]
Arka plan
[değiştir | kaynağı değiştir]Barak'ın ailesi, babasının Ögeday Han hanedanına destek olması nedeniyle Büyük Han Möngke Han tarafından sürgün edilmesinin ardından Çin'e göç etmişti. Barak, Kubilay Han'ın kampında büyümüş ve orada önemli bir mevki edinmiştir.
1260'ların başı
[değiştir | kaynağı değiştir]1260'lı yılların başlarında Orta Asya'ya seyahat etmiş ve Çağatay Hanı Mübarek Şah'ın güvenini kazanmıştır. 1266 yılında Çağatay Han olarak tekrar tahta çıkan Barak, ordunun desteğini alarak darbe yapmış ve aynı yılın eylül ayında Mübarek Şah'ı devirmiştir. Hemen ardından Kubilay'ın Büyük Han olma yetkisini reddetmiştir, Kubilay'ın Türkistan temsilcisini görevden almış ve yerine kendi valilerinden birini atamıştır. Çok üstün ordusu, Kubilay'ın subaylarının onu kovmasını engellemiş ve Hotan, onun kuvvetleri tarafından harap edilmiştir. Ancak Kubilay Han, 1268 yılında ihtilafı sona erdirmek ve Kaydu'ya odaklanmak amacıyla ona bir hibe göndermiştir.
Kaydu, Barak'a doğru ilerlediğinde, Barak, işgalcilerin birliklerine Seyhun kıyısında bir tuzak kurmuş ve onları mağlup etmiştir. Ancak bir sonraki savaşta Kaydu, amcası Berkhe-Çir komutasındaki 3 tümenini gönderen Altın Orda Hanı Mengü Timur'un yardımıyla Hucend yakınlarında Barak'ı yenmiştir. Daha sonra Mâverâünnehir, Kaydu tarafından harap edilmiştir. Barak, ordusunu yeniden toparlamak amacıyla yol boyunca karşılaştığı şehirleri yağmalayarak önce Semerkant'a ardından Buhara'ya kaçmıştır. Bu eylemler, bölgenin daha fazla harap olmasını istemeyen Kaydu'yu endişelendirmiştir. Kaydu'nun ayrıca Kubilay ile olası bir çatışma için ordusunu serbest bırakması gerekiyordu. Bunun üzerine barış önerilmiş ve Barak, hanlığın yerleşik bölgelerinin valileri Mesud Beg ve Daifu tarafından kabul edilmesi yönünde baskı görmüştr. Öyle de olmuş ve barış ilan edilmiş, ancak kaynaklar barışın zamanı ve yeri konusunda ihtilaf halindedir. Reşîdüddîn, toplantının 1269 baharında Taraz'da gerçekleştiğini iddia ederken, Vassaf, toplantının 1267 civarında Semerkant'ın güneyinde gerçekleştiğini yazmıştır. Her halükarda Maveraünnehir’in üçte ikisi Barak’a, diğer üçte biri ise Kaydu ve Mengu-Timur’a verilmiştir. Kaydu, Buhara çevresindeki bölgenin de kontrolünü ele geçirmiştir. Şehirlerin kontrolü hiçbir taraf tarafından ele geçirilememiş; bunların doğrudan yönetimi Mesud Bey'e devredilirken, Barak ve Kaydu sadece çöllerde ve dağlarda ikamet etmeyi kabul etmişlerdir.
Barak bu anlaşmadan memnun değildi; Kaydu, Mengu-Timur'un Mâverâünnehir'deki payını alma girişimiyle meşgulken Barak, ateşkesi ihlal ederek Buhara'yı yeniden işgal etmek için asker göndermiştir. Daha sonra Semerkant ve Buhara'yı da yağmalamaya kalkışmış, Mesud Bey bunu engellemekte zorlanmıştır. Ancak önemli miktarda otlak elde etmek amacıyla İlhanlılara saldırmaya karar verdiğinde, İlhanlı Abaka'nın Kubilay'ın müttefiki olması nedeniyle Kaydu bu kararı kabul etmiştir. Kaydu, 1269 veya 1270'te başlayan Barak'ın İlhanlılar'ı işgaline asker sağlamıştır. Barak'ın ordusunda Kaydu'nun temsilcileri arasında ilk olarak barış talebinde bulunan Kıpçak ve Güyük Han'ın torunu Çabat da vardı. Barak, Abaka'nın emrindeki Çağatay komutanlarından Tegüder'i isyana ikna etmiş ve İlhanlı kuvvetlerini Horasan'da bizzat yenilgiye uğratmıştır. Kısa bir süre sonra Kıpçak, Barak'ın generali Celayirtay ile tartışmaya girmiş ve bunu bahane ederek Kaydu'ya geri dönmüştür. Barak, kardeşini ve daha sonra Celayirtay'ı Kıpçak'ı geri almaya göndermiş, ancak başarılı olamamıştır. Kısa süre sonra Çabat da orduyu terk etmiş, ancak kuvvetlerinin büyük kısmı Buhara'da Barak'ın oğlu tarafından mağlup edilmiştir. Barak'ın Kaydu'ya yaptığı itirazlar sonuçsuz kalmıştır; hatta Kaydu, Abaka ile dostça ilişkilere bile girmiştir.
Mağlumiyet
[değiştir | kaynağı değiştir]Askerlerinin çoğunu firarilere karşı gönderen Barak, 22 Temmuz 1270'te Herat'ta İlhanlılar'a karşı büyük bir yenilgiye uğramıştır. Yaralı olarak Buhara'ya kaçmış, askerlerinin çoğu ise düşman saflarına geçmiştir. Kaybından Kıpçak ve Çabat'ı sorumlu tutan ve yardım talebinde bulunan bir mektup yazmıştır. Kaydu buna karşılık büyük bir kuvvet göndermiştir. Barak'ın yardımcıları isyancıları etkisiz hale getirince yardıma artık gerek kalmadığını, ancak Kaydu'nun kuvvetlerinin Çağataylıların gücünü yok etme niyetiyle yaklaşmaya devam ettiğini yazmıştır. Ordusu Barak'ın kampını kuşatmış, ancak kampa ulaştığında Barak'ın bir önceki gece öldüğünü fark etmiştir. Barak'ın generallerinin çoğu daha sonra Kaydu'nun otoritesine boyun eğmiştir. Vassaf ise Barak'ın generallerinin onu hayattayken terk ettiğini ve Barak'ın kendisini zehirleyen Kaydu'ya boyun eğmekten başka çaresi olmadığını iddia eder. Bir ay sonra Kaydu kendini Han ilan etmiş ve Çağatay Hanlığı'nın başına geçme yetkisini saklı tutmuş; bu yetkiyi ömrü boyunca korumuştur. Böylece Çağatay Hanları bundan sonraki otuz yıl boyunca Kaydu'nun kuklası olmuşlardır. Ancak oğulları Barak'ın ölümünden sonra uzun bir süre Kaydu'nun otoritesine karşı mücadele etmeye devam etmişlerdir.
Soybilim
[değiştir | kaynağı değiştir]Babürnâme eserinde Babür, anne tarafından büyükbabası Yunus Han'ın soyağacını şöyle anlatır:
"Yunus Han, Cengiz Han'ın ikinci oğlu Çağatay Han'ın soyundan gelmektedir (şöyle): Vais Han'ın oğlu, Şer-'ali Aughlon'un oğlu, Muhammed Han'ın oğlu, Hızır Khwaja Han'ın oğlu, Tuğluk-timur Han'ın oğlu, Aisan-bugha Han'ın oğlu, Dawa Han'ın oğlu, Barak Han'ın oğlu, Çağatay oğlu Mutuken'in oğlu Yesuntawa Han'ın oğlu Yunas Han Cengiz Han'ın oğlu Han"[2]
|
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ The preaching of Islam: a history of the propagation of the Muslim faith By Sir Thomas Walker Arnold, pg. 197
- ^ The Babur Nama in English, Zahiru'd-din Mubammad Babur Padshah Ghdzt, Annette Susannah Beveridge, Chapter 1, p. 19
- ^ The Tarikh-i-Rashidi: a history of the Moghuls of central Asia by Mirza Muhammad Haidar Dughlat; Editor: N. Elias,Translated by Sir Edward Denison Ross,Publisher:S. Low, Marston and co., 1895
- ^ "Chughtai Khanates" A research project by Dr. Abdul Rauf Mughal
Konuyla ilgili yayınlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Michal Biran, Qaidu and the Rise of the Independent Mongol State in Central Asia. The Curzon Press, 1997, 0-7007-0631-3.
| Siyasi görevi | ||
|---|---|---|
| Önce gelen: Mübarek Şah |
Çağatay hanı 1266-1271 |
Sonra gelen: Negübey |
