Fizyolojik psikoloji
Fizyolojik psikoloji, kontrollü deneylerde insan dışı hayvan deneklerin beyinlerinin doğrudan manipülasyonu yoluyla sinirsel algı ve davranış mekanizmalarını inceleyen davranışsal sinirbilimin (biyolojik psikoloji) bir alt bölümüdür. Bu psikoloji alanı beyin ve insan davranışlarını incelerken ampirik ve pratik bir yaklaşım gerektirir. Bu alandaki çoğu bilim insanı, zihnin sinir sisteminden kaynaklanan bir fenomen olduğuna inanmaktadır. Fizyolojik psikologlar sinir sisteminin mekanizmaları hakkında çalışarak ve bilgi edinerek insan davranışı hakkında birçok gerçeği ortaya çıkarabilirler. Biyolojik psikolojideki diğer alt bölümlerin aksine, psikolojik araştırmanın ana odağı beyin-davranış ilişkilerini tanımlayan teorilerin geliştirilmesidir.
Fizyolojik psikoloji, vücudun bir organizmadaki bir davranışa veya aktiviteye verdiği yanıtla ilgili birçok konuyu inceler. Eylem üretmek için dahil olan beyin hücreleri, yapıları, bileşenleri ve kimyasal etkileşimleri ile ilgilidir.[1] Bu alandaki psikologlar genellikle dikkatlerini uyku, duygu, yutma, duyular, üreme davranışı, öğrenme / bellek, iletişim, psikofarmakoloji ve nörolojik bozukluklar gibi konular üzerine çalışırlar. Bu çalışmaların temeli, sinir sisteminin vücuttaki diğer sistemlerle nasıl iç içe geçerek belirli bir davranışı oluşturduğunu araştırmaktır.
Sinir sistemi, diğer vücut sistemlerini birbirine bağlayan bir kontrol sistemi olarak tanımlanabilir. Beyin, omurilik ve vücuttaki diğer sinir dokularından oluşur. Sistemin birincil işlevi, insan vücudundaki iç ve dış uyaranlara tepki vermektir. Vücudun farklı bölgelerine yanıtlar göndermek için elektriksel ve kimyasal sinyaller kullanır ve nöronlar olarak da adlandırılan sinir hücrelerinden oluşur. Sistem aracılığıyla mesajlar kas gibi vücut dokularına iletilir. Sinir sisteminde merkezi ve periferik sinir sistemi olarak bilinen iki ana alt bölüm vardır.[2]
Merkezi sinir sistemi beyin ve omurilikten oluşur. Beyin vücudun kontrol merkezidir ve milyonlarca sinirsel bağlantı içerir. Bu organ, vücuttan ve çevresinden mesaj göndermek ve almaktan sorumludur. Beynin her bir parçası insanın farklı yönleri için uzmanlaşmıştır.[2] Örneğin, temporal lobun görme ve işitmede önemli bir rolü vardır; ancak frontal lob motor fonksiyonu ve problem çözme için önemlidir. Omurilik beyne bağlanır ve sinirlerin ve beynin ana konektörü görevi görür.
Merkezi sinir sisteminin dışında yer alan sinir dokusu topluca periferik sinir sistemi olarak bilinir. Bu sistem ayrıca otonom ve somatik sinir sistemine ayrılabilir. Otonom sistem, sindirim ve solunum gibi bedensel organları ve mekanizmaları düzenleyen istemsiz bileşen olarak adlandırılabilir. Somatik sistem, duyusal uyaranları alıp beyne göndererek veya beyinden mesajların kasların kasılması ve gevşemesi için beyinden ileri geri iletmekten sorumludur.
Duygu[değiştir | kaynağı değiştir]
Duygu, insan davranışlarını belirlemek için büyük bir etkiye sahiptir. Duyguların tahmin edilebileceği ve hangi duyguyu uyandırdığına bağlı olarak beynimizdeki farklı alanlarda kök saldığı düşünülmektedir.[3] Duygusal bir tepki, davranışsal, otonomik ve hormonal olmak üzere üç ana kategoriye ayrılabilir.
- Davranışsal bileşen, duyguya eşlik eden kas hareketleri ile açıklanmaktadır. Örneğin, bir kişi korku yaşıyorsa, olası bir davranış mekanizması korku faktöründen kaçmak olacaktır.
- Bir duygunun otonom yönü, duyguya tepki verme yeteneği sağlar. Bu, vücudun otomatik olarak beyin sinyallerinden aldığı kavga veya uçuş tepkisi olacaktır.
- Son olarak, salınan hormonlar otonomik yanıtı kolaylaştırır. Örneğin, mücadele ya da kaç yanıtını gönderen otonom tepki epinefrin ve norepinefrin gibi böbreküstü bezi tarafından salgılanan kimyasalların salınımıyla desteklenir[4] ve böylece için oksijen ve besinlerin kas gençleşmesine yardımcı olan kan akışı artırılımış olur.
Duygu, beynin limbik sistem içindeki çeşitli bölgelerini aktive eder ve duygu başına değişir:[5]
- Korku: amigdala korkunun alınması, depolanması ve ifadesi için ana bileşendir[6]
- Merkezi amigdaloiddeki lezyonlar korkunun davranışsal ve otonomik duygusal tepkilerinde bozulmalara neden olabilir[7]
- Öfke / saldırganlık: hipotalamus ve amigdala birlikte periaqueductal griye inhibitör / uyarıcı dürtü göndermek için birlikte çalışır ve daha sonra genellikle savunma davranışları gerçekleştirir[4]
- Mutluluk: Ventral tegmental bölge, aynı dopamin yollarında yattığı için mutluluk duyguları üretmek için prefrontal korteks ile yakın çalışır[5]
Duygulara yanıt olarak birkaç hormon salgılanır ve genel duygusal ayardan yalnızca belirli duygulardan salınan spesifik hormonlara kadar değişir:
- Duygular beyinde olumlu bir geri bildirim döngüsü olarak görülür. Oksitosin, limbik sistemi duygusal tepkilere aşırı duyarlı hale getirerek daha büyük duygusal tepkilere yol açar.[8] Duygulara verilen yanıt altında, daha da fazla oksitosin salgılanır, bu nedenle yanıtı daha da arttırır.[9] Oksitosinin limbik sistem üzerindeki genel etkilerine ek olarak, vücutta da daha spesifik bir amaç sağlar. Esas olarak stresli ve sosyal durumlarda bulunan bir kaygı bastırıcı görevi görür. Bu yüksek stres durumlarında vücuda sakinleştirici bir etki sağlar. Oksitosin, yeni annelerde bulunan anne bağlılığı ve saldırganlığında da güçlü bir hormon olarak görülür. Bu hormon aynı zamanda kadınların eşleşme ve çiftleşme arzusunda hafif bir rol oynar.[10]
- Duyguların doğrudan yanıtında bulunan bir başka hormon, korkulu uyaranlara yanıt olarak salgılanan adrenokortikotropik hormondur (ACTH). ACTH, korkuya yanıt olarak posterior hipofiz tarafından salgılanır ve takip edilecek davranış ve eylemlerin kolaylaştırılmasında veya engellenmesinde rol oynar. Çoğu durumda, yüksek bir ACTH salgısı, henüz meydana gelen aynı korkulu yanıtı üretecek eylemlerin inhibisyonuna yol açacaktır.[11]
- Mutluluk öncelikle vücuttaki dopamin ve serotonin seviyeleri tarafından kontrol edilir. Her ikisi de vücuttaki farklı bölgelerde etki gösteren monoamin nörotransmitterlerdir. Serotonin gastrointestinal sistemdeki reseptörlere etki ederken, dopamin beyindeki reseptörlere etki ederken, her ikisi de benzer işlevleri yerine getirir.[12] Dopaminin beynin ödül sistemine etki eden birincil hormon olduğu biliniyor; ancak bu yakın zamanda araştırma topluluğunda bir tartışma noktası olmaya başladı. Serotonin, depresyonu azaltma işlevini nasıl yerine getirdiğini daha az biliyor; ancak sadece çalışıyor. Spesifik serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI), vücutta emilmeye devam etmek için serotoninin sinapsta bırakıldığı depresyondan muzdarip hastalara verilen ilaç türüdür.[13]
Uyku[değiştir | kaynağı değiştir]
Uyku, insanların bir seferde genellikle birkaç saat dinlenmeleri için vücut tarafından uykulu olma hissini başlatan bir davranıştır. Uyku sırasında farkındalık, tepki verme ve hareket azalır. Ortalama olarak, yetişkin bir insan gecelik yedi ila sekiz saat arasında uyur. Beş ila altı saatten daha az uyuyan bir dakika oranı vardır, bu da uyku yoksunluğunun bir belirtisidir ve günde on saatten fazla uyuyan insanların daha da küçük bir yüzdesi. Aşırı uykunun yüksek mortalite ile korelasyonu olduğu gösterilmiştir. Aşırı uyumaya hiçbir faydası yoktur ve uyku ataletine yol açabilir, bu da uyanma sonrasında bir süre uyuşukluk hissidir. İki uyku evresi vardır: hızlı göz hareketi (REM) ve REM dışı uyku (NREM).[14]
REM uykusu, kas hareketlerini veya seğirmelerini hayal ettiğiniz ve deneyimlediğiniz daha az huzurlu bir aşamadır. Ayrıca uykudaki bu aşamada, bir kişinin kalp atış hızı ve solunumu genellikle düzensizdir. REM olmayan uyku, bazen yavaş dalga uyku olarak da adlandırılır, derin uyku ile ilişkilidir. Vücudun kan basıncı, kalp atım hızı ve solunumu genellikle bir uyarı durumuna göre önemli ölçüde azalır. Bu durumda rüya görmek mümkündür; ancak bir kişi uykuda ne kadar derin olduğu ve konsolidasyonun hafızada oluşamaması nedeniyle onları hatırlayamaz. REM döngüleri tipik olarak 90 dakikalık aralıklarla ortaya çıkar ve bir seanstaki uyku miktarı ilerledikçe uzunluğu artar. Tipik bir gece uykusunda, bir kişi yaklaşık dört ila altı döngü REM ve REM dışı uykuya sahip olacaktır.[14]
Uyku, uyanıklık sırasında enerjinin tükenmesinden kendini kurtarmak için vücut için önemlidir ve hücre bölünmesi REM olmayan döngü sırasında en hızlı gerçekleştiğinden iyileşmeye izin verir. Uyku, bağışıklık sisteminin işleyişinin sürdürülmesi ve daha önce öğrenilen ve deneyimlenen bilginin belleğe birleştirilmesine yardımcı olmak için de önemlidir. Uykudan yoksun bırakılırsa, bilgilerin hatırlanması genellikle azalır. Uyku sırasında meydana gelen rüyaların zihinsel yaratıcılığı ve problem çözme becerilerini arttırdığı gösterilmiştir.[14]
Son REM olmayan döngünün ortaya çıkmasından bu yana geçen süre arttıkça vücudun uykuya yönelmesi de artar. Fiziksel ve çevresel faktörler vücudun uykuya yönelmesi üzerinde büyük bir etkiye sahip olabilir. Zihinsel uyarılma, ağrı ve rahatsızlık, normal çevre sıcaklıklarından daha yüksek / düşük, egzersiz, ışığa maruz kalma, gürültü, açlık ve aşırı yeme, uyanıklıkta artışa neden olur. Aksine, cinsel aktivite ve karbonhidratlar ve süt ürünleri gibi bazı gıdalar uykuyu teşvik eder.[14]
Alandaki çalışma olanakları[değiştir | kaynağı değiştir]
Geçmişte, fizyolojik psikologlar büyük üniversitelerin psikoloji bölümlerindeki eğitimlerinin önemli bir kısmını almışlardı. Günümüzde fizyolojik psikologlar, psikoloji bölümlerine bağlı davranışsal sinirbilim veya biyolojik psikoloji veya disiplinlerarası sinirbilim programlarında da eğitim görmektedir. Çoğu fizyolojik psikolog nörobilim veya ilgili bir konuda doktora alır ve üniversitelerde araştırma ve/veya öğretim görevlisi olarak çalışır, devlet laboratuvarları veya diğer özel kuruluşlarda tarafından araştırma yapmak için veya ilaç şirketleri tarafından çeşitli ilaçların birey davranışı üzerindeki etkilerini incelemek için işe alınır.
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Changing Minds: Physiological Psychology. 7 Şubat 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ a b Better Health Channel. State Government of Victoria,Nervous System. 12 Ekim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 28 Mar. 2013. Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi: "Nervous System" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ Goudreau, Jenna. The Emotional Life of the Brain. 26 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Forbes Magazine, 26 Apr. 2012.
- ^ a b Carlson, N. R. (2013). Emotion. Physiology of behavior (11). Boston: Allyn and Bacon.
- ^ a b Boeree, C. (2009, January 1). The Emotional Nervous System. . Retrieved May 6, 2013, from http://webspace.ship.edu/cgboer/limbicsystem.html 13 Şubat 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi: "webspace.ship.edu" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ LeDoux, J. Emotional Circuits in the Brain. Annual Review of Neuroscience, 23, 155-183.
- ^ LeDoux, J. Different projections of the central amygdaloid nucleus mediate autonomic and behavioral correlates of conditioned fear. The Journal of Neuroscience, 8, 2517-2529.
- ^ Uvnäs-Moberg, K. Oxytocin May Mediate the Benefits of Posiitve Social Interaction and Emotions. Psychoneuroendocrinology, 23, 819-835.
- ^ Turner, R., & Altemus, M. Effects of Emotion on Oxytocin, Prolactin, and ACTH in Women. Stress, 5, 269-276.
- ^ Neumann, I. Brain Oxytocin: A Key Regulator of Emotional and Social Behaviours in Both Females and Males. Journal of Neuroendicrinology, 20, 858*865.
- ^ Weiss, J. Pituitary-Adrenal Influences on Fear Responding. Science, 163, 197-199.
- ^ Inglehart, R. (2000). Genes, culture, democracy, and happiness. Culture and subjective well-being (165). : Penguin UK.
- ^ Stein, D. Depression, Anhedonia, and Psychomotor Symptoms: The Role of Dopaminergic Neurocircuitry. Pearls in Clinical Neuroscience, 13, 561-565.
- ^ a b c d http://www.virtualmedicalcentre.com/anatomy/sleep-physiology/62 "Sleep Physiology" - Virtual Medical Centre, 4 June 2011. Web.
