Ferhad Paşa
| Ferhad Paşa | |
|---|---|
| Kubbealtı veziri | |
| Hükümdar | I. Süleyman |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 1485 |
| Ölüm | 1525 İstanbul |
Ferhad Paşa ya da Damad Ferhad Paşa (1485[1] - Ekim / Kasım 1525[1][2]), Osmanlı devlet adamı.
Memlük Beyi Canberdi Gazâlî'nin ayaklanmasının bastırılması sırasında, Suriye'ye düzenlenen seferin serdarı olarak atandı. I. Selim'in İran'a ve I. Süleyman'ın Rodos'a düzenlediği seferlerde yer aldı. I. Süleyman'ın kız kardeşi Beyhan Sultan ile evlenerek Damad unvanını aldı. Sadrazam Pîrî Mehmed Paşa ve Pargalı İbrahim Paşa'ya karşıydı. 1525 yılında I. Süleyman'ın emriyle idam edildi.
Kökeni ve ilk yılları[değiştir | kaynağı değiştir]
Ferhad Paşa, Arnavut[2] ya da Hırvat[1] kökenlidir. I. Selim'in ilerlemesine katkıda bulunan kişisel hizmetkarlarından biriydi.[3] Enderûn'da eğitim gördü. Kariyerine yeniçeri olarak başladı[2] ve 1516'da Rumeli Beylerbeyi oldu. 1518'de İran'a karşı düzenlenen sefere katıldı.[4] Bazı tarihçiler tarafından "ordudaki en gösterişli asker" olduğu iddia edildi.[5]
Selim'in 1520'de ölümünden sonra, Şam Osmanlı Valisi Canberdi Gazâlî, Osmanlı İmparatorluğu'na isyan etti. Gazâlî, Cuma namazlarında verilen vaazlarda, Osmanlı sultanının adından bahsedilmesini yasakladı, Osmanlı yetkililerini ve askerlerini Suriye'den kovdu ve Osmanlı kıyafetini yasakladı. Kendisini sultan ilan ettikten sonra Trablusgarp, Hama ve Humus kentleri isyanına ortak oldu.[6] Safevî İmparatoru Şah İsmail ve Osmanlı'nın Mısır Valisi Hayır Bey'in desteğini aldıktan sonra yine de bir ordu kurdu ve Halep'i fethetmeye başladı. Ancak Halep halkı Osmanlı saltanatını destekledi ve Gazali'nin isyanına karşı direndi. Ordusu şehri 15 gün kuşattı ve bu süre zarfında 200'den fazla sivil ve Osmanlı askeri öldürüldü. Daha sonra Şam'a gitmek zorunda kaldı.[6] Şubat 1521'de Ferhad Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu Şam eteklerine vardı ve Canberdi'nin askerleri ile karşılaştı.[7] Canberdi'nin ordusu Osmanlı askerlerine yenik düştü ve 6 Şubat'ta idam edildi. Canberdi'nin kesilen başı Ferhad Paşa tarafından Süleyman'a gönderildi.[a][5][9] Canberdi Gazali İsyanının bastırılmasıyla birlikte Suriye'deki Memlûklerin etkisi nihayet sona erdi.[6] Ferhad Paşa geçici olarak Şam Beylerbeyliğine atandı.[2]
Süleyman, Ferhad Paşa'yı övdü ve kız kardeşini ona eş olarak verdi.[5][7] 1524'te Piri Mehmed Paşa'nın bu pozisyon için bir başkasını tavsiye etmesine rağmen[3] üçüncü vezir yaparak onu destekledi.[2]
Düşüşü[değiştir | kaynağı değiştir]
İlk başta Ferhad Paşa Süleyman'ın takdirini kazanmış olsa da, 1523 yazında Pargalı İbrahim Paşa'nın sadrazamlık görevine yükselmesi ile Ferhad Paşa'nın düşüşü birbirine bağlanmıştır.[3]
Ferhad Paşa, kişisel düşmanlarını, yasalara aykırı olarak Osmanlı Devleti'nin düşmanı olarak idam etti ve rüşvet aldı. Süleyman, İbrahim Paşa'nın[3] önerisiyle Ferhad Paşa'yı görevinden aldı ve geri çağırdı. Ancak Süleyman'ın annesi ve kız kardeşi (Ferhat Paşa'nın karısı) Süleyman'ı Ferhad Paşa'yı affetmesi için ikna etti.[5] Süleyman, daha sonra Ferhad Paşa'yı deneme amacıyla Semendire'ye sancakbeyi olarak gönderdi.[2] Ancak Ferhat Paşa geçmişteki hatalardan sonuç çıkarmadı ve kendisine emanet edilen topraklarda rüşvet almaya devam etti.[5] Sonuç olarak, yine görevden uzaklaştırıldı.
Bragadino'nun açıklamasına göre, Ferhad Paşa kendisinin yargılanması esnasında İbrahim Paşa'ya küfür etti ve ona bardassa (alçak; kaba haliyle homoseksüel; pasif yozlaşmış sodomite) dedi.[10][11] Süleyman Ferhad Paşa'yı dışarı çıkarmalarını emretti. Ferhad Paşa dışarı çıkarmaya çalıştıklarında küfür etti, direndi ve zorla sürüklenmek zorunda kaldı. Diğer rivayetler farklıdır. Bragadino'nun raporuna göre, Ferhat Paşa bir bıçak çıkardı ve kavga etti, onu bağladılar ve başını kestiler. Kesik başlı vücudu üç gün boyunca yerde kaldı.[10] Lamb'a göre Ferhad Paşa boğuldu. "Hükümdarın annesi bu ölüm yüzünden büyük üzüntüye düştü ve hükümdar sadece onu hapsetme emri verdiğini, ancak direndiğini ve yanlışlıkla öldürüldüğünü bahane etti."[10][11] Bu olay 19 Ekim'de[12] (veya 1 Kasım[1]) 1525'te Edirne'de oldu.
Kişiliği[değiştir | kaynağı değiştir]
“Vahşilik, onun doğasının bir parçasıydı.”[5] Savaşta yararlıydı, ancak bir eyaleti yönetirken onun yöntemleri sürekli şikayetlere yol açtı.[5] Peçevî onun hakkında şöyle yazdı: "Arnavut kökenli gururlu ve açgözlü bir adamdı." Vezirlikten alındıktan sonra Semendire'ye sancak beyi olarak geri gönderilmesine rağmen, hırsını durduramadı ve dilini tutamadı. Kendisine yönelik sürekli şikayetler sonucunda, padişah koltuğunda Edirne'de başını kaybetti. Bu olay 931 yılında (1524/25) gerçekleşti.
Ailesi[değiştir | kaynağı değiştir]
I. Selim'in kızı, Süleyman'ın kız kardeşi Beyhan Sultan ile evliydi. Görünüşe göre çiftin ilişkisi yakındı çünkü kocasını savunurken o da tüm görevlerden uzaklaştırıldı. Onun sayesinde Ferhad Paşa'ya kariyerine yeniden başlama şansı verildi. Ferhad Paşa'nın infaz edilmesinden sonra Beyhan Sultan, kardeşi Süleyman ile ilişkisini kesti. Onunla annesinin evinde buluştuğunda şöyle demeye cüret etti: "Umarım yakında kardeşim için yine yas tutarım."[10][5]
Bu evlilikten çocuk olup olmadığı bilinmemektedir.
Popüler kültürde[değiştir | kaynağı değiştir]
Ferhat Paşa, Türk yapımı tarih-kurgu televizyon dizisi Muhteşem Yüzyıl'ın karakterlerinden biridir; rol Kıvanç Kılınç tarafından canlandırıldı. Ayrıca 2003 yapımı Hürrem Sultan adlı Türk televizyon dizisinde ise Ferhat Paşa rolü Gülhan Elmalıoğlu tarafından canlandırıldı.
Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Theodore Spandounes'a atıf yapan Jorga, savaştan sonra adamlarından biri tarafından öldürüldüğünü yazmıştır.[8]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b c d Öztuna 2006, s. 233.
- ^ a b c d e f Süreyya, 2. cild 1996, s. 517.
- ^ a b c d Turan 2009, s. 24.
- ^ Uzunçarşılı 1988, 2 cild, s. 283.
- ^ a b c d e f g h Lamb 1951, s. 78.
- ^ a b c Rogan 2009, s. 24.
- ^ a b Peirce 1993, s. 57.
- ^ Iorga 2008, s. 17.
- ^ Uzunçarşılı 1988, 2 cild, s. 295.
- ^ a b c d Relationi 1855, s. 107.
- ^ a b Iorga 2008, s. 18.
- ^ Süreyya, 2 cild 1996, s. 517.
Bibliyografya[değiştir | kaynağı değiştir]
- Alberi E. (1855). Relazioni degli ambasciatori veneti al Senato.Ser. 3, Vol. 3. Firenze Clio.(İtalyanca)
- Iorga N. (2008). Kanuni ve Dönemi: Yenilmez Türk. İstanbul: Yeditepe Yayınevi. ISBN 978-975-6480-94-6.
- Lamb H. (1951). Suleiman The Magnificent Sultan Of The East. N.Y.: Doubleday & Company, Inc. ss. 78—79.(İngilizce)
- Öztuna Y. (2006). Yavuz Sultan Selim. İstanbul: Babıali Kültür Yayıncılığı. s. 233. 30 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2020.
- Peirce Leslie P. (1993). The Imperial Harem: Women and Sovereignty in the Ottoman Empire (İngilizce). Oxford: Oxford University Press. ISBN 0195086775. 10 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2020.(İngilizce)
- Rogan E. (2009). The Arabs: A History. Basic Books. s. 553. ISBN 0-465-07100-7. 26 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2020.(İngilizce)
- Süreyya Mehmet Bey (1996). Sicill-i Osmani (PDF). 2. İstanbul: Tarih Vakfi Yurt Yayınlar. ed. Nuri Akbayar. s. 518.
- Turan E. (2009). The Marriage of Ibrahim Pasha (ca. 1495—1536). 41 (Turcica bas.). ss. 3—36. ISSN 0082-6847. 7 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2020.(İngilizce)
- Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1988). Osmanlı Tarihi (PDF). Ankara: Türk Tarih Kurumu. 7 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2020.