Ermeni-Azeri kültürel ilişkileri

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Ermeni aşık Sayat-Nova

Ermeni - Azeri kültür ilişkileri, iki etnik grup arasındaki dil ve kültür ilişkileridir.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Sovyet döneminde Bakü'nün Ruslaştırılması, Bakü'nün Azeri, Rus, Ermeni ve diğer etnik gruplardan oluşan nüfusunu kaynaştırarak Bakü şehir alt kültürünün oluşmasına neden oldu.[1][2][3][4]

Dil[değiştir | kaynağı değiştir]

Azeri dili bilgisi[değiştir | kaynağı değiştir]

1836 kaynaklarından biri, Azericenin "sadece Müslümanlar arasında değil, hatta Ermeniler ve Yahudiler arasında bile büyük bir kullanımda olduğunu" söylemektedir.[5]

Tat-konuşan Ermeni toplulukları arasında Azerbaycan dili konuşulmaktaydı. Kohna Khachmaz ve Garajally'nin Ermeni nüfusu Azerice konuşuyordu. Kilvar'ın Armeno-Tat'ları Tat ve Azeri olarak genellikle iki dilli idi. Tarihsel olarak Ermeniceyi 1912'de Ermenice konuşan Ermenilerle iletişim kurmak için kullandı. İranlı bilgin BV Miller, 1912'de Tat dilini bilmeyen bir Ermeni rahibin, Kilvar köyünde “Ermeni-Tat” nüfusu için daha anlaşılır olduğu için Azerice vaazlar vermeye zorlandığını kaydetti.[6]

Ermeni dilinde Azerice alıntı kelimeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Hovhannes Erznkatsi ve Prens Aploch

Ermeni dilbilimci Hrachia Acharian'a göre, Ermeni ve Azerbaycan dilleri arasındaki bağlantı XI-XII yüzyıllarda başlamıştır. Güneyden Oğuz Türklerinin, kuzeyden Kıpçakların göçü ile ilişkilidir. XII-XIV yüzyıllara ait kaynaklarda, özellikle de Kirakos Gandzaketsi, Frik, Sparapet Sempad, Hovhannes Erznkatsi ve Yovhannēs Tʻlkurancʻi'nin eserleri 200'den fazla Azerice ve Türkçe kelime içermektedir.[7]

G. A Ezov, "Büyük Petro'nun Ermeni Halkıyla İlişkileri" adlı kitabında, Ermeni belgelerini yorumlayarak, belgelerin çoğunlukla Ermenice içine geçmiş Tatarca (Azerbaycan) kelimelerle dolduğunu kaydetti. Bu kaynakların Ermeni dilinin lehçelerinin incelenmesi için materyal olarak kullanılabileceğini belitti.[8]

Ermeni dilbilimci ve etimolog Hıraçya Acaryan, 1902 tarihli "Ermeni'de Türkçe Ödünç Sözcükler" adlı kitabında İstanbul, Van, Nor Nahçıvan ve Karabağ lehçelerinden Türkçe ve Azerbaycan dillerinden geçmiş sözcükler sıralamıştır.[9]

Dilbilimci ve Türkolog E. V Sevortyan'a göre, Hovhannes Erznkatsi'nin eserlerinde Azeri kökenli bazı alıntı kelimeler bulunur. Bunlara örnek olarak Sevortyan'da "verurem" (Türkçe; veririm) ve "aldurmush ( Türkçe: almıştım) kelimeleri “Bir rahibin oğlu veya bir mollanın kızı” adlı şiirin beyitlerinden birinde bulunur. Sevortyan ayrıca "yeri, yeri" (Türkçe; hareket) ve muhtemelen "ayıb" (Türkçe: ayıp) kelimelerini de örnek gösterir.[10]

Aşık Sayat-Nova'nın bazı Ermenice şarkılarında da Azerice alıntılar görülmektedir. Bunlar I. Mirzoyan'ın makalesinde açıklanmıştır.[11]

Ermeni dillerinin sırasıyla Karabağ ve Kirzan lehçelerinde bulunan karyandi ve karyanti ("kosa") gibi alıntı sözcükler, Azerbaycan dilinden geri alıntıdır.[12]

Edebiyat[değiştir | kaynağı değiştir]

Halk ve aşık şiiri[değiştir | kaynağı değiştir]

Nagaş Hovnatan

Bir Ermeni şiir türü olan Hayren, Ermeni bilim adamı M.Abeghyan'a göre Bayati okumakla aynıdır. Vesfi-hal, Azeri bayati falıyla ilgilidir ve ayinlerin nasıl yapıldığı Ermeni "can-gulum" ile benzerlikler göstermektedir. Khachatur Abovian, Perch Proshian ve Ghazaros Aghayan, hem Ermeni ve hem Azerbaycan halk törenlerinde icra edilen vesfi-hald ve diğer âşık şiirlerinin kullandıklarını söylemiştir.[13]

Ekber Yerevanlı, Ermeni ve Azeri masallarını topladı. Azerbaycan ve Shakamakhi Ermeni masalları arasında birçok benzerlik buldu. Ermenilerin Kerem ve Aslı, Aşık Garib[14] ve Köroğlu Destanı gibi Azerbaycan destanlarına benzer kendi versiyonları vardı . Sasunlu Ermeni David, Köroğlu'nun Azerice versiyonuyla pek çok ortak özelliğe sahipti.[13]

Birçok Ermeni aşığı hem Ermenice hem de Azerice yazmışlardır. Ancak bazıları sadece Azerice yazmayı tercih etti. Ünlü örnekler Horomsime Akuletsi, Miran, Seyyad, Miskin Burcu, Hpvakim Markaryan ve Şirin'dir. Köle Artun'un üstadnamesi o kadar güzeldi ki Azerbaycan destanlarına dahil edilmiştir. Hummet Alizade'ye göre "Novruz" destanının birinci kısmı ve "Tahir ve Zohre" destanının ikinci kısmı ortak yapıdadır. XVII yüzyılın Ermeni aşıkı Dellek Murad, Azerbaycan dilinde qoshma (koşma), ustadnameh (üstadname) ve qifilbends yazdı. Bir başka Ermeni aşık Naghash Hovnatan, Azeriler arasında popüler olan "Mayilem"i yazdı.[13]

Sayat-Nova, Azeri dilinde 115 şiir yazmıştır. Ayrıca Azerice dörtlüklerin Ermenice, Farsça ve Gürcüce dörtlüklerle iç içe geçtiği bir şiir de vardır. 1758'in başlarında Sayat-Nova'nın Azeri bölgelerinde hararetli bir faaliyet dönemi olmuştur. Sayat-Nova'nın şarkılarını halk arasında, Tiflis ve Telaviş içinde ve dışında bu dilde seslendirmiş olması mümkündür.[15] Doğu Ermenileri tarafından çok iyi anlaşılan Transkafkasya aşıklarının Azeri yazı geleneğini sürdürmüştür.[16] Nesimi'yi tıpkı Ermeni aşık Miran gibi severdi. Safevi hükümdarı ve Azerbaycanlı şair I. İsmail'e 5 şiir yazmıştır.[13]

Modern edebiyat[değiştir | kaynağı değiştir]

1956'da Azerbaycanlı şair Mammed Rahim, Sayat-Nova'nın son günlerini ve trajik ölümünü yeniden hayal ettiği “Sayat-Nova” şiirini yazdı.[17]

Müzik[değiştir | kaynağı değiştir]

Azeri müziği, muğam sistemini ve kemençe ve tar çalgılarını benimseyen Ermeniler arasında çalınır.[18] Tasarımını Sadıkcan'ın yaptığı Azerbaycan tarı Ermenistan'da çok popülerdi.[19] Ayrıca 1890'larda Sadıkcan Azeri, Ermeni ve Gürcü türkülerini icra eden önde gelen halk şarkıcıları ve müzisyenlerden oluşan bir müzik topluluğu kurdu.[20] Topluluğa katılan iki kız, Ermeni, Azerbaycan ve Gürcü dansları sergilediler.[21]

19. yüzyıl tarihçisi Nikolai Dubrovin'e göre Ermeni düğünlerinde Azerbaycan şarkıları da söylenirdi.[22] Azeri muğam şarkıcısı Settar, Ermeni ve Gürcü şarkılarını ustaca seslendirdi.[23] Az bilinen bir notta (Şiirler. SPb., 1855, s. VII, not) Polonsky, Sattar hakkında şunları söylüyor:

İki millet de düdük ve zurna kullanır. Hatta aynı ezgileri ve ritimleri paylaşır. Örneğin Sarı Aghjik/ Sari Gelin, Mejlumi pes/Yar bizə qonaq gələcək, Aman Tello, Alvan varder/Süsən Sünbül ve Zov Gisher/Gözəlim Sənsən eserleri bunlara örnektir.[25] Ermeni Rabiz müziği, tarz ve dinleyici açısından Gürcistan, Azerbaycan veya Çeçenya'nın müzik kültürleriyle benzer özellikler taşımaktadır.[26] Bu tür, Orta Doğu usulü klklot/zengule kullanımını içerir.[25]

Dans[değiştir | kaynağı değiştir]

Uzundara dansının çıkış yeri Dağlık Karabağ'dır.[27] "Azerbaycan halk oyunları" koleksiyonunda, Uzundara dansının Karabağ Ermenileri arasında Azerbaycanlılarla yakın yaşamanın bir sonucu olarak yayıldığı ileri sürülmektedir.[28] Azerbaycanlı araştırmacı K. Hasanov ise buna karşılık “Ermenilerin de bu dansın sahibi olduğunu iddia ettiğini” kaydetti.[29]

Ceyrani dansı Azerbaycan ve Ermeni solo dansıdır.[30] Dansın Ermenice versiyonu Karabağ ve Zengezur'da yaygındır.[31]

Mirzayi, Ermeni ve Azeri bir kadın dansıdır. Geleneksel olarak düğünlerde yapılır. Hem kadınlar hem de erkekler tarafından yapılabilir. Şirak bölgesinde kaydedilen dansın farklı Ermeni çeşitleri Eski Mirzayi ve Tarakyama -Mirzayi olarak da bilinir.[32]

Şalaho, Halay ve Koçari oyunları başta Ermeniler ve Azeriler olmak üzere birçok millet tarafından icra edilmektedir.[33] Ermeni Koçari, 2017 yılında UNESCO'nun Acil Korunması Gereken Somut Olmayan Kültürel Miras Listesine dahil edilmiştir.[34] Azerbaycan Koçarisi tenzere ile birlikte Kasım 2018'de UNESCO'nun Acil Korunması Gereken Somut Olmayan Kültürel Miras listesine Yallı dansının versiyonları olarak dahil edilmiştir.[35] Azerbaycan dansı Yalli, Ermeni ve Kürt danslarından etkilenmiştir.[36]

Görsel Sanatlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Türk İslam sanatı uzmanı Birgül Açıkyıldız, Ermeni mezarlıklarında (örneğin Culfa'da) bulunan, Ermeni yazıtlı ve tipik Ermeni süslemeli koç şeklindeki mezar taşlarının, çevredeki kültürlerin (Kürt ve Azerbaycan geleneklerinin) etkisi altında ortaya çıktığını iddia etmektedir. Açıkyıldız'a göre, zoomorfik mezar taşları, en yaygın olarak dikdörtgen haçkarlarla ilişkilendirilen Ermeni mezarlıkları için tipik değildir.[37] Azerbaycan, Kürt ve Ermeni mezarlıklarında popüler olan at heykellerinin, Oğuzların mezarın üzerine doldurulmuş bir at koyma geleneği ile benzerliği konusunda da bir görüş vardır.[38]

Sovyet etnografı S. A. Tokarev'e göre, Azerbaycan halıları birçok yönden Ermeni halılarına benziyor.[39] Kazak kilimlerini dokuyanların çoğu muhtemelen Azerilerdir. Ancak bu kilimlerin üretiminde hem Ermenilerin hem de Gürcülerin yer aldığı açıktır.[40] Ermeni, Azerbaycan ve Dağıstan halıları genellikle tek isimle; Kafkas olarak gruplandırılır.[41]

Tiyatro[değiştir | kaynağı değiştir]

Arşın Mal Alan'ın ABD'de Ermenice afişi yayınlandı

Arşın Mal Alan opereti Ermenice dahil birçok dile çevrildi.[42] Bakü galasından kısa bir süre sonra, müzikal komedi Transkafkasya ve Orta Asya'da gösterildi. 1916 yılında Bakü'de Ermenice olarak sahnelenmiştir.[43] Eser Ermenice Tiflis'te sahnelendi (1914). Yapımcılığın çevirmenliğini ve müzik tasarımını Sidrak Magalyan üstlendi. Daha sonra Magalyan, Gürcüce, Azerice ve Rusçada da Asker'i (komedinin ana karakteri) canlandırdı.[44] Ermeni besteci Aro Stepanyan şunları yazdı:

1917'den 1922'ye kadar, Tahran'daki Ermeni Kadın Hayır Kurumu düzenli olarak "Arşin Mal Alan" operetinin performanslarını organize etti. Bunu rollerdeki cinsiyetleri kontrol ederek uyguladıkları belirtilmiştir.[45]

1923'ten 1958'e kadar operet, Amerika Birleşik Devletleri'nin neredeyse tamamında Ermeni topluluğu tarafından sahnelendi. New York, Philadelphia, Detroit, Chicago, Cleveland, Boston, Racein, Los Angeles, Fresno, San Francisco sahnelerinde oynandı.[44][46]

Köroğlu 1942'de Erivan'da sahnelendi.[47]

Sinema[değiştir | kaynağı değiştir]

1937'de Ermeni asıllı Amerikalı yönetmen Setrag Vartian, yazarını belirtmeden Arşın Mal Alan'ı Ermenice filme aldı.[48] 1960 yılında, yönetmen Nader Hafezi İran'da bir operet filmi çekti. Filmdeki ana rol Ermeni asıllı İranlı pop şarkıcısı Vigen Derderian tarafından oynandı.[49]

Dodo Abashidze ve Sergei Parajanov'un yönettiği 1988 Aşık Garib filmi, Mikhail Lermontov'un bir Azerbaycan efsane kaydına dayanıyordu. Filmin müziklerini Javanshir Guliyev besteledi ve Alim Gasimov seslendirdi. Film, Azerbaycan'ın hem muğam hem de âşık müziğini kullanır. Aşık Alaskerr, Aşık Pəri ve Aliağa Vahid'in şiirlerini içerir.[50] Sergei Parajanov ayrıca Narın Rengi filminde Sayat Nova'nın Azeri şiirini Arap alfabesiyle kullanmıştır.[51]

Din[değiştir | kaynağı değiştir]

Baba-Hadji Mozolesi İslam Mozolesi olup, Ermeni-Azerbaycan ortak hac yeridir. Dağlık Karabağ sorunundan önce Azerbaycan'dan zaman zaman bir molla namaz kıldırmak için gelirdi. Ek olarak, bir Azerbaycanlı türbenin yakınında kalıcı olarak yaşadı ve bakımı için bağış topladı.[52]

Mimari[değiştir | kaynağı değiştir]

Azerbaycan pulu üzerinde Haçın-Darbatlı Türbesi

Azerbaycan'ın Karabağ bölgesinde 14. yüzyıldan sonra inşa edilen birçok İslami Türbe, Cami ve diğer anıtların mimarisinde Ermeni etkileri görülmektedir.[53] Haçın-Darbatlı Türbesi, tarihi Karabağ bölgesinde Azerbaycan'ın Ağdam semtinde 14. yüzyılda inşa edilmiştir. Samvel Karapetyan, Patrick Donabédian, Leonid Bretanitski ve Boris Vejmarn gibi birçok sanat ve mimarlık tarihçisi, bu türbe ile on üç yıl önce inşa edilen Ermeni Yeghvard Kilisesi arasındaki belirgin benzerliklere dikkat çekiyor.[54][55] Donabédian'a göre, iki yapı Hristiyan ve İslam sanatının karşılıklı etkilerini sergiliyor.[56] Mimari araştırmacı Raffi Kortoshian, her iki yapının üzerindeki yazıtların, bunların aynı Ermeni mimar Vardapet Shahik tarafından yapıldığını gösterdiğini iddia ediyor. Haçın-Darbatlı Türbesi'nin adı da Ermeni etkilerini ortaya koymaktadır. Azeri araştırmacı Cavid Ağa'ya göre, adın ilk kısmı Orta Çağ Ermeni Haçen Prensliği'nin adını içeriyor. Azerbaycanlı bilim adamı Elçin Aliyev, bu türbelerdeki Ermeni etkilerini kabul etmekte ve onları iki ulusun kültürel ilişkilerinin onarılmasında önemli araçlar olarak zikretmektedir.[57]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Rumyantsev, Sergey. capital, a city or village. 21 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Results of urbanization in a separate taken in the South Caucasus republic.
  2. ^ Mamardashvili, Merab. "The solar plexus" of Eurasia. 25 Şubat 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  3. ^ Chertovskikh, Juliana and Lada Stativina . Azerbaijan lost Nasiba Zeynalova 16 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
  4. ^ Yunusov, Arif. Ethnic and migration processes in the post-Soviet Azerbaijan 25 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
  5. ^ Волкова Н. Г. О расселении армян на Северном Кавказе до начала XX века // Историко-филологический журнал. — Ереван, 1966. — № 3. — С. 268.
  6. ^ Boris Miller. Tats: Their Settlement and Dialects. Azerbaijan Research and Study Society. Baku, 1929.
  7. ^ Azerbaycan-ermeni dil temasları üzerine. Z.İ.Budaqova, V.L.Qukasyan. Çeviri: Doç. Dr. Sevinç Üçgül)
  8. ^ Эзов Г. А. Сношения Петра Великого с армянским народом. — Типография Императорской Академии Наук, 1898.
  9. ^ John A. C. Greppin and Amalya A. Khachaturian; with an introduction by Gevorg B. Djahukian and an excursus by H. D. Muradyan. A handbook of Armenian dialectology. — Delmar, N.Y. : Caravan Books, 1986. — С. 11. — 253 с. — ISBN 0882060651.
  10. ^ Севортян Э. В. Тюркизмы у ранних армянских писателей // Институт языкознания Академии наук СССР. Структура и история тюркских языков / Отв. ред. Э. В. Севортян. — М.: Наука, 1971. — С. 274.
  11. ^ Anne M. Avakian. Armenian Folklore Bibliography. — Los Angeles: University of California Press, 1994. — Т. 11. — С. 134. — 240 с. — ISBN 9780520097940.
  12. ^ Hrach K. Martirosyan. Etymological Dictionary of the Armenian Inherited Lexicon. — Leiden/Boston: Brill Academic Publishers, 2009. — С. 698. — ISBN 978-90-04-17337-8.
  13. ^ a b c d Azerî (Türk) – Ermeni İlişkilerinin Tarihî ve Kültürel Boyutu Üzerine. Kâmil Veli Nerimanoğlu, Nazım Muradov.
  14. ^ Даронян С. К. «Ашик-Кериб» Лермонтова и армянские записи сказания. — «Вестник общественных наук АН Армянской ССР», 1974. — № 4. — С. 79—92.
  15. ^ Dowsett Ch. J. F. Sayat'-Nova: An 18th-century troubadour. A biographical and literary study. — Leuven: Peeters Publishers, 1997. — 505 p. — ISBN 978-9-068-31795-4.
  16. ^ В.С.Налбандян. Певец человека и любви. — Л., 1982. — С. 7,8,25.
  17. ^ Очерк истории азербайджанской советской литературы. — М.: Издательство Академии наук СССР, 1963. — С. 459. — 570 с.
  18. ^ Encycclopaedia Iranica. Azerbaijan. XI. Music of Azerbaijan. 3 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.: «The Iranian elements in the development of the Azeri tradition were numerous, as is shown by modern terminology (čahār meżrāb, bardāšt), as well as by certain pieces in the repertoire, recent gūša and maqām that have Iranian names (Bayāt-e Šīrāz, Šūštar, Delkaš, Šekasta-ye Fārs, Bayāt-e Qājār). Conversely, Azerbaijani elements are found in Iranian music, particularly in dance pieces (reng). (See also M. Rezvani, Le théâtre et la danse en Iran, Paris, 1962, p. 149.) Azeri art music is also played in other regions of the Caucasus, especially among the Armenians, who have adopted the system of maqām and the instruments kamāṇča and tār.»
  19. ^ Ф. И. Челебиев. Морфология дастгяха. 15 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. — С.-Петербург, 2009.
  20. ^ Т. Садыгов. Бабам һаггында ешитдикләрим (азерб.) // Әдәбијјат вә инҹәсәнәт. — Б., 1984. — 27 aprel.
  21. ^ Ф. Шушински. Азәрбајҹан тарынын атасы (азерб.) // Әдәбијјат вә инҹәсәнәт. — Б., 1962. — 30 aprel.
  22. ^ Н. Дубровин. II // История войны и владычества русских на Кавказе. Закавказье. — С.-Петербург, 1871. — Т. I. — С. 417.
  23. ^ Сәттар / Под ред. Дж. Кулиева. — Азербайджанская советская энциклопедия: Главная редакция Азербайджанской советской энциклопедии, 1984. — Т. VIII. — С. 399.
  24. ^ Садыхов М. Очерки русско-азербайджанско-польских литературных связей XIX века. — Б.: Азернешр, 1975. — С. 76. — 183 с.
  25. ^ a b "'Songs of the enemy': The shared melodies that connect Armenians and Azerbaijanis". Leon Aslanov. 26 Ocak 2020. 29 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2020. 
  26. ^ Leupold (1 Eylül 2018). "The Echoes of the Disappeared: Rabiz Music as a Reverberation of Armenian-Azerbaijani Cohabitation". Caucasus Edition. 9 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2020. 
  27. ^ Языкознание: большой энциклопедический словарь / Под ред. Г. В. Келдыша. — Большая Российская энциклопедия, 1998. — С. 563. — 671 с.
  28. ^ Алмасзаде и др., 1959, с. 6: «Например, очень популярный в Азербайджане женский танец «Узундара» широко распространён и в Армении. Это объясняется тем, что, будучи танцем невесты, танец «Узундара» зародился в Карабахе. Узундара — название длинного ущелья в Карабахе. В своё время по этому ущелью провожали невесту. Известно, что в Карабахе вместе с азербайджанцами живёт много и армян. Естественно, что благодаря этому танец «Узундара» широко распространён и среди армянского народа.
  29. ^ Гасанов, 1978, p. 9: «Армяне также претендуют на авторство этого танца. Это объясняется тем, что в Карабахе, где находится ущелье Узундэрэ, живет много армян».
  30. ^ Касимов К. А. Народы Азербайджанской Советской Социалистической Республики. Азербайджанцы. Народное творчество. Народные танцы / Под редакцией Б.А.Гарданова, А.Н.Гулиева, С.Т.Еремяна, Л.И.Лаврова, Г.А.Нерсесова, Г.С.Читая. — Народы Кавказа: Этнографические очерки: Издательство Академии наук СССР, 1962. — Т. 2. — С. 161—163.
  31. ^ Ткаченко Т. С. Народный танец / под ред. Н. И. Львова. — М.: Искусство, 1967. — 656 с.
  32. ^ Арутюнян А. Ширакские танцевальные мелодии в записях А. Брутяна (арм.) // ՀՀ ԳԱԱ Շիրակի հայագիտական հետազոտությունների կենտրոն. Գիտական աշխատություններ. — 2012. — Հ. № 15. — Էջ 143–147.
  33. ^ Katherine St. John, Lloyd Miller, Mahera Harouny. Radif-e raqs: collection of dance sequences of the Persian tradition. — Society for Preservation and Propagation of Eastern Arts, 1987. — С. 127. — 310 с.
  34. ^ "Kochari, traditional group dance". UNESCO. 6 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2020. 
  35. ^ "Yalli (Kochari, Tenzere), traditional group dances of Nakhchivan - intangible heritage - Culture Sector - UNESCO". ich.unesco.org (İngilizce). 30 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2018. 
  36. ^ Гасанов К.Н. Азербайджанский народный танец. — М.: Искусство, 1978. — С. 89.
  37. ^ Birgül Açıkyıldız. The Yezidis: The History of a Community, Culture and Religion. — New-York: I.B.Tauris & Co Ltd, 2014. — С. 191. — ISBN 9781784532161.
  38. ^ Президюм АН. Казахской ССР. Вестник, Выпуски 7-12. — Издательство Академии наук Казахской ССР, 1986. — С. 77.
  39. ^ С. А. Токарев //Этнография народов СССР: исторические основы быта и культуры // Изд-во Московского университета, 1958 г. стр-ца 299 (615)
  40. ^ "Britannica Encyclopedia. Kazakh-rugs". 9 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2022. 
  41. ^ Н. А. Абдуллаева. Ковровое искусство Азербайджана. — Баку, «Элм», 1971 — стр. 4
  42. ^ Узеир Гаджибеков. Избранные произведения. Публицистика и драматургия / Составитель, автор примечаний и переводчик Кубад Касимов. Редактор Мирза Ибрагимов. — Б.: Элм, 1985. — 300 с.
  43. ^ a b Абасова Э. Узеир Гаджибеков / Под ред. Л. В. Карагичевой. — Б.: Азербайджанское государственное издательство, 1975. — 142 с.
  44. ^ a b Азизбекова С. О постановках «Аршин мал алан» на армянском и грузинском языках // Известия АН Азербайджанской ССР. Отдел литературы, языка и искусства. — 1978. — № 1. — С. 81—85.
  45. ^ Hamid Naficy. A Social History of Iranian Cinema, Volume 1: The Artisanal Era, 1897—1941. Duke University Press, 2011, с. 110.
  46. ^ Атакишиева Л. И. О сценической жизни музыкальной комедии Уз. Гаджибекова «Аршин мал алан» // Доклады Национальной академии наук Азербайджана. — Б., 2004. — Т. LX, № 5—6.
  47. ^ Опера "Кероглу". Электронная энциклопедия Узеира Гаджибекова. Дата обращения: 18 июня 2010.
  48. ^ Alan Gevinson. American Film Institute Catalog. Within Our Gates: Ethnicity in American Feature Films, 1911-1960. — University of California Press, 1997. — С. 54. — ISBN 0520209648, 9780520209640.
  49. ^ Arshin mal-alan (1960) 9 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. IMDB.
  50. ^ James Steffen (2013). The Cinema of Sergei Parajanov // (The University of Wisconsin Press). United States of America.
  51. ^ "'Düşmanın şarkıları': Ermeniler ile Azerileri birbirine bağlayan ezgiler". agos.com.tr. 1 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2020. 
  52. ^ Maxim Edwards (19 Kasım 2013). "Baba-Hadji, symbol of ethnic harmony". opendemocracy.net. 8 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  53. ^ The Islamic Monuments of the Armenian Architecture of Artsakh (PDF). Erivan: Research on Armenian Architecture. 2010. ISBN 978-99941-875-5-3. 21 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Mayıs 2022. 
  54. ^ Armenian Cultural Monuments in the Region of Karabakh (PDF). 3. "Gitutiun" Publishing House of NAS RA. 2001. ISBN 9785808004689. 19 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Mayıs 2022. The style, execution technique, and artistic features of the heraldic scenes cut in low relief around the niches of interior walls (bulls, tigers, other animals) are similar to the reliefs of the western façade of Surb Astvatzatzin (the Holy Virgin) church in Yeghvard. 
  55. ^ L. S. Bretenitsky, B. V. Weimarn. Art of Azerbaijan IV-XVIII centuries. - M., 1976. Pp. 137-141
  56. ^ Chorbajian, Levon; Donabedian, Patrick; Mutafian, Claude (1994). The Caucasian Knot: The History and Geopolitics of Nagorno-Karabagh. Zed Books. ISBN 9781856492881. The [Muslim] mausoleum at Khachen-Dorbatly (1314 [Mongol period]), not far from Aghdam, reveals a great similarity in sculpted décor to an Armenian funerary church of the same period, the chapel at Yeghvard. 
  57. ^ Simon Maghakyan (28 Şubat 2021). "Can Islamic Shrines' Connection to Armenians Transform Azerbaijani Politics of Erasure?". 20 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2021. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ermeni-Azeri_kültürel_ilişkileri&oldid=32410273" sayfasından alınmıştır