Emin el-Hüseynî
 | Bu maddenin tarafsızlığı konusunda kuşkular bulunmaktadır. (Ağustos 2020) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
 | Bu maddenin çeşitli fikir, olay ve tartışmalara yersiz önem verdiği düşünülmektedir. (Şubat 2021) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
| Hacı Emin el-Hüseynî | |
|---|---|
| |
| Kudüs Başmüftüsü | |
| Görev süresi 1921-1937 | |
| Yerine geldiği | Kamil el-Hüseynî |
| Yerine gelen | Hüsameddin Carullah |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 1897 Kudüs, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 4 Temmuz 1974 Beyrut, Lübnan |
| Partisi | Arap Yüksek Komitesi |
| Mesleği | Müftü |
| Dini | İslam |
| Askerî hizmeti | |
| Bağlılığı |  Osmanlı İmparatorluğu
|
| Hizmet yılları | 1918 yılına kadar |
Muhammed Emin el-Hüseyni (Arapça: محمد أمين الحسيني) (d. 1897, Kudüs - ö. 4 Temmuz 1974, Beyrut), Filistinli bir Arap milliyetçisi ve Filistin Mandası'nda Müslüman liderdi.[1] 1921-1948 yılları arasında Kudüs başmüftüsü olarak görev yapmış ve Arap Yüksek Komitesi'nin kurucusudur.
Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]
İlk yılları[değiştir | kaynağı değiştir]
1897'de doğdu.[2] Eğitim için gittiği Mısır'da İslam dünyasının ileri gelenleri ile tanıştı. 1913'te, yaklaşık 16 yaşındayken annesi Zeynep ile birlikte Mekke'ye gitti, Hac ibadetini yerine getirdi ve hacı unvanını kazandı.[3] 1915 yılında girdiği Mekteb-i Harbiye'den kurmay subay olarak mezun oldu.[4] Kısa sürede II. Abdülhamid hayranı oldu. Çanakkale Savaşı sırasında Osmanlı ordusu'nda topçu subayı olarak görev yapan el-Hüseyni, bir süre İzmir'de yaşadı. Teşkilat-ı Mahsusa'da yükselerek Kudüs'te idaresi hızla yükseldi. Aralık 1916'da Kudüs'e döndükten sonra Arap isyanı sırasında olayları yatıştıramadı. Osmanlı idaresinden sonra Filistin topraklarından Yahudileri çıkarma çalışmalarına girişti. Antisemitist gösteriler ve sabotajlar düzenledi. Filistin'deki İngiliz yönetimi kendisini 10 yıl hapse mahkûm ettiyse de Şam'a gitti. 1921'de askeri yönetim sivilleşince yeni İngiliz yüksek komiseri kendisinden özür diledi.[kaynak belirtilmeli]
Nazilerle iş birliği[değiştir | kaynağı değiştir]
Emin el-Hüseyni 1933'ten itibaren Nazilerle yakınlaşmaya başladı. 1936'da Filistin'de çıkan büyük Arap isyanının lideri olarak, Yahudilere toprak satışını, Filistin'e Yahudi göçünü önlemeye çalıştı. İngilizlerle yine arası bozuldu ve İngilizler dini liderliğini tanımadıklarını ilan ettiler. 1937'de Lübnan'a kaçtı. El-Hüseyni, Siyonizme karşı anahtar rol oynamıştı. 1941'de Berlin'e giderek bizzat Adolf Hitler ile görüştü. Yahudileri Filistin'den atmak için destek talep etti. Hitler resmî bir taahhüt vermedi ancak söz ile, Filistin ideallerini Almanya'nın paylaştığını beyan etti. Kafkaslar'ı tamamen ele geçirince Yahudileri Filistin'den atacağını da ekledi. Himmler'le yaptığı görüşmede de Balkan Müslümanları ile arasının iyi olduğunu, Almanya için silahlı bir kuvvet oluşturabileceğini söyledi. Bunun üzerine Müslüman Boşnak ve Hırvat askerlerinden 13. SS Waffen Dağ Tümeni "Handschar" adlı bir tümen oluşturuldu.
Filistin'den Sürgünü ve ölümü[değiştir | kaynağı değiştir]
II. Dünya Savaşı'nda Nazi Almanyası'nın 1945'te yenilmesinden sonra el-Hüseyni İsviçre'ye sığınma talebinde bulundu ancak talebi reddedildi.[5] 5 Mayıs 1945'te Fransız işgal birlikleri tarafından Konstanz'da gözaltına alındı ve 19 Mayıs'ta Paris bölgesine nakledilerek ev hapsine alındı.[6]
Bu sıralarda, Filistin Suç Soruşturma Dairesi'nin İngiliz başkanı, bir Amerikan askerî ataşesine, Müftünün Filistinli Arapları birleştirebilecek ve "Siyonistleri sakinleştirebilecek" tek kişi olabileceğini söyledi.[7]
Fransa'nın Suriye'deki eski büyükelçisi Henri Ponsot, onunla yapılan tartışmalara öncülük etti ve olaylar üzerinde belirleyici bir etkiye sahipti.[6]
Fransız makamları, aracıları aracılığıyla Fransa'nın Arap dünyasındaki statüsünde bir iyileşme bekledi ve ona "özel gözaltı koşulları, avantajlar ve her zamankinden daha önemli ayrıcalıklar tanıdı ve sürekli olarak kendisinin ve maiyetinin iyiliği için endişelendi".[6] Ekim ayında, sekreterlerinden biri adına bir araba satın almasına bile izin verildi ve biraz hareket özgürlüğüne sahipti ve ayrıca istediği kişiyle de tanışabiliyordu.[6] El-Hüseyni, Fransa'daki durumundan çok memnundu ve tam bir yıl orada kaldı.[6]
24 Mayıs gibi erken bir tarihte Büyük Britanya, Nazilerle iş birliği yapmış bir İngiliz vatandaşı olduğunu öne sürerek el-Hüseyni'nin iadesini talep etti.[6] Savaş suçluları listesinde yer almasına rağmen Fransa onu siyasi tutsak olarak görmeye karar vermiş ve İngilizlerin isteğine uymayı reddetmişti. Fransa, hükûmetin onu Sırp katliamlarından kovuşturmak istediği Yugoslavya'ya iade etmeyi reddetti.[6] Poussot, el-Hüseyni'nin Sırp katliamının kendisi tarafından değil, General Mihailoviç tarafından gerçekleştirildiği yönündeki iddialarına inanıyordu. El-Hüseyni ayrıca 200.000 Müslüman ve 40.000 Hristiyan'ın Sırplar tarafından öldürüldüğünü ve ancak Bosnalı Müslümanlar kendisinden yardım istedikten sonra bir asker tümeni kurduğunu, Alman ve İtalyanların onlara herhangi bir destek vermeyi reddettiğini açıkladı.[6] Bu arada, Siyonist temsilciler - el-Hüseyni'nin kaçacağından korktular - Yugoslavya'nın iade talebini desteklediler. El-Hüseyni'nin Yunanistan'daki katliamlardan da sorumlu olduğunu iddia ettiler ve onun 1941'de Irak'taki Müttefiklere karşı eylemine dikkat çektiler; ayrıca bu konuda ABD'den de destek istediler.[6]
29 Mayıs'ta, nüfuzlu bir Faslının kaçışını organize etmesi ve Fransız polisinin gözetimi askıya almasından sonra, el-Hüseyni, Müslüman Kardeşler'e yakın bir Suriyeli politikacı tarafından sağlanan seyahat kağıtlarını kullanarak Kahire'ye giden bir Trans World Airlines uçuşuyla Fransa'dan ayrıldı. Fransız dışişleri bakanının kaçtığını anlaması 12 günden fazla sürdü ve bu ülke ona siyasi sığınma hakkı verdikten sonra İngilizler onu Mısır'da tutuklayamadı.[6]
12 Ağustos 1947'de el-Hüseyni, Fransız dışişleri bakanı Georges Bidault'a, Fransa'ya misafirperverliği için teşekkür ederek ve Fransa'nın tüm Müslümanların gözünde prestijini artırmak için bu politikasını sürdürmesini öneren bir mektup yazdı. Eylül'de Arap Yüksek Komitesi'nden bir heyet Paris'e gitti ve Arapların, Filistin sorununda Fransa'nın desteğine karşılık Kuzey Afrika sorununda tarafsız bir tutum benimsemelerini önerdi.[6][8]
Nazi avcısı Siyonist gruplar İngiliz hükûmetine başvurup müftüyü savaş suçlusu olarak yargılanmak üzere geri istediler. İngilizler hâlen hem Mısır hem de Filistin'de kontrolü elinde tutmaları sebebiyle Araplar için böyle karizmatik bir liderin Yahudilere teslim edilmesi ile yaşanacak büyük bir kaostan çekindiler ve bu başvuruyu reddettiler. 1948'de Gazze Şeridi'nde Filistin hükûmetini kurduğunu ve hükûmet başkanı olduğunu ilan etti. Bu hükûmet, Mısır, Suriye, Lübnan, Irak ve Suudi Arabistan dışında hiçbir İslam ülkesince tanınmadı.
Emin el-Hüseyni 1974 yılında Beyrut'ta öldü. Kudüs'teki Harem-i Şerif'e gömülmek istemişti. Ancak İsrail, 1967 Altı Gün Savaşı sırasında Doğu Kudüs'ü ele geçirmişti. Yüksek Müslüman Konseyi, İsrail hükûmetinden onu oraya gömmek için izin istedi ancak izin verilmedi. Üç gün sonra el-Hüseyni Beyrut'ta toprağa verildi. İki yıl içinde, Lübnanlı Hristiyan Ketaib Partisi üyeleri onun villasını yağmaladı ve dosyalarını ve arşivlerini çaldı.[9] Torunu, daha sonra Münih katliamına karıştığı için Mossad tarafından öldürülen FKÖ'nün Kara Eylül'ün kurucusu Ali Hassan Salameh ile evlendi. Zvi Elpeleg'e göre, hafızasının neredeyse tüm izleri bundan sonra Filistinlilerin bilincinden silindi ve Filistinliler onun anısına hiçbir anıt dikmediler ya da yaptıklarını anmak için kitaplar yazmadılar.[10]
Galeri[değiştir | kaynağı değiştir]
-
Bosnalı Müslüman 13. SS Waffen Dağ Tümeni "Handschar"a bağlı gönüllüleri selamlıyor, Kasım 1943 -
Handschar Tümeni komutanı Karl-Gustav Sauberzweig (sol) ile Bosnalı Waffen-SS gönüllüleri teftiş ederken, SS-PK tarafından çekilen resim, Kasım 1943 -
Azeri Lejyonu'nun gönüllüleriyle sohbet ederken (19 Aralık 1942, Haus der Flieger, Berlin) -
Bosnalı SS üyesiyle, Kasım 1943 -
Emin el-Hüseyni -
Emin el-Hüseyni Adolf Hitler ile görüşüyor, Aralık 1941 -
Emin el-Hüseyni Heinrich Himmler ile tokalaşıyor, 1943
 |
Wikimedia Commons'ta Emin el-Hüseynî ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Peretz 1994, s. 290.
- ^ Mattar 1992, s. 156 Laurens 2002, s. 624, n.5; Laurens, üçlemesinin ilk cildinde (Laurens 1999, s. 425) Mattar'ın 1895 tarihini kullanmış, ancak ikinci cildinde bunu 1897 olarak revize etmiştir.
- ^ Weldon C. Matthews Confronting an Empire, Constructing a Nation: Arab Nationalists and Popular Politics in Mandate Palestine, I.B. Tauris, 2006 s. 31
- ^ "EMÎN el-HÜSEYNÎ - TDV İslâm Ansiklopedisi". TDV İslam Ansiklopedisi. 7 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2021.
- ^ Fisk 2006, s. 446.
- ^ a b c d e f g h i j k Hershco 2006.
- ^ Breitman & Goda 2012, s. 21.
- ^ Laurens 2002, s. 549.
- ^ Fisk 2006, s. 447.
- ^ Achcar 2010b, ss. 162–163.
Bibliyografya[değiştir | kaynağı değiştir]
- Laurens, Henry (1999). L'invention de la Terre sainte. La Question de Palestine (Fransızca). 1. Paris: Fayard. ISBN 978-2-84406-388-5.
- Laurens, Henry (2002). Une mission sacrée de civilisation. La Question de Palestine (Fransızca). 2. Paris: Fayard. ISBN 978-2-213-60349-0.
- Mattar, Philip (1992). The Mufti of Jerusalem: Al-Hajj Amin al-Husayni and the Palestinian National Movement. Columbia University Press. ISBN 978-0-231-06463-7. 29 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2022.
- 1895 doğumlular
- 1897 doğumlular
- 1974 yılında ölenler
- Müftüler
- Kudüs doğumlular
- I. Dünya Savaşı'nda Osmanlı askerleri
- Beyrut'ta ölenler
- Kudüs başmüftüleri
- 1890'larda doğanlar
- El-Ezher Üniversitesinde öğrenim görenler
- İslam ve antisemitizm
- Kudüs'te İslam
- Nazi propagandacılar
- Filistinli Arap milliyetçileri
- Filistinli Sünniler
- Filistinli siyasetçiler
- Filistinli mülteciler