İçeriğe atla

Edessa Muharebesi

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Edessa Muharebesi
Roma-Pers Savaşları'nın bir parçası

Nakş-ı Rüstem'de üçüncü yüzyıla tarihlenen bir kaya yüzü kabartması, I. Şapur'un Roma İmparatoru Valerian'a karşı zaferini tasvir ediyor.[1]
TarihBahar 260
Bölge
Edessa, Osroene (günümüz Şanlıurfa, Türkiye)
Sonuç Sasani zaferi[2]
Taraflar
Sasaniler Roma İmparatorluğu
Komutanlar ve liderler
I. Şapur Valerianus
Güçler
bilinmiyor 70,000[3]
Kayıplar
bilinmiyor hepsi[4]


Edessa Muharebesi, yaklaşık olarak 260 yılında, Sasani İmparatorluğu Şehinşahı I. Şapur'un komutasındaki Sasani ordusu ile Roma İmparatorluğu İmparatoru Valerianus'un komutasındaki Roma ordusu arasında gerçekleşmiş önemli bir askeri çatışmadır.[5] Mezopotamya'nın Edessa (günümüzde Şanlıurfa, Türkiye) kenti yakınlarında meydana gelen bu savaş, Roma Tarihi'nin en büyük felaketlerinden biri olarak kabul edilir ve Roma İmparatorluğu'nun Üçüncü Yüzyıl Krizi'nin zirve noktalarından birini temsil eder.[6] Muharebe, Roma İmparatoru Valerianus'un bizzat Sasani İmparatoru I. Şapur tarafından esir alınmasıyla sonuçlanmıştır ki bu, Roma Tarihi'nde eşi benzeri görülmemiş bir olaydır.[7][8]

Arka plan

[değiştir | kaynağı değiştir]

Roma-Sasani ilişkileri ve sınır çatışmaları: Sasani İmparatorluğu'nun 224 yılında Ardaşir tarafından kurulmasından bu yana, Doğu Roma Sınırı boyunca Roma İmparatorluğu ile Sasaniler arasında sürekli bir gerilim mevcuttu.[9] Sasani hükümdarları, kendilerini Ahameniş İmparatorluğu'nun varisleri olarak görüyor ve Anadolu ile Suriye gibi eski Pers toprakları üzerinde hak iddia ediyorlardı.[10] Bu durum, Mezopotamya ve Ermenistan üzerinde yoğunlaşan sürekli sınır çatışmalarına yol açtı. Özellikle I. Şapur döneminde, Sasani askeri gücü zirveye ulaşmış ve Roma topraklarına yönelik saldırılar artmıştı.[11]

Şapur'un yükselişi ve yayılmacı politikası: I. Şapur, babası Ardaşir I'den sonra Sasani tahtına geçti ve Sasani İmparatorluğu'nun en başarılı hükümdarlarından biri oldu. Şapur, seleflerinin yayılmacı politikalarını sürdürdü ve Roma İmparatorluğu'na karşı bir dizi başarılı askeri sefer düzenledi.[12] Antioch gibi önemli Roma kentlerini defalarca ele geçirdi ve Roma Lejyonlarına ağır kayıplar verdirdi. Şapur'un amacı sadece ganimet elde etmek değil, aynı zamanda Sasani gücünü göstermek ve Roma'nın Doğu'daki hegemonyasına meydan okumaktı.[13]

Valerianus'un doğu seferi: Roma İmparatorluğu, Üçüncü Yüzyıl Krizi adı verilen bir dönemden geçiyordu. Siyasi istikrarsızlık, ekonomik kriz ve barbar istilaları ülkeyi yıpratmıştı.[14] Bu dönemde İmparator Valerianus, doğudaki Sasani tehdidine karşı koymak üzere bizzat Doğu'ya bir sefer düzenledi. Valerianus, Germanik cephesindeki başarılarının ardından 257 yılı civarında Sasani İmparatorluğu'na karşı büyük bir orduyla harekete geçti.[15] Amacı, Mezopotamya'daki Roma topraklarını geri almak ve Sasani tehdidini kesin olarak sona erdirmekti.

Muharebe ve savaş öncesi durum

[değiştir | kaynağı değiştir]

Valerianus'un ordusu, Anadolu üzerinden Mezopotamya'ya ilerlerken, muhtemelen hastalık ve lojistik sorunlarla karşılaştı.[16] Sasani ordusu ise, I. Şapur'un komutasında oldukça güçlü ve disiplinliydi. Edessa yakınlarında iki ordu karşı karşıya geldi. Muharebe öncesi koşullar hakkında detaylı bilgi sınırlıdır, ancak Valerianus'un ordusunun sayısal olarak avantajlı olabileceği düşünülse de, Şapur'un stratejik dehası ve birliklerinin moralinin yüksekliği belirleyici faktörler olmuştur.[17]

Muharebenin seyri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Muharebenin tam seyri hakkında güvenilir antik kaynaklar arasında farklılıklar bulunmaktadır. Ancak genel kabul gören görüşe göre, Sasani ordusu, Roma ordusunu kuşatmayı başardı.[18] Şapur'un süvari birlikleri, özellikle katafraktlar, Roma ordusunun saflarını bozmakta etkili oldu.[19] Roma ordusu, büyük ihtimalle susuzluk, hastalık ve moral düşüklüğü gibi faktörlerden de etkilenmişti. Şapur, stratejik bir manevra ile Roma ordusunu tuzağa düşürdü.

Muharebenin doruk noktasında, İmparator Valerianus ve beraberindeki üst düzey subaylar, Şapur ile barış görüşmeleri yapmak üzere Sasani karargahına gittiler. Ancak bu görüşmeler sırasında, Şapur'un emriyle Valerianus ve tüm maiyeti esir alındı.[20] Bu olay, Roma Tarihi'nde bir ilk ve büyük bir aşağılanmaydı. Valerianus'un esaretinin koşulları hakkında farklı rivayetler bulunmaktadır. Bazı kaynaklar, Şapur'un Valerianus'a saygısızca davrandığını ve onu bir ayak taburesi olarak kullandığını iddia ederken,[21] diğerleri bu iddiaların Sasani karşıtı propaganda olduğunu öne sürer.[22] Kesin olan şey, Valerianus'un esaret altında öldüğüdür.

Sonuçları ve etkileri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Edessa Muharebesi ve Valerianus'un esareti, Roma İmparatorluğu üzerinde yıkıcı bir etki yarattı. Muharebe, Roma'nın askeri prestijine büyük bir darbe vurdu. Binlerce Roma askeri öldürüldü veya esir alındı. İmparatorun esir alınması, Roma'da büyük bir iktidar boşluğu yarattı ve Üçüncü Yüzyıl Krizi'ni daha da derinleştirdi.[23] Birçok Gaspçı İmparator ortaya çıktı. Savaşın maliyeti ve Doğu'daki ticaret yollarının aksaması, imparatorluğun ekonomisini olumsuz etkiledi. İmparatorun esir düşmesi, Roma halkında ve ordusunda derin bir moral çöküntüsüne yol açtı.

Sasani İmparatorluğu için önemi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Edessa Muharebesi, Sasani İmparatorluğu için muazzam bir zaferdi ve I. Şapur'un prestijini doruk noktasına çıkardı. Sasani ordusu, Roma'nın en güçlü imparatorunu esir alarak askeri üstünlüğünü kanıtladı. Şapur, bu zaferi propaganda amacıyla kullandı. Nakş-ı Rüstem ve Bishapur'daki kaya kabartmaları, Valerianus'un esaretini ölümsüzleştirdi ve Sasani gücünün sembolü haline geldi.[24] Sasaniler, Mezopotamya'da ve Suriye'de bazı toprak kazançları elde ettiler, ancak bu kazançlar kalıcı olmadı.

Propaganda ve sembolizm

[değiştir | kaynağı değiştir]

Edessa Muharebesi'nin sonuçları, hem Roma hem de Sasani tarafında yoğun bir propagandaya konu oldu. Roma tarafında, bu felaket imparatorluğun zaaflarını ve düşüşünü simgeliyordu. Sasani tarafında ise, Şapur'un askeri dehasının ve tanrısal lütfunun bir kanıtıydı. Valerianus'un esir alınması, Doğu'nun Batı üzerindeki geçici bir zaferinin sembolü olarak yorumlandı.

Askeri strateji ve taktikler üzerindeki etkiler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Muharebe, süvarinin, özellikle de ağır zırhlı katafraktların piyadeye karşı üstünlüğünü bir kez daha gösterdi. Bu durum, Roma ordusunda da zamanla askeri reformlara yol açtı ve süvari birliklerinin önemini artırdı.[25]

Felsefi ve tarihsel yorumlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

İmparatorlukların yükselişi ve düşüşü üzerine düşünceler: Edessa Muharebesi, imparatorlukların yükselişi ve düşüşü döngüsünün klasik bir örneği olarak görülebilir. Roma'nın zirvesinden sonra yaşadığı bu düşüş, tarih felsefesinde medeniyetlerin döngüsel doğası üzerine tartışmaları tetiklemiştir.[26] Bu olay, Roma İmparatorluğu'nun "sonsuz" olduğu inancını sarsmış ve bir imparatorluğun bile zayıflayabileceği ve düşüşe geçebileceği gerçeğini acı bir şekilde ortaya koymuştur.

Kader ve insan iradesi çatışması: Muharebe, kaderin veya ilahi takdirin mi ya da insan iradesi ve kararlarının mı olayların sonucunu belirlediği sorusunu gündeme getirir. Valerianus'un bahtsızlıkları, fatalizmin bir örneği olarak yorumlanabilirken, Şapur'un stratejik dehası ve kararlılığı, insan eyleminin tarihin akışını nasıl değiştirebileceğinin bir kanıtıdır. Bu, antik ve ortaçağ historiografisinde sıkça rastlanan bir felsefi ikilemdir.[27]

Medeniyetler arası çatışmanın bir örneği olarak Edessa: Edessa Muharebesi, Roma ve Pers gibi iki büyük antik medeniyet arasındaki sürekli çatışmanın sembolik bir doruk noktasıdır. Bu çatışma, sadece toprak ve güç mücadelesi değil, aynı zamanda farklı dünya görüşleri, kültürel değerler ve siyasi sistemlerin de bir çarpışmasıydı. Muharebe, Doğu ile Batı arasındaki tarihi gerilimin ve etkileşimin önemli bir parçasını oluşturur.[28]

Tarihin tekerrürü ve modern yorumlar: Edessa Muharebesi, tarihin tekerrürü üzerine düşünenler için bir ders niteliğindedir. Büyük güçlerin aşırı güven ve yanlış hesaplamalarının nelere yol açabileceğini gösterir. Modern strateji ve uluslararası ilişkiler çalışmaları, bu tür tarihi olayları büyük güç rekabeti ve hegemonya mücadelesi bağlamında analiz edebilir. Muharebe, aynı zamanda, bir imparatorluğun iç zayıflıklarının dış tehditlerle birleştiğinde ne kadar kırılgan olabileceğini de gözler önüne serer.

Antik kaynaklar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Edessa Muharebesi hakkında birincil bilgiler, başta Roma Tarih Yazıcılığı ve Sasani yazıtları olmak üzere çeşitli antik kaynaklardan gelmektedir. Ammianus Marcellinus: Roman History adlı eserinde Valerianus'un esaretine değinir.[29]Lactantius: De Mortibus Persecutorum (Zulmedenlerin Ölümü Üzerine) adlı eserinde Valerianus'un trajik sonunu ayrıntılı olarak anlatır.[30] Zosimus: Historia Nova (Yeni Tarih) adlı eserinde Üçüncü Yüzyıl Krizi ve Valerianus dönemi hakkında bilgi verir.[31] Eutropius: Breviarium ab Urbe Condita (Şehrin Kuruluşundan İtibaren Özeti) adlı kısa tarihinde olaya değinir.[32] Sasani Kaya Kabartmaları: Nakş-ı Rüstem ve Bishapur'daki kabartmalar, Şapur'un Valerianus üzerindeki zaferini görsel olarak ölümsüzleştirir.[33] Modern Historiografi Modern tarihçiler, antik kaynakları yorumlayarak ve arkeolojik kanıtlarla birleştirerek Edessa Muharebesi hakkında daha kapsamlı bir anlayış geliştirmişlerdir. Geoffrey Greatrex ve Samuel N. C. Lieu: The Roman Eastern Frontier and the Persian Wars (AD 226-363): A Documentary History adlı eserleri, bu dönemdeki Roma-Sasani ilişkileri için temel bir kaynaktır.[34]Touraj Daryaee: Sasani İmparatorluğu üzerine yaptığı çalışmalarla tanınan önde gelen bir tarihçidir.[35]David S. Potter: Roma İmparatorluğu'nun Üçüncü Yüzyıl'ı üzerine yaptığı detaylı çalışmalarla bilinir.[36]

Mirası

[değiştir | kaynağı değiştir]

Edessa Muharebesi, Roma İmparatorluğu'nun zayıflığının ve Sasani İmparatorluğu'nun gücünün bir sembolü olarak tarihe geçmiştir. Olay, Batı Roma İmparatorluğu'nun sonraki düşüşünü öngören önemli bir dönüm noktası olarak değerlendirilir. Aynı zamanda, Doğu ve Batı arasındaki sürekli etkileşimin ve çatışmanın bir kanıtı olarak günümüze kadar etkisini sürdürmüştür.

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ https://en.m.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Edessa#cite_note-1
  2. ^ Geç Antik Çağ'da Roma ve Pers: Komşular ve Rakipler "Edessa yakınlarındaki belirleyici savaşta, yalnızca yüksek Romalı yetkililerin değil, aynı zamanda imparator Valerian'ın da Şapur tarafından kendi elleriyle esir alındığını öğreniyoruz... Sasaniler, Batılı rakiplerine karşı en büyük başarılarından biri olan bu zaferi eşsiz bir zafer olarak kutladılar"
  3. ^ Encyclopaedia Iranica , "Üçüncü seferde, Carrhae ve Edessa'ya doğru yola çıktık ve Carrhae ve Edessa'yı kuşatırken, Valerian Sezar bize doğru geldi ve onunla birlikte Gotlar ve Germenler'in adı verilmiştir (çoğu Roma eyaletinin adı verilmiştir) (hštr) bir kuvvet (daha sonra toplam 70.000 kişi olduğu belirtildi) vardı."
  4. ^ Potter 2004, s.255.
  5. ^ Bu savaşın kesin tarihi tartışmalıdır, ancak genellikle 260 yılı olarak kabul edilir. Bkz: Geoffrey Greatrex, Samuel N. C. Lieu, The Roman Eastern Frontier and the Persian Wars (AD 226-363): A Documentary History, Routledge, 2002, s. 69.
  6. ^ Michael Grant, The Roman Emperors: A Biographical Guide to the Rulers of Imperial Rome, 31 BC - AD 476, Barnes & Noble Books, 1997, s. 227.
  7. ^ Ammianus Marcellinus, Roman History, XXIII.5.7. Ammianus bu olayı "eşsiz bir felaket" olarak nitelendirir.
  8. ^ Miller, Nick (13 Mayıs 2023). "İmparator Valerian kimdi ve başına ne geldi? - Discovery UK". Discovery UK. Erişim tarihi 29 Haziran 2023.
  9. ^ Touraj Daryaee, Sasanian Persia: The Rise and Fall of an Empire, I.B. Tauris, 2009, s. 18-20.
  10. ^ Richard N. Frye, The History of Ancient Iran, C.H. Beck, 1984, s. 224.
  11. ^ David S. Potter, A History of the Roman Empire AD 180-395, Blackwell Publishing, 2004, s. 254.
  12. ^ A. Shapur Shahbazi, "Shapur I," Encyclopædia Iranica, 2002. Çevrimiçi kaynak.
  13. ^ Herodianus, Roma İmparatorluğu Tarihi, VII.2.4. Herodianus, Şapur'un cüretkâr saldırılarını anlatır.
  14. ^ Pat Southern, The Roman Empire from Severus to Constantine, Routledge, 2001, s. 100-105.
  15. ^ Zosimus, Historia Nova, I.30.1. Zosimus, Valerianus'un hazırlıklarını detaylandırır.
  16. ^ Eutropius, Breviarium ab Urbe Condita, IX.7. Eutropius, Valerianus'un ordusunun yaşadığı zorluklara değinir.
  17. ^ Dio Cassius'un kayıp eserlerinden alıntılar yapan bazı tarihçiler, Roma ordusunun büyüklüğüne dair ipuçları sunar.
  18. ^ Ammianus Marcellinus, XXIII.5.7.
  19. ^ Peter Wilcox, Rome's Enemies (3): Parthians and Sassanid Persians, Osprey Publishing, 1986, s. 18-20.
  20. ^ Lactantius, De Mortibus Persecutorum, V.3-4. Lactantius, Valerianus'un esaretini detaylı bir şekilde anlatır.
  21. ^ Lactantius, V.5.
  22. ^ Zosimus, I.30.2. Zosimus, daha tarafsız bir yaklaşım sergiler.
  23. ^ Edward Gibbon, Roma İmparatorluğunun Gerileyiş ve Çöküş Tarihi, Cilt I, Bölüm 10. Gibbon, bu olayın Roma'nın genel çöküşündeki rolünü vurgular.
  24. ^ Prudence O. Harper, The Royal Hunter: Art of the Sasanian Empire, Asia Society, 1978, s. 60-65.
  25. ^ Karen R. Dixon, Pat Southern, The Roman Cavalry: From the First to the Third Century AD, Routledge, 1992, s. 150-155.
  26. ^ Oswald Spengler, Batı'nın Çöküşü, Cilt I, "Antik Kültürün Çöküşü" bölümü.
  27. ^ Augustine of Hippo, Tanrı Devleti, V.1-5. Augustine, Roma'nın felaketlerini ilahi bir iradeye bağlar.
  28. ^ Edward Said, Oryantalizm, "Batı ve Doğu Karşılaşması" bölümü. Said'in kavramsal çerçevesi, bu tür çatışmaları anlamak için kullanılabilir.
  29. ^ Ammianus Marcellinus, XXIII.5.7.
  30. ^ Lactantius, V.3-5.
  31. ^ Zosimus, I.30.1-2.
  32. ^ Eutropius, IX.7.
  33. ^ Bkz: Ernst Herzfeld, Iran in the Ancient East, Oxford University Press, 1941, s. 290-295.
  34. ^ Greatrex & Lieu, 2002.
  35. ^ Daryaee, 2009.
  36. ^ Potter, 2004.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Edessa_Muharebesi&oldid=35595221" sayfasından alınmıştır