Doğu Türkistan Halkın Devrimci Partisi

Doğu Türkistan Halkın Devrimci Partisi
Doğu Türkistan Halkın Devrimci Partisi
Shärqiy Turkistan Khälq Inqilawi Partiyisi
Kuruluş	1969-1989
Etkin bölgeler	Sincan Uygur Özerk Bölgesi, Çin
İdeoloji	Uygur milliyetçiliği; Marksizm-Leninizm
Büyüklük	60.000
Müttefikler	Sovyetler Birliği; Moğolistan
Rakip(ler)	Çin

Doğu Türkistan Halkın Devrimci Partisi (Uygurca: Shärqiy Turkistan Khälq Inqilawi Partiyisi; Çince: 东突厥斯坦人民革命党), Doğu Türkistan'da faaliyet göstermiş sosyalist bir parti ve silahlı örgüttü. Örgüt, 1969 yılında Kültür Devrimi sırasında kurulmuş olup^[2] 1989'da feshedilmeden önce Sincan çatışmasındaki en büyük silahlı ayrılıkçı gruptu.^[3]^[4]

Örgütün amacı, Sincan bölgesinde bağımsız bir Marksist-Leninist Doğu Türkistan devleti kurmak için ikinci bir Üç İl Devrimi'ni başlatmaktı. Örgüt, özellikle Sovyetler Birliği ve Moğolistan Halk Cumhuriyeti tarafından destek görmüş olup bu destek, Çin-Sovyet ayrılığı ve ardından gelen sınır çatışmaları sırasında arttı.^[5]

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Doğu Türkistan Halkın Devrimci Partisi'nin 1969'da veya öncesinde kurulduğu düşünülmektedir. Örgüt, çoğunlukla Uygurlardan oluşuyordu, ancak az sayıda Kazak savaşçısı da bulunmaktaydı.^[1] Çinli tarihçi Zhang Yuxi'ye göre, örgütün 1963'te gizlice kurulduğu iddia edilmektedir.^[2] Örgütün eski üyeleri, 1969'da partinin yaklaşık 60.000 üyesi ve 178 yeraltı şubesi olduğunu iddia etti, ancak bu iddialar bir üçüncü tarafça doğrulanmamıştı.^[1]

Örgüt, 1969'daki başarısız bir ayaklanmanın ardından, silahlı militanlarının çoğunun tutuklanması ve birçok üyesinin sürgüne gitmesi nedeniyle kademeli olarak zayıfladı. Örgüt, Sovyetler Birliği'ni davalarına yeterince destek vermemekle suçladı.^[2] Örgüt, 1989'da dağıldı.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ^a ^b ^c Rémi Castets, Opposition politique, nationalisme et islam chez les Ouïghours du Xinjiang 17 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Les Études du CERI, October 2004. (Fransızca)
^ ^a ^b ^c James Millward, Violent Separatism in Xinjiang: A Critical Assessment, Policy Studies, East-West Center Washington, 2004.
^ David D. Wang, East Turkestan Movement in Xinjiang, Journal of Chinese Political Science, Springer Netherlands, June 1998.
^ "1946: The establishment of the People's Revolutionary Party". 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2021.
^ Han, Enze (31 Ağustos 2010). External Kin, Ethnic Identity and the Politics of Ethnic Mobilization in the People's Republic of China (Doctor of Philosophy). The Faculty of Columbian College of Arts and Sciences of The George Washington University. ss. 113-114. 22 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2021.

[Castet-1] Rémi Castets, Opposition politique, nationalisme et islam chez les Ouïghours du Xinjiang 17 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Les Études du CERI, October 2004. (Fransızca)

[Millward-2] James Millward, Violent Separatism in Xinjiang: A Critical Assessment, Policy Studies, East-West Center Washington, 2004.

[Wang-3] David D. Wang, East Turkestan Movement in Xinjiang, Journal of Chinese Political Science, Springer Netherlands, June 1998.

[4] "1946: The establishment of the People's Revolutionary Party". 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2021.

[5] Han, Enze (31 Ağustos 2010). External Kin, Ethnic Identity and the Politics of Ethnic Mobilization in the People's Republic of China (Doctor of Philosophy). The Faculty of Columbian College of Arts and Sciences of The George Washington University. ss. 113-114. 22 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2021.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]