Dijital vatandaşlık
Dijital vatandaşlık (siber vatandaşlık veya e-vatandaşlık), bilgi teknolojilerini düzenli olarak etik, eleştirel ve güvenli bir şekilde kullanma becerisini ifade eder.[1]
Web 2.0 teknolojilerinin gelişmesi ile birlikte bireylerin günlük yaşamda gerçekleştirdikleri çeşitli işlemlerin dijital ortamlara taşınmasıyla ortaya çıkmış bir kavramdır. Bu dijitalleşme ile internet kullanmanın ve çevrimiçi ortamlarda bulunmanın getirdiği yeni bireysel hak ve sorumluluklar doğmuştur.[2] Dijital vatandaşlık kavramı, siyaset bilimci Karen Mossberger tarafından 2007'de "teknoloji kullanım becerilerine sahip bireylerin, bu ortamı sorumluluk sahibi bir şekilde ve kuralların farkında olarak kullanması" şeklinde tanımlanmıştır.
Dijital vatandaşlık, öncelikle bireylerin internete erişebilmelerini ve bunu sağlayan bilgisayar, akıllı telefon gibi araçları kullanabilmelerini gerektirir. Sorumlu bir dijital vatandaş olmak; bilgi ve iletişim teknolojileri okuryazarlığı, çevrimiçi güvenlik ve özel ve halka açık bilgilerin ayırt edebilmek gibi becerileri gerektirir. Kendilerini "dijital vatandaş" olarak tanımlayan kimseler genellikle uzaktan eğitim, bankacılık, sağlık, alışveriş gibi birçok konuda interneti kullanma eğilimindedir. Ancak dijital vatandaşlık, yoğun internet kullanmanın ötesinde bir kavramdır. Dijital vatandaşlık;, interneti bilinçli ve güvenli bir şekilde kullanabilme, çevrimiçi ortamlarda başkalarının haklarına saygı gösterme ve şahit olduğu hukuksuz bir olayı ilgili kurumlara şikayet yoluyla bildirmeyi kapsar.[3]
Dijital vatandaşlıkta temel ilke, günlük hayatta yapılmayan davranışların internet ortamlarında da yapılmamasıdır. Bu ilke doğrultusunda dijital vatandaşlar kendileri saygılı ve bilinçli olduğu gibi etrafını da bu konuda uyaran ve teşvik eden vatandaşlardır.[4]
Boyutları[değiştir | kaynağı değiştir]
Eğitimci Michael Ribble, "Digital Citizenship in Schools: Nine Elements All Students Should Know" (2007) adlı kitabında okullarda öğrencilere dijital teknolojileri sorumlu ve etkin biçime kullanmay öğretmek üzere dijital vatandaşlığı 9 boyutta incelemiştir. Bunlar: Dijital erişim, dijital ticaret, dijital iletişim, dijital okuryazarlık, dijital etik, dijital kanun, dijital hak ve sorumluluklar, dijital sağlık ve dijital güvenliktir.
Dijital erişim[değiştir | kaynağı değiştir]
Bireylerin teknoloji okuryazarlığı doğrultusunda dijital platformlara erişebilmesi ve bunu sağlayan teknolojik araçları kullanma becerisidir. Vatandaşlar erişim konusunda farklı cihazları ve işletim sistemlerini de aktif kullanabilmeli ve teknolojik farklılıklara kolay adapte olabilmelidirler.
Dijital ticaret[değiştir | kaynağı değiştir]
Ticari işlemlerin de dijital ortamlara taşınması ile birlikte bireylerin alım satım, alışveriş gibi harcama ve gelirlerini doğru ve güvenilir kaynaklardan sağlamaları gerekmektedir. Sipariş vermek, para transferi yapmak, banka işlemlerini gerçekleştirebilmek gibi işlemleri bilinçli ve doğru bir şekilde gerçekleştirebilmeleridir. Dolandırıcılık, fidye gibi kötü niyetli tuzaklardan kendilerini ve maddi kaynaklarını koruyabilmelidirler.[5]
Dijital iletişim[değiştir | kaynağı değiştir]
Web 2.0 teknolojisinin çevrimiçi ortamlara sağladığı en büyük yenilik etkileşim olarak karşımıza çıkmaktadır. Web 2.0 ile blog ve sosyal medya platformlarının sayıları artmıştır. Bunun nedeni Web 2.0 teknolojisinin bireylere sağladığı iletişim imkanıdır. Bu teknoloji ile birlikte insanlar, çevrimiçi ortamlarda paylaşım yapma, yorum ekleme, diğer insanlar ile sohbet edebilme imkanı bulmuşlardır. Dijital iletişim, bu etkileşim içerisinde bireylerin birbirlerine karşı saygılı olması, iletişim kurulan kişilerle gerçek hayatta nasıl hitap edilmesi gerekiyorsa, aynı iletişimi bu ortamlarda da sağlamasıdır.[6]
Dijital okuryazarlık[değiştir | kaynağı değiştir]
Dijitalleşme ile birlikte okuryazarlık kavramı da değişmiştir. Dijital vatandaşlar, çevrimiçi araçlardan bilgi edinirken bu bilgileri doğru değerlendirmeli ve güvenilir kaynak süzgecinden geçirmelidirler[7]. Bilgi kirliliğinin yüksek olabileceği bilinci ile özellikle yeni medya olarak tabir edilen kitle iletişim kanallarından gelen bilgilerin dezenformasyon, asparagas gibi bozulmalara uğrayabileceğinin farkında olarak internet kullanmalarıdır.
Dijital etik[değiştir | kaynağı değiştir]
Dijital vatandaşların, etik değerler çerçevesinde, saygılı ve empati içerisinde internet kullanımını ifade eden bir dijital vatandaşlık boyutudur. Dijital vatandaşlar saygı ve etik değerlere kendileri dikkat edeceği gibi aynı zamanda çevresini de bu konularda uyaran vatandaşlardır.
Dijital kanun[değiştir | kaynağı değiştir]
Dijital kanun, internet kullanımının getirdiği hukuksal düzenlemeleri ve suç olabilecek internet ihlallerinin vatandaşlar tarafından bilinmesi ve dikkat edilmesidir. Siber suçlar gibi suçların yanı sıra sosyal medya ortamlarında, zorbalık, ifade özgürlüğü ihlali, şantaj, itibar zedeleme gibi suçların da kanun önünde cezai yaptırımlarının bulunduğunun bilinmesi ve bu konuda diğerlerinin bilinçlenmesi bir dijital vatandaşın görevidir.
Dijital hak ve sorumluluklar[değiştir | kaynağı değiştir]
Dijital vatandaşların, dijital kanunda bilinmesi gereken tüm hukuki boyutların, bireylerin kendileri ve sevdikleri için uygulaması ve sorumluluk bilinci ile hareket etmeleridir.[8] Bir dijital vatandaş, şahit olduğu ihlalleri, CİMER, Emniyet Genel Müdürlüğü gibi resmi kurumlara belgeli ve kanıtlı bir şekilde şikayet etmeli ve sorumluluğunu yerine getirmelidir.
Dijital sağlık[değiştir | kaynağı değiştir]
Bilgisayar, akıllı telefon gibi internet erişimi sağlayan cihazların kullanımına bağlı olarak ortaya çıkabilecek fiziksel ve ruhsal sağlık sorunlarının farkında olarak bu cihazları kullanmak gerekmektedir. Uzun sürelerde bilgisayar, akıllı telefon ve tablet gibi cihazların kullanımı fiziksel olarak başta göz organı olmak üzere insan sağlığına zarar verebilir. Bir başka boyutu ise bilinçsiz internet kullanımının insanların ruhsal sorunlar yaşamasa ve manevi çöküntüye sebep olmasıdır. Tüm bunların önüne geçmek için iyi bir dijital vatandaş, önce farkında olarak kendi önlemini kendisi alabilmelidir.
Dijital güvenlik[değiştir | kaynağı değiştir]
Güvenlik konusu dijital vatandaşlıktaki tüm boyutların sağlıklı gerçekleşmesini sağlayan bir boyuttur. Vatandaşlar internet kullanırken, bir program indirirken, bir bilgiye erişmeye çalışırken veya bir paylaşım yaparken bunu doğru kaynaklardan, doğru yöntemler ile sağlamalıdır. Aksi durumlarda bilgisayar virüslerinin bulaşması, kötü amaçlı yazılımların bilgisayara indirilmesi gibi kişisel bilgilerin çalınmasına neden olabilecek hatalarda bulunabilirler. Bu da teknoloji ve bilgisayar okuryazarlığı gerektiren bir beceridir. Bunun yanında sosyal medya gibi ortamlardan bireysel şifreler, özel bilgiler paylaşılmamalıdır. Dijital vatandaşlar kendilerinin, sevdiklerinin ve çevresindekilerin güvenliği için internet kullanımında bilinçli davranırlar.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Dijital Vatandaşlık". 29 (1). Türk Kütüphaneciliği. 2015. 11 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2021.
- ^ Çelik, T. ve Karaslan, E. (2003). İnternet Toplumu Oluşum Süreci. inet-tr 2003
- ^ Mossberger, K. (2008). Digital Citizenship: The Internet, Society and Participation. The MIT Press.
- ^ Çubukçu, A. & Bayzan, Ş. (2013), Türkiye’de Dijital Vatandaşlık Algısı ve Bu Algıyı İnternetin Bilinçli, Güvenli ve Etkin Kullanımı ile Artırma Yöntemleri.
- ^ Aldemir, C. & Avşar, M. (2020), Pandemi Döneminde Dijital Vatandaşlık Uygulamaları.
- ^ Elçi, A. C. ve Sarı, M. (2016). Bilişim Teknolojileri ve Yazılım Dersinde Dijital Vatandaşlık: Bir Ölçek Geliştirme Çalışması.
- ^ Türk, Mehmet; Türk, Sezai. "Dijital çağ OKURYAZARLIĞI BAĞLAMINDA YENİ MEDYA BECERİLERİ k(1).pdf" (İngilizce). 6 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2021.
- ^ Yalçınkaya, B. & Cibaroğlu, M. O. (2019), Dijital Vatandaşlık Algısının İncelenmesi: Ampirik Bir Değerlendirme