Derekapı, Tortum

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Derekapı
Mahalle
Harita
Erzurum'un Türkiye'deki konumu
Erzurum'un Türkiye'deki konumu
Erzurum üzerinde Derekapı
Derekapı
Derekapı
Derekapı'nın Erzurum 'daki konumu
Ülke Türkiye
İlErzurum
İlçeTortum
Coğrafi bölgeKaradeniz Bölgesi
Yüzölçümü
 • Toplam18,15 km²
Rakım1630 m
Nüfus
 (2022)[1][2]
 • Toplam337
Zaman dilimiUTC+03.00 (TSİ)
İl alan kodu0442
İl plaka kodu25
Posta kodu25430

Derekapı, Erzurum ilinin Tortum ilçesine bağlı bir kırsal mahalledir.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Derekapı'nın eski adı Kartshis Kari'dir. Gürcüce bir yer adı olan Kartshis Kari (ქარცხის კარი), "Kartsha Kapısı" anlamına gelir. Bu yerleşim Kartsha köyüne açılan vadi üzerinde yer alması nedeniyle bu şekilde adlandırılmış olmalıdır. Kartsha (ქარცხა) ise, Gürcüce bir yer adı olup gökçe çan çiçeğinin (Campanula tridentata) yetiştiği yeri ifade eder.[5][6][7] Kartsha Kapısı daha sonra Kisha Kapusu'na (كسخە قپوسی) dönüşmüştür.[8][9]

Kartsha Kapısı köyü, tarihsel Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden biri olan Tao'da yer alır. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi 16. yüzyılın ortalarında Gürcülerden ele geçirmiştir. Eski Gürcü kilisesi olan Kartsha Kapısı Kilisesi ve sığınak olarak kullanılan mağara bu dönemden kalmış olmalıdır.[10][11]

Kartsha Kapısı adı sonradan Kisha Kapısı'na ve Kishkapı'ya dönüşmüştür. Nitekim 1835 tarihli Osmanlı nüfus defterinde "Kisha Kapusu" olarak geçer. Osmanlı idaresinin askere alma amacıyla sadece erkek nüfusunu tespit ettiği bu tarihte köyde 35 hanede 116 erkek kaydedilmiştir. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, köyün toplam nüfusunun yaklaşık 232 kişiden oluştuğu ortaya çıkar.[8]

Kartsha adı, Ermenicenin etkisiyle Kisha'ya dönüşmüştür. Nitekim Kartsha Kapısı 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde yazım hatası olmakla birlikte "Kisha Kapusu" (كسخە قپوسی) şeklinde geçer. Bu sırada köy Erzurum vilayetinin Tortum kazasının Azort nahiyesine bağlıydı.[9][12] 1940 genel nüfus sayımında "Kishakapu" biçiminde yazılmış olan köyün nüfusu 422 kişiden oluşuyordu. Bu sırada Kishakapu Tortum kazasının Kisha nahiyesinin 15 köyünden biriydi.[13] Kartshis Kari veya Kishakapı Türkçe olmadığı için köyün adı 1950’lerin ilk yarısında Derekapı olarak değiştirilmiştir. Köyün Gürcüce adındaki "kapı" (kari) kelimesi yeni adında da korunmuştur. Derekapı köyünün nüfusu 1965 genel nüfus sayımında 585 kişiden oluşuyor ve bu nüfus içinde 122 kişi okuma yazma biliyordu.[14]

1993 yılında Büyükşehir olan Erzurum’da, 2012 yılında 6360 Sayılı Yasa ile, tüm köylerin tüzel kişiliği kaldırılmış, yeni mahalle düzenlemelerine gidilmiştir. Şenyurt Beldesi'nin 8 mahallesinden 5'i 2012 sonrası Şenyurt Mahallesi bünyesinde kalmıştır. Diğer 3 mahalle (Cihanlı, Derekapı, Deveboynu) de Tortum Belediyesi’nin birer mahallesi olmuştur.[15]

Derekapı köyünde Gürcü kilisesi olarak bilinen Kartsha Kapısı Kilisesi, bu yerleşimin Osmanlıların eline geçmesinden önce inşa edilmiş olmalıdır. Köyde ayrıca bir kayada eskiden sığınak olarak kullanıldığı bir mağara bulunmaktadır. Bu mağaranın girişine bir duvar örülmüştür. Bu duvarda kapı ve pencere izleri tespit edilmiştir.[10][11]

Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Mahalle, Erzurum il merkezine 73 km,[16] Tortum ilçe merkezine 19 km[17] uzaklıktadır</ref> Mahalle, Tortum'un kuzeybatısında olup, numaralı Artvin-Erzurum (Uzundere-Tortum) devlet yolu ve Tortum Çayı kenarındadır.[18]

Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]

Yıllara göre mahalle nüfus verileri
2022 337[1]
2021 359[1]
2020 446[1]
2019 357[1]
2018 387[1]
2017 358[1]
2016 402[1]
2015 429[1]
2014 503[1]
2012 471[2]
2011 567[2]
2010 535[2]
2009 484[2]
2008 537[2]
2007 339[2]
2000 399[2]
1990 519[19]
1985 530[20]
1965 585[21]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ a b c d e f g h i j "Erzurum Tortum Derekapı Mahalle Nüfusu". Nufusune.com. 15 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2023. 
  2. ^ a b c d e f g h "TÜİK Merkezi Dağıtım Sistemi Nüfus Verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 17 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  3. ^ "Erzurum Tortum'un Mahalleleri". AtlasBig. 1 Ocak 1970. 27 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2024. 
  4. ^ "Derekapı, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 24 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2023. 
  5. ^ Tao (ტაო), Mamaia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Merab Halvaşi, Cimşer Çhvimiani, Cemal Karalidze, Batum, 2020, s. 453. 2 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-25-828-2
  6. ^ "Gürcü Dilinin Açıklamalı Sözlüğü (ქართული ენის განმარტებითი ლექსიკონი)". 11 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2023. 
  7. ^ "ქარცხვი" - A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt ISBN 0-9535878-3-5
  8. ^ a b "Yunus Özger, "XIX. Yüzyılda Tortum'un Nüfus Durumu", Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2006, Sayı: 2, s. 113-128". 18 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2023. 
  9. ^ a b Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 235.
  10. ^ a b Fahriye Bayram - Turgay Yazar, "Artvin, Ardahan, Erzurum İli ve İlçelerinde Ortaçağ Gürcü Mimarisi Yüzey Araştırması-2011", 30. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Çorum, 2012, 2. Cilt, s. 321-336. 9 Kasım 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-975-17-3246-0
  11. ^ a b 2016 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2016 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2017, s. 172-173. 17 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9470-8-7
  12. ^ Tao (Gürcüce), Mamaia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Merab Halvaşi, Cimşer Çhvimiani, Cemal Karalidze, Batum, 2020, s. 453. 2 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-25-828-2
  13. ^ 1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1944, s. 252.
  14. ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 263.
  15. ^ "6360 sayılı kanun". Resmî Gazete. 10 Aralık 2012. 19 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2022. 
  16. ^ "Derekapı to Erzurum". Derekapı to Erzurum. 27 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2023. 
  17. ^ "Derekapı to Tortum". Derekapı to Tortum. 27 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2023. 
  18. ^ "Derekapı". Derekapı. 27 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2023. 
  19. ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1991). "1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Şubat 2020. 
  20. ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1986). "1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020. 
  21. ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1968). "1965 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). kutuphane.tuik.gov.tr. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Derekapı,_Tortum&oldid=32526059" sayfasından alınmıştır