Denizaltı

Sayfanın 16 Temmuz 2016 tarihinde onaylanmış olan kontrol edilmiş bir sürümü, bu revizyonu temel almıştır.

II. Dünya Savaşı'nda kullanılan Alman U-47 dizel-elektrikli denizaltısı

Müzede sergilenen Tench sınıfı bir denizaltı, TCG Uluçalireis (S-338), (Rahmi M. Koç Müzesi)

Denizaltı, sualtında ve yüzey seviyesinde bağımsız şekilde hareket edebilen bir deniz aracıdır. Denizaltındayken farklıdır ve daha sınırlı bir sualtı yeteneğine sahiptir. Terim, en yaygın şekilde büyük, tayfalı, özerk gemi anlamına gelir. Ayrıca bazen uzaktan kumandalı araçlar ve robotlar, yanı sıra cep denizaltıları ve orta ölçekli ya da küçük gemileri belirtmek için tarihi bir tanımlama veya halk dilinde bir tanımlama olarak kullanılır. Donanma geleneği nedeniyle, denizaltı çoğunlukla "tekne" olarak değil, bağımsız boyutundan dolayı "gemi" olarak adlandırılır; Türk Deniz Kuvvetlerinde TCG- şeklinde başlayarak (TCG Atılay gibi) adlandırılır.

Tarihsel gelişimi

Denizlerin altına dalmak, deniz içi ve deniz dibi nimetlerinden yararlanmak düşüncesinin insan hayallerini törpüleyen binlerce yıllık bir geçmişi vardır. Fakat denizlerin gizleyici ve örtücü niteliğinden yararlanılarak denizaltı gemilerini Deniz Kuvvetlerine bir vurucu güç unsuru olarak katılması fikrinin Büyük İskender ile başladığı rivayet edilir. Aristo, İskender’in Tyre şehrinin alınmasında kendisine 7 ay mukavemet eden bu denizci ve muharip insanları yenebilmek için fıçı şeklindeki su altı silahlarından istifade ettiğini yazmaktadır.1465'te Kyeser Almanya'da,1531'de De Lorena'nın İtalya'da Nemi Gölü'nde birer saat ve Osmanlı'da timsah biçimli bir tekne ile bir süre su altında kaldıkları olmuştur. Ayrıca insan aklının denizler için ülkeler arası sınırlar koyamaması, denizin sadece üstünden değil altından da korunması gerekliliği denizaltılar için ana düşüncelerden olmuştur. 2.dünya savaşının belirleyici güç unsurlarından birisi de, kullanılan denizaltıların manevra kabiliyet ve yeterlilik konularında gelişmişlik düzeyleri olmuştur.

İstanbul boğazında seyir halinde bir denizaltı

Teknolojinin gelişimiyle birlikte derinlik ve basınç konularının basite indirgenmesiyle birlikte, yapılan denemelerde ve güdümlü füzelerin eklenmesiyle denizaltıların bir kruvazor görevi yapması savaşlarda caydırıcı bir unsur olmuştur.

Türk denizlerinde ilk önemli denizaltı faaliyetleri

Çanakkale Savaşında 25 Nisan 1915 tarihinden itibaren Marmara’da en az bir denizaltı faaliyet halinde bulunmuştur^[1]. Mayıs 1915 ortalarından itibaren ise deniz ikmal yolu, artan denizaltı faaliyetleri yüzünden bütünüyle kullanım dışı kalmış, ikmal ve takviye kara ulaşım hattına bağımlı olmuştur^[2]. Detaylar için ayrıca bakınız: Çanakkale Savaşı denizaltı harekâtları.

Denizaltı nasıl dalar?

Statik dalış

Denizaltının dalışını oluşturan esaslardan biridir. Denizaltı hareketsiz durumundayken; dizayna göre değişen, altı denize açık veya bir valfla kapatılabilen Dalma Sarnıçlarına, tepesindeki valf açılıp içindeki hava kaçırılarak su alınması ve yüzme kuvvetinin azaltılması sağlanır. Ancak sarnıçların dolması, botun bünyesini etkilemesi çok uzun bir aşamadır. Sadece aşağı-yukarı hareket vardır.

Dinamik dalış

Denizaltının dalışını etkileyen bir diğer unsurdur; denizaltının baş-kıç ve sancak-iskele bordalarındaki Kanat benzeri dümenlere ve denizaltının kendisine açı-meyil verdirilmek suretiyle, denizaltının ileri hareketiyle oluşan su akış etkilerinin kullanılması ile yapılan dalıştır. Denizaltı gemilerinde dalış ve su içindeki duruş açısını oluşturmak için kullanılan dümenlere; baştakilere "Baş ufki dümenler", kıçtakilere "Kıç ufki dümenler" denir.

İtici güç

Klasik(Dizel) denizaltının itici gücü,1890'larda geliştirilmiş Ward-Leonard sistemine dayanır. AC Motor-Jeneratör-DC Motor, bu sistemin orijinal halidir. Sistem, motor verimindeki en az kayıp üzerine kurulmuştur. Denizaltıda uygulanışı; Dizel-jeneratör-batarya-dc elektrik motoru şeklindedir. Denizaltılarda itici güç için dizel motorundan elde edilen elektrik enerjisi kullanılır. Elektrik enerjisi bataryalarda toplanır ve elektrik motorlarına iletilir. Su altında dizel motor çalışamayacağı için (dizel motorun çalışması için ihtiyaç duyulan hava yüzünden) elektrik motorları ile hareket sağlanır. Bataryalar tasarıma göre değişen çok sayıdaki pilden oluşur. Öyle ki bazı dizaynların dalmış tonajının üçte birini bataryalar oluşturmaktadır.

Yüzeye çıkıldığı zaman dizel motorlar çalıştırılır. Böylelikle bataryalar yüklenir. Aynı zamanda dizel motor gücüyle denizaltı hareket ettirilir. Bu seyir kademesine de yastıklama seyri denir. Hem bataryalar şarj olur, hem de elektrik motorları çevrilir.
Daha farklı olan nükleer denizaltılarda, reaktörde açığa çıkan ısı ile yüksek basınçlı buhar üretilir. Bu basınçlı buhar, türbinleri ve bunlara bağlı olan jeneratörleri çevirerek itici gücü oluşturur.

Silahları

Torpido

1860’ın ilk yarısında silah gelişiminde; silahın su kesimi altında patlamasının gemiye önemli hasar verdiği anlaşılmıştı. bu nedenle, aynı doğrultudaki gelişmeler hızlandı. Uzun bir gönder ucundaki mayının Spar Torpido hedefe saplayıp açıldıktan sonra ya da mayını çekerek hedefe çarptırılıp patlatılması şeklinde pratiğe dökülmüş ve David gibi yarı dalar tekneler ile Hunley tarafından savaşta kullanılmıştır. 1865’te Kaptan James Harvey; bir su üstü teknesi tarafından çekilmesi esnasında asimetrik yapısından ötürü dalıp; kamçı hareketiyle su üstüne çıkana kadar su altından giden torpido ile Oberon yelkenlisine hücum ederek deneme yapmıştı. II. Dünya savaşında itici güç taktiği kullanılmıştır.

Kaynaklar

^ Beneath the Dardanelles: The Australian Submarine at Gallipoli; Allen & Unwin (September 1, 2008); Vecihi Başarın(Author), Hatice Hürmüz Başarın(Author); Avustralya denizaltısı HMAS AE2 Osmanlı torpido gemisi Sultanhisar tarafından batırılmış, mürettebatı kurtarılıp I. Dünya Savaşının kalan süresini Afyonda tutsak olarak geçirmiştir. Bu kitap iki geminin kaptanları Stoker ve Ali Rıza'nın hatıralarını karşılaştırarak olayı anlatır.
^ Henry Stoker. "British and Australian Submarines in the Dardanelles, 1915". 23 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2011-02-21.

İlgili maddeler

Cep denizaltısı

[1] Beneath the Dardanelles: The Australian Submarine at Gallipoli; Allen & Unwin (September 1, 2008); Vecihi Başarın(Author), Hatice Hürmüz Başarın(Author); Avustralya denizaltısı HMAS AE2 Osmanlı torpido gemisi Sultanhisar tarafından batırılmış, mürettebatı kurtarılıp I. Dünya Savaşının kalan süresini Afyonda tutsak olarak geçirmiştir. Bu kitap iki geminin kaptanları Stoker ve Ali Rıza'nın hatıralarını karşılaştırarak olayı anlatır.

[2] Henry Stoker. "British and Australian Submarines in the Dardanelles, 1915". 23 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2011-02-21.

[1]

[2]