Dedehan Hasan

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Dedehan Hasan
Kendi dilinde adıDadaxon Hasan
Doğum15 Kasım 1941 (82 yaşında)
Fergana, Özbekistan
İkametÖzbekistan
MilliyetÖzbek
EğitimTaşkent Devlet Üniversitesi (Bugünkü Özbekistan Milli Üniversitesi)
MeslekŞair, gazeteci, sanatçı, ozan, besteci, kanaat önderi, siyasetçi
Etkin yıllar1964-2000
HareketBirlik Halk Hareketi (Kurucularından)
Ödüller1993 yılı Uluslararası Ahmet Yesevi Ödülü sahibi

Dedehan Hasan, (15 Kasım 1941, Fergana), Sovyet Özbek şair, gazeteci, sanatçı, ozan, besteci, kanaat önderi ve siyasetçi.[1][2]

Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Dedehan Hasan 1941 yılının Kasım ayında Özbekistan’ın Fergana vilayetinin Altıarık İlçesi’ndeki Araphane Köyü’nde doğdu. Babası Şakir Hasan, annesi Kumrinisa Hasan’dır. Şakir Hasan Altıarık Su İşleri Başkanı olarak çalışmıştır. Babası, Dedehan Hasan 2 yaşındayken Almanların SSCB’ye savaş açtığı 1942 yılında savaşta ölmüştür. ..[1][2] Dedehan, Araphane Köyü’nde sekiz yıl eğitim gördükten sonra dokuzuncu ve onuncu sınıfı Altıarık İlçesi’nde okumuş, 1959 yılında da okulunu tamamlamıştır. 1961-1966 yıllarında Taşkent Devlet Üniversitesi’nin (Bugünkü Özbekistan Millî Üniversitesi) Filoloji Fakültesi’nin Gazetecilik Bölümü’nde eğitim görmüştür. 1961 yılında üniversitede okurken “Hamzacılar” derneğini kuranlar arasında yer almıştır. Bu derneğe üniversite öğrencileri de katılmış, “Hamza” adında duvar gazetesi çıkarmışlardır. Bu gazetede Sovyet dönemi aleyhine şiir[3] ve makaleler yazılmıştır. Dedehan Hasan gazetenin kültür işleri başkan yardımcılığını yapmıştır. KGB ajanları yürütülen faaliyetleri öğrenince Dedehan Hasan’ı 3 günlüğüne alıkonulmuş, işkence görmüş ve ölümle tehdit edilmiştir. 3 gün sonra serbest bırakılan Dedehan Hasan bu faaliyetlerinden ötürü kara listeye girmiştir. Üniversiteden mezun olunca “Sovyet Özbekistanı” gazetesinin Edebiyat ve Sanat Bölümü’nde işe başlamıştır.[4][5] Bu yıllarda artık şarkılarıyla tanınmaya başlanmış olan Dedehan Hasan, 1967 yılından gazetedeki işinden ayrılmış “Özbek Telefilm” kurumunda editör olarak çalışmaya başlamıştır. İki yıl sonra Özbek Devlet Konser Filarmonisi’ne geçmiştir.[6] Dedehan Hasan artık gazetecilikten çok sanatı sevmeye başlamıştır. Bir an önce ülkeyi Sovyet sisteminden kurtarmak ve özgürlüğe kavuşturmak istemiş, okul hayatından sonra çalışma hayatında da sürekli onun için mücadele etmiştir.[7][8] 1973 yılında Ahmed Yesevi’nin hikmetlerini, Çolpan,[9] Rauf Parfi, Nâzım Hikmet, Puşkin, Erkin Vahid, Abdulla Arif, Atahan Paçça Nisarî, Avaz Otar, Nesimî, Gülhanî, Faragî gibi sanatkârların millî ve dinî şiirlerini besteleyip icra ettiği için bir yıl boyunca soruşturma görmüştür. Ancak o zamanın Özbek Komünist Partisi genel başkanı olan Şeref Raşidov, Dedehan’ın daha genç olduğu için fikirlerinin değiştirilebileceğini savunmuş ve onu affederek mahkemeye çıkmadan soruşturmasını bitirmiştir. Ozanın anti-Sovyet şarkılarından dolayı 1976 yılında bir konseri daha iptal olmuş ve tutuklanmıştır. Böylece Lenin ilçesindeki karakola getirilmiş ve sorgudan sonra toplumda bozgunculuğa yol açma suçundan on beş gün hapsedilmesine karar verilmiştir. Serbest bırakılırken bir daha “Vatan” konulu şarkıları söylememesi, aksi halde uzun yıllar hapis cezası alacağı söylenmiştir. Bu olaydan sonra şair on yıl 1979-1988 yıllarında Özbekistan Yazarlar Birliği’nde çalışmıştır.[1][2][10]

Birlik Hareketi[11][12][değiştir | kaynağı değiştir]

1988 yılında 11 Kasım gününde Dedehan Hasan’ın evinde toplanan Abdurrahim Polat, Abdumannap Polat, Miraziz Azam, Zahir Alam, Kahraman Gulam ve Fahriddin Hudaykul gibi kişiler “Birlik Halk Hareketi”ni kurduklarını ilan etmişlerdir.[11][12] Birlik Halk Hareketi önceleri çevre, pamuk ve millî ve manevî değerlerin korunmasını dile getirirken, gelişen olaylar doğrultusunda talepler de değişmiş, amaç Özbekistan’ın bağımsızlığı olmuştur. Dedehan Hasan’a halkı Sovyet düzenine karşı mücadeleye teşvik eden şarkılarında dolayı 1989 yılının sonlarında Fergana vilayeti Savcılığı tarafından soruşturma başlatıldı. Ama bu sefer de hapis cezası verilmedi.[1] 1990 yılında “Türkistan” gazetesinin “Özbekistan’ın en meşhur kişisi kim?” konusuyla yaptığı anket sonucunda Özbek gençleri tarafından en çok sevilen aydın olarak Dedehan Hasan ülke çapında birinci olmuştu.[2] Aynı yıl sanatçı Türkiye’deki “Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı” tarafından “Türkistan Bülbülü” olarak ilan edildi.[13] 1990 yılında Dedehan Hasan liderliğinde Fergana Vadisi’nde Türkistan İslami Demokratik Partisi[14] kuruldu. Dedehan Hasan Rauf Parfi, Abdulla Aripov, Yadigâr Abid, Yusuf Cuma gibi şairlerin şiirlerini de şarkı yapmıştır. İlk şarkısı 1964 yılında söylediği “Leyla”dır. Kendisine 1993 yılında Uluslararası Ahmed Yesevi Ödülü verilmiştir. Güncel sosyo-kültürel temalarda da şiirler yazarak türküye dönüştürmüştür. Örneğin; Afrika’dan İtalya’ya çalışmak için giden ve oradaki çocuklar tarafından benzin dökülerek yakılan çocuk için de “Tunuslu Bala” adlı şarkı söylemiştir. Ayrıca Afgan çocukların oyuncak diye verilen ama içinde bomba olan oyuncakları oynarken ölen çocuklar için de “Afgan Bala” adlı şarkısını söylemiştir.[1][2][15][16]

Şiir Kitapları[17][18][değiştir | kaynağı değiştir]

  • “Şeyda Gönlüm”[19] (Taşkent, 1969)
  • “Şah-i Merdân Sayları”[20] (Taşkent, 1980)
  • “Çimenimden Ayırma”[21][22](Taşkent, 1984)
  • “Bahar Gelir Bağlara”[23] (Taşkent, 1990)

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ a b c d e DOĞAN, Süleyman. ACAR, Esra. Türkistan Milli Özgürlük Mücadelesinde Dedehan Hasan’ın yeri ve önemi. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, sayı:218, Eylül-Ekim, 2015 s.179-196
  2. ^ a b c d e BAÇ, Belma. Özbek Sanatkârı Dedehan Hasan'ın Eserleri ve Tahlili, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi-Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2017.
  3. ^ KORAŞ, Hikmet, Özbek Şairi Rauf Parfi, Kömen Yayınevi, Konya-2009, s. 551-598.
  4. ^ D.Hasanov, Ziyaret, Sovyet Özbekistanı Gazetesi, 22 Nisan 1975, sy: 94, Taşkent.
  5. ^ Dedehan Hasan, Büyük zaferin 30.yıldönümünde ziyaret, Sovyet Özbekistanı Gazetesi, 22 Nisan 1975.
  6. ^ M. Kariyokubov Özbek Devlet Filarmonisi. Sverdlov konser salonunda Taşkentin 2000 yıllık jübileyisi münasebetiyle 17- 18 Eylül saat 19.30 da “Şiir ve türkü gecesi”. Taşkent akşamı gazetesi, 17 Eylül 1983 Taşkent
  7. ^ Dedehan Hasan, Afgan şairi Ahmet Zahir’in annesine yaptığı son feryadı, Taşkent Akşamı Gazetesi, 1983 yılı 24 Ekim.
  8. ^ Dedehan Hasan, Bidarlık-Uyanıklık-Uygunsuzluk, Yaşlık dergisi, 1984 yılı sayı: 5.
  9. ^ KARAKAŞ, Şuayip: Özbek Edebiyatı Yazıları, Kurgan Edebiyat Yayınları, Ankara, 2012.
  10. ^ Özbekistan Edebiyatı ve Sanatı Gazetesi, 1 Temmuz 1988, no:27, Taşkent.
  11. ^ a b ALKAN, Haluk: Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinde Siyasal Hayat ve Kurumlar: Kazakistan, Özbekistan, Kırgızistan, Türkmenistan, Usak Yayınları, Ankara, 2011.
  12. ^ a b The politics of religion in Russia and the new states of Eurasia (Ed. Michael Bourdeaux), The International Politics of Eurasia, Series editors: Karen Dawisha, Bruce Parrot, Vol 3. New York M.E. Sharpe, 1995.
  13. ^ BAÇ, Belma. Türkücü Şair Dedehan Hasan, Temrin Düşünce ve Edebiyat Dergisi, Eylül-Ekim 2016, S. 51-53.
  14. ^ ALKAN, Haluk - EROĞLU, Müzeyyen: “Türk Cumhuriyetlerinde Siyasal Partiler: Kazakistan ve Özbekistan Siyasal Parti Sistemleri Üzerine Karşılaştırmalı Bir Analiz”, OAKA, Cilt: 6, Sayı: 12, Ankara, 2011.
  15. ^ Rauf Parfi, Hoca-Şair, Taşkent Akşamı Gazetesi, 1980
  16. ^ [1] 19 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Dedehan Hasan'ın youtube kanalı
  17. ^ BAÇ, Belma. Özbek Sanatkârı Dedehan Hasan'ın Eserleri ve Tahlili, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi-Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2017 s. 127-307
  18. ^ [2] 23 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Dedehan Hasan'ın Şiir Kitapları
  19. ^ Dedehan Hasan, Şeyda Gönlüm, Gafur Gulam Edebiyat ve Sanat Yayınevi, Taşkent-1969
  20. ^ Dedehan Hasan, Şah-i Merdan Sayları, Gafur Gulam Edebiyat ve Sanat Yayınevi, Taşkent-1980
  21. ^ Dedehan Hasan, Çimenimden Ayırma, Gafur Gulam Edebiyat ve Sanat Yayınevi, Taşkent-1984
  22. ^ Nazar Şükurov, Çimenimden Ayırma, Taşkent Akşamı Gazetesi, 1985 yılı 25 Şubat.
  23. ^ Dedehan Hasan, Bahar Gelir Bağlara, Gafur Gulam Edebiyat ve Sanat Yayınevi, Taşkent-1990
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Dedehan_Hasan&oldid=30766497" sayfasından alınmıştır