Düzce-Bolu Ayaklanmaları

Düzce-Bolu Ayaklanmaları, Kurtuluş Savaşı sırasında, 13 Nisan–31 Mayıs 1920 ve 8 Ağustos–23 Eylül 1920 tarihleri arasında Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne karşı Düzce ve Bolu dolaylarında meydana gelen iki büyük isyandır. İstanbul Hükûmeti'nin ve işgalci İngilizlerin yönlendirmesiyle çıkartılan bu isyanlar, Milli Mücadele’yi engelleme amacı taşımıştır.

Arka Plan

Osmanlı İmparatorluğu’nun fiilen sona ermesi ve İstanbul’un işgali sonrası Anadolu’da başlatılan Millî Mücadele hareketi, İstanbul Hükûmeti ve müttefik İngilizler tarafından hoş karşılanmamıştı. Anadolu’da kurulan Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne karşı dini ve hanedan bağlılığı temelinde bazı kesimler ayaklandırılmış, bu bağlamda özellikle Bolu, Düzce, Hendek ve Adapazarı gibi bölgelerde halk, “Padişah nerede ise biz oradayız” sloganlarıyla hareket etmiştir.

Birinci Düzce-Bolu Ayaklanması

İlk isyan, 13 Nisan 1920’de Düzce’de başlamış, kısa sürede Bolu, Hendek, Adapazarı ve Safranbolu’ya kadar yayılmıştır. İsyancılar, Düzce’deki güvenlik müfrezesini basarak Komutan Mahmut Nedim Bey’i esir almış ve bölgeyi kontrol altına almışlardır. İsyan, İstanbul Hükûmeti’nin desteği ve İngilizlerin yönlendirmesiyle genişletilmiştir. Saraya bağlılık ve dini duygular isyanda etkili olmuştur.

İsyanın bastırılması için önce Çerkez Ethem, ardından Albay Refet Bele ve Ali Fuat Cebesoy komutasındaki birlikler görevlendirilmiştir. Çerkez Ethem 26 Mayıs’ta Düzce’yi, Refet Bey ise 31 Mayıs’ta Geyve’yi ele geçirerek ayaklanmayı bastırmıştır. Elebaşı isyancılar idam edilmiştir.

Bu isyan sırasında 24. Tümen Komutanı Kurmay Yarbay Mahmut Bey, Hendek civarında isyancılar tarafından pusuya düşürülerek şehit edilmiş, tümeni dağılmış ve silahlar isyancıların eline geçmiştir. Bu gelişme Ankara’da büyük endişeye yol açmıştır.

İkinci Düzce-Bolu Ayaklanması

Birinci isyanın hemen ardından, Milli Kuvvetler başka bölgelerdeki ayaklanmalarla meşgulken, Abaza ve Çerkez kökenli bazı gruplar tarafından ikinci bir isyan başlatılmıştır. 19 Temmuz 1920'de başlayan bu isyan, 23 Eylül’e kadar sürmüştür. Bolu Dağı bölgesine gönderilen birlikler, isyancıların kurduğu pusu sonucu ağır kayıplar vermiştir. Milli Kuvvetler, takviye birliklerle tekrar bölgeye hâkim olmuş ve ayaklanmayı bastırmıştır.

Genişleme ve Ankara’ya Tehdit

Ayaklanma; Adapazarı, Gerede, Taraklı, Mudurnu, Göynük ve Beypazarı üzerinden Ayaş’a kadar yayılmış; hatta Ankara’nın 28 kilometre yakınına kadar ilerlemiştir. Bu dönemde TBMM’nin henüz yeni kurulması, askeri gücün yetersizliği ve iç tehditler, Ankara’yı büyük bir tehlike altına sokmuştur.

Mustafa Kemal Paşa’nın karargâhı olan Ziraat Mektebi'nin haberleşme hatları kesilmiş, güvenlik tehdit altına girmiştir. Bu esnada Ankara’ya gelen 120 kişilik süvari birliği coşkuyla karşılanmış ve şehrin savunmasında görevlendirilmiştir.

Diğer Gelişmeler

Aynı dönemde Ahmet Anzavur’un ikinci isyanı da bastırılmıştır. İstanbul Hükûmeti, İngilizlerin desteğiyle 18 Nisan 1920’de Kuva-yı İnzibatiye adlı bir birlik kurarak Anadolu’daki direnişi bastırmayı hedeflemiştir. Süleyman Şefik Paşa komutasındaki bu birlik, 8 Mayıs 1920’de İzmit’e intikal etmiş, ancak etkin bir sonuç alamamıştır. Anzavur’a cephane ve para desteği sağlanmış, o da Adapazarı’ndan Geyve’ye saldırmıştır. Ali Fuat Paşa’nın direnişiyle püskürtülmüştür.

Daha sonra, Refet Bele, Yarbay Arif, Çolak İbrahim ve Çerkez Ethem gibi komutanların çeşitli cephelerden düzenlediği harekâtlarla isyanlar bastırılmış, Düzce, Hendek, Adapazarı gibi bölgeler tekrar kontrol altına alınmıştır. Ethem kuvvetleri 26 Mayıs’ta Düzce’ye girerek ağır tedbirler uygulamış, isyan liderlerini idam etmiş ve İstanbul Hükûmeti tarafından gönderilen subayları da cezalandırmıştır.

Kuva-yı İnzibatiye’nin Akıbeti

Kuva-yı İnzibatiye, Ali Fuat Paşa ile gizli bir temas kuran Suphi Paşa komutasında 14 Haziran 1920’de harekete geçmiş, fakat üyelerinin bir kısmının Millî Kuvvetler’e katılması üzerine kısa sürede dağılmıştır. 25 Haziran’da tamamen lağvedilmiştir.

Sonuç

Düzce-Bolu Ayaklanmaları, Millî Mücadele’nin ilk ve en tehlikeli iç tehditlerinden biri olarak değerlendirilir. Ayaklanmalar, TBMM’nin ve Ankara Hükûmeti’nin meşruiyetini sarsmaya yönelik bir çaba olarak ortaya çıkmış, fakat Mustafa Kemal Paşa’nın kararlı tutumu ve direnişçi güçlerin fedakârlığı sayesinde bastırılmıştır.