Cümle aralığı

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Çift cümle aralıklı daktilo metni (1946), tek cümle aralıklı basılı metin (1979) - yatay kıyaslama

Cümle aralığı bırakma, metin dizgisinde cümleler arasında bulunan yatay boşluktur. Tipografide âdet hâline gelmiş bir meseledir.[1] Avrupa'da matbaalarda basılan taşınabilir türün tanıtımından bu yana çeşitli cümle aralığı âdetleri dillerde Latin kökenli bir alfabe ile beraber kullanıldı.[2] Bunlar normal bir sözcük boşluğunu, genişletilmiş tek bir boşluğu ve iki tam boşluğu içlerine alırlar. Dijitâl yazı tipleri görsel olarak insanların hoşuna giderek ve son noktalamayı izleyen tutarlı boşluğu oluşturacak tek kelime boşluğunu otomatik bir şekilde ayarlayabilmesine rağmen[3] en çok tartışma, cümleler arasında bir klâvyenin boşluk çubuğuna bir iki defa basıp basmamakla ilgilidir.[4]

20. yüzyıla kadar birçok ülkede yayınevleri ve matbaacılar, tek olanı kullanmadılar ama cümleler arasında bulunan boşlukları genişlettiler.[5] Bu geleneksel boşluk bırakma yöntemine dair itirazlar vardı—bazı ülkelerde matbaacılar tek aralık bırakmayı tercih ettiler.[6] Bu, 20. yüzyılın sonuna kadar tek cümle aralığı bırakma ile eşanlamlı bir terim--Fransızca aralık bırakmaydı.[7] Çift aralık bırakma[8] ya da cümleler arasına iki boşluk yerleştirme (bazen İngilizce aralık bırakma olarak üstü kapalı anlatılmıştır) 19. yüzyılın sonunda daktilonun tanıtımıyla birlikte yaygın kullanıma ulaşmıştır.[9] Monotip fontlar bir daktilo ile kullanıldığından "tek sözcük boşluğunun ... cümleler arasında yeterli bir boşluk oluşturmaya iyice yeterli olmadığı"[10] ve ilâve boşluğun bir cümlenin sonunu işaretlemeye yardım edebildiği hissedilmiştir.[11] Bu, pratikte alabildiğine açılmış bir değişikliğe sebep olmuştur. 19. yüzyıl sonlarından itibaren matbaacılar daktilo aralığının sevilmesinde kitapçık karakterlerini dizmelerini göz ardı etmek için anlatılmış; 1890'larda Monotip ve Linotip teknisyenleri çift cümle aralığını kullanmışlardır[11] ve bu, daktilo tabakalarında geniş ölçüde öğretilmiştir.[12]

Bilgisayarlarda orantılı yazı tiplerinin tanıtımıyla çift cümle aralığı bırakma eskimiş oldu.[13] Bu orantılı yazı tipleri (noktalama işaretlerini içeren) her bir karaktere uygun yatay boşluğu şimdi tayin etmektedir ve son noktalamayı takip eden boşlukları ayarlamak için kerning değerlerini tanımlayabilir, dolayısıyla cümleler arasında aralığı el ile çoğaltmaya daha az ihtiyaç vardır.[10] Yaklaşık 1950'den itibaren tek bir cümle aralığı bırakma kitaplarda, dergilerde, gazetelerde ve web sayfalarında standart oldu.[14] Umursamayarak çift boşlukların yanlışsız olduğuna hâlen inanabilmektedir. Tartışma,—birçok insan neyin doğru olduğunu bulmayı denemek için arama aletlerini kullanırken[15] özellikle World Wide Web üzerinde devam etmektedir. Çoğu insan düzgün olmayan kullanıma yönelik çift cümle aralığı bırakmayı tercih etmektedir şundan ötürüdür ki daktiloda yazı yazmanın ne kadar öğretildiği idi.[16] Kuralın daha okunaklı olduğu ve birkaç yeni doğrudan çalışmanın ikna edici olmayan sonuçlar doğurduğu bir tartışma vardır..[17]

Tipografide en modern literatür çift aralık bırakmanın yanlış olduğunu söylemektedir;[18] ama dizgisiz kaynaklar daktilo üzerinde ya da bir tek aralıklı yazı tipiyle kullanılabildiğini göstermektedir..[19] Stil kılavuzlarının çoğunluğu son uç noktalamadan sonra bir tek boşluk seçmektedir ve makale müsveddelerinde ve bireysel tercihe dayanan özel durumlar için birkaç çift aralık bırakmaya izin vermekle çalışma yayınlamıştır.[20] Web tasarımı kılavuzları da dâhil dilbilgisi ve tasarım kılavuzları benzer rehberlik sağlamaktadır.[21]

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Geleneksel dizgi[değiştir | kaynağı değiştir]

(1909) Cümleler arasında bir boşluk ile birlikte tek cümle aralıklı dizgi metni

Eski baskı sistemleri kararlı sözcük aralığı bırakmaya sınırlandırılmıştır. Hemen meydana çıkmış kararsız aralık bırakma imkânı sağlayan iyileştirmeler.[22] Eski Amerikan, İngiliz ve diğer (matbaacıların kuralları olarak da bilinen) karakter dizicilerin talimatı 18. yüzyıldan ileriye doğru gerçekte tümü özdeş olan aralık bırakma standartlarını belirtti. Bu kılavuzlar—örneğin, (1890) Birleşik Krallık'ta Jakobi[22] ve ABD'nde (1866–1901) MacKellar, Harpel, Bishop ve De Vinne.[23]—cümlelerin aralıklığında olması gerektiğini ve sözcüklerin 1/2 veya 1/3 aralığında olması gerektiğini belirtmiştir. Yalnızca cümleler arasında yaklaşık bir çift sözcük boşluğunu görünüşte sonuçlandıran Gutenberg'in tek tip engeli tipik olarak kullanılmıştır.[24] Çoğu ülke için bu, 20. yüzyıla kadar yayımlanmış çalışma standardı kalmıştır.[25] Yine de bu dönemde bile cümleler arasında standart bir sözcük boşluğu—Fransızca aralık bırakma denilen bir tekniği—kullanan (Fransa'da ünlü) yayınevleri vardı.

Mekanik matbaa harfi ve daktilonun gelişi[değiştir | kaynağı değiştir]

Mekanik matbaa harfi sistemleri Monotip ve Tipo Baskı mekanizmaları gibi yaklaşık olarak 19. yüzyılın sonunda ortaya koymuş, değişken cümle aralığı bırakmaya izin vermiştir..[26] Ancak daktilonun gelişi ve 19. yüzyılın sonlarında başlayan yaygın kullanımıyla metin yazarının ortalama—cümleler arasında bir iki defa boşluk çubuğuna basmak için—yalnızca iki olasılığı vardı. Daktilonun mekanik sınırlamaları değişken aralık bırakmaya imkân vermedi. Bu, cümle aralığı bırakma yöntemlerinde temel bir değişikliği doğurdu. Bazı İngilizce konuşan ülkelerde daktilocular 20. yüzyıl boyunca devam eden bir uygulamayı,[9] geleneksel baskıda kullanılan aşırı temel cümle aralığı bırakmaya yaklaşmak için cümleler arasına iki boşluk eklemeyi öğrettiler.[27] Bu, İngilizce aralık bırakma olarak bilinmiş oldu ve Fransızca aralık bırakmayı kullanmaya devam eden Fransız daktiloculardan uzaklaşmayı ortaya çıkardı.[28]

(1974) Fransızca aralıklı dizgi metni

Tek aralık bırakmaya geçiş[değiştir | kaynağı değiştir]

Profesyonel matbaacılar 20. yüzyılda çiftten tek cümle aralığı bırakmaya geçtiler. Dergiler, gazeteler ve kitaplar 1940'lı yıllarda Amerika Birleşik Devletleri'nde ve 1950'li yıllarda Birleşik Krallık'ta tek boşluk düzenini benimsemeye başladı.[29] Daktilo ile yazı yazan kişiler aynı anda tek aralık bırakmaya geçiş yapmadılar. Sıradan yazar—doğal mekanik aralık bırakma sınırlamalarıyla—metin meydana çıkaracak daktiloya gene güvendi.

Teknolojik ilerlemeler etkileyici cümle aralığı bırakma yöntemlerine başladı. IBM—yüzlerce yıldır profesyonel dizgide kullanılmış olan—orantılı aralık bırakmanın yetenekli daktilosu Executive'ı tanıttı 1941'de.[30] Bu yenilik—mekaniksel sınırlamaların şiddetini azaltarak—tipo aralıklı yazı tipinin daktilo üzerinde bulunduğu desteği kesti.[31] HTML ek aralığı yok sayarken[32] "1960'lı yıllarda fototip sistemler" World Wide Web üzerinde tekrar ortaya çıkan bir özelliği,[4] metindeki beyaz boşluğun baskı adedini yok saydı. "Standart bir işletim usulü IBM Selectric ile çıktığı gibi" bilgisayarlar, sıradan yazar ve çift aralık bırakma için ek cümle aralığı bırakma araçları sundu.[33] 20. yüzyılın sonlarında yazılı sözcük üzerinde literatür cümle aralığı üzerinde rehberliğini düzeltmeye başlamıştı.

Modern literatür[değiştir | kaynağı değiştir]

Tipografi[değiştir | kaynağı değiştir]

Tipografide ("metnin düzenlemesi ve görünümü")")[34] eski konumlar İngilizce yayınlarda geleneksel aralık bırakma tekniklerini destekledi. 1964'te Geoffrey Dowding'in kitabı Finer Points in the Spacing and Arrangement of Text cümleler arasına tek bir artırılmış baskı aralığından standart bir kelime boşluğuna kadar yaygın değişikliği vurguladı.[35]

Bilgisayar çağının gelişiyle matbaacılar tipo aralıklı metinde bile çift aralık bırakmaya itiraz etmeye başladılar. 1989'da Masaüstü Yayıncılık Tasarımı "matbaacılığın yan cümlecikli tam cümlelerden, soru işaretlerinden, ünlem noktalarından ve iki nokta üst üstelerden sonra yalnızca bir tane boşluk gerektiğini" ifade etmektedir ve bir baskı düzeni olarak tek cümle aralığı bırakma aynı olduğunu kanıtladı.[36] Stop Stealing & Find Out How Type Works (1993) ve Designing with Type The Essential to Typography (2006) her ikisi de cümleler arasında dâhil olmak üzere tekdüze aralık bırakmanın sözcükler arasında kullanılması gerektiğini göstermektedir.[37]

Matbaacılık üzerindeki daha yeni çalışmalar şiddetle müdahale etmektedir. Type Studio'nun kurucusu Ilene Strizver "Farkları hoşgörme görüşü konusundakileri unutun: yeni bir cümlenin başlangıcından önce iki tane boşluğu daktilo ile yazma, baskısal olarak konuşma kesinlikle, anlaşılır bir şekilde yanlıştır." demektedir.[16] The Complete Manual on Typography (2003) "Tam bir cümleden sonraki iki tane boşlukla cümleleri ayırmanın daktilo geleneğinin dizgide hiçbir yerinin olmadığını" ve tek boşluğun "standart baskı uygulaması" olduğunu ifade etmektedir.[38] The Elements of Typographic Style (2004) "karakter dizmenizin yanında daktilo ile yazmanızın bu Victoria dönemine ait alışkanlığı (çift aralık bırakmayı) bırakmadan yararlanacağını" fark ederek cümleler arasında bir tek boşluğu savunmaktadır.[9]

David Jury'nin —Switzerland'de yayınlanmış—kitabı About Face: Reviving the Rules of Typography (2004) cümle aralığı bırakma üzerinde çağdaş baskının konumunu açıkladı:

Kelime boşlukları, önceki ya da sonraki noktalama standart bir sözcük boşluğu olarak aynı değer olmasının görünmesi için ayarlanabilmelidir. Eğer standart sözcük boşluğu dolu bir noktadan veya virgülden sonra eklenirse o hâlde görüş olarak bu, bir matbaa harfi satırı içinde o diğer sözcük boşluklarından %50'ye kadar daha geniş bir boşluk yapar. Bitişik standart sözcük boşluklarına eklendiğinde daha büyük bir boşluk oluşturmak için birleşen, üzerlerine boşluk taşıma bu noktalama işaretleri yüzündendir. Bazıları virgül ve dolu noktadan sonraki "ek" boşluğun okuyucu için bir "durak işareti" olarak uygun olduğunu tartışmaktadırlar. Ama durak işaretinin kendisi noktalama işareti ile sağlandığından beri bu gereksiz (ve görsel olarak bozucu)dur.[39]

Stil ve dil kılavuzları[değiştir | kaynağı değiştir]

1911 Chicago Manual of Style'dan geleneksel aralık bırakma örnekleri

Stil kılavuzları[değiştir | kaynağı değiştir]

Eski stil kılavuzları —ek boşluk bırakma—metinlerinde bir tek baskı aralığı kullandı.[40] 1980'li yıllarda Birleşik Krallık'ın Hart's Rulesi (1983)[41] ve Amerika Birleşik Devletleri'nin Chicago Manual of Styleı (1969) tek cümle aralığı bırakmayı değiştirmişti.[42] Diğer stil kılavuzları 1990'larda aynı şekilde hareket etti.[43] Yüzyılın değişmesinden sonra çok geçmeden stil kılavuzlarının çoğunluğu sadece bir tane sözcük boşluğunun cümleler arasına uygun olduğunu gösterdi.[44]

Modern stil kılavuzları yazılı dil standartları ve rehberliği sağlamaktadır. Bu çalışmalar "fiilen bütün uzman editörler yayın için bir el yazması metni düzenlemede onlardan bir tanesiyle yakından çalışıyor" olalı yazarlar için önemlidir. Birleşik Krallık'ta Oxford Manual Style (2003) ve Amerika Birleşik Devletleri'nde Chicago Manual of Style (2003) gibi kapsamlı stil kılavuzlarının son baskıları, cümle aralığı bırakmayı içeren çok çeşitli yazı ve tasarım konuları için standartlar sağlamaktadır. Stil kılavuzlarının çoğunluğu son yazılı çalışmalarda ve yayınlarda son noktalamanın ardından bir tek boşluk kullanımını zaman aşımına dayanarak hükümsüz kılmaktadır. "HTML tümüyle çift boşlukları tanımayı reddederken birkaç stil kılavuzu çoğunlukla bu konuda rehberlik sağlamaz. Bu eserler geçerli tek cümle aralığı bırakma yayın standardını takip eder.

Avrupa Birliği'nin (2008) Kurumlararası Stil Kılavuzu, —23 dili kapsayan—tek cümle aralığı bırakmanın bütün Avrupa Birliği yayınlarında kullanılmak üzere olduğunu gösterir. İngiliz dili için, Avrupa Komisyonu'nun (2010) İngilizce Stil Kılavuzu, cümlelerin daima tek aralıklı olduklarını açıklar. İlk olarak Avustralya Milletler Topluluğu Devlet Basımevi tarafından 1966 yılında yayınlanan (2007) Yazarlar, Editörler ve Matbaacılar İçin: Stil Kitapçığı, tek bir boşluğun "cümle sonu noktalama işaretinden sonra kullanılıp "Sayfa üzerinde rahatsız edici boşluklar oluşturabildiğinden bu çift aralık bırakma yönteminden şu anda kaçınılması için kelime işlem ve masaüstü yayıncılık programlarının daha karmaşık, değişken aralık bırakma sunduğunu" madde madde belirtir.

Yetkili bir dil akademisi tarafından kapsanmayan ulusal dillerin örnek olarak birden fazla —cümle aralığı bırakmayı tartışabilmekte olan yalnızca bazı—stil kılavuzu vardır. Bu İngiltere'de sorundur. (2003) Oxford Kitapçığı ve Modern Beşeri Bilimler Araştırma Birliği'nin (2002) MHRA Stil Kılavuzu yalnızca tek aralık bırakmanın kullanılması gerektiğini açıklar. Kanada'da, (1997) Yazmaya ve Düzenlemeye Yönelik Bir Kılavuz, Kanada Stilinin hem İngilizce hem de Fransızca dil kısımları tek cümle aralığı bırakmayı zaman aşımına uğratır. ABD'nde, —(2003) Chicago Stil Kitapçığı gibi—birçok stil kılavuzu yalnızca tek cümle aralığı bırakmaya imkân verir. İtalya'daki en önemli stil kılavuzu (2009) Il Nuovo Manuale di Stile'nin cümle aralığı bırakma becerisi yok; fakat resmî Microsoft tercüme kılavuzu, (2010) Guida di Stile Italiano, kullanıcıların "ABD'nde kullanılan çift aralık bırakma yerine" tek cümle aralığı bırakmayı kullanmalarını anlatır.

Dil kılavuzları[değiştir | kaynağı değiştir]

Fransızca ve İspanyolca gibi bazı dillerin, dil kurallarını düzenleyen akademileri vardır. Yayınları tipik tarzda matbaacılık konularına karşı olarak imlâ ve dilbilgisine hitap eder.

Gramer kılavuzları[değiştir | kaynağı değiştir]

Sözcükler arasında artan boşluklarda noktalama bulunurken birkaç dilbilgisi kuralı cümle aralığına gönderme yapar. En fazlası yapmaz. Ama cümleler arasındaki boşluk bırakma değil—dilbilgisi kılavuzları son noktalama işaretini ve düzgün cümle yapılarını kapsar. Dahası, birçok modern gramer kılavuzları hızlı referansa uygun tasarlanıp ek yazı stili hususlarına ilişkin geniş kapsamlı stil kılavuzlarına değinir. [2004) The Grammar Bible, "modern İngilizce noktalama sisteminin katiyen basit olmadığını" belirtir. Esasları tamamıyla içeren bir kitabın hayli genişliği ile öneminin olması gerekirdi ve bu tür bir kaynağa ilgi duyan herkese Chicago Manual of Style kılavuzuna başvurması öğütlenir.

Dijital çağ[değiştir | kaynağı değiştir]

Mignon Fogarty, "Grammer Girl"—eşaralıklı yazıtipi kısıtlamalarını göz önünde bulundurmak üzere—geçmişte matbaacılığın iki boşluk kullandığına işaret eder fakat "Şimdi en iyi yazının bilgisayarlarda yazıldığı artık bir süre sonra cümlenin sonuna daktilo ile iki aralık bırakmak gerekli değildir." "Kaç boşluk?" sorusuna aşağıdaki gibi cevap verir: "Bir daktiloda iki tane kullanılır. Bir bilgisayarda bir tane kullanılır." Bu durum daktilodan bilgisayara geçişi ve cümle aralığı bırakma yönündeki etkisini 20. yüzyılın sonunda vurgular.

Bilgisayarlar ve dijital yazı tipleri daktiloyla birlikte cümle aralığı bırakma varyasyonlarına imkân verir bugün. Orantılı yazı tipleri büyük ölçüde bilgisayar kullanıcılarının ortalaması almaya uygundur. Orantılı yazı tipleri, kerning, bilgisayar bazlı kelime işlemciler ve TeX yazılımı gibi bilgisayar bazlı araçlar yalnızca uzman matbaacılara uygun bir şekilde metin düzenlemeye imkân verir. Boşluk bırakma HTML'in özelliklerinden dolayı adet olsa bile bu araçlar World Wide Web üzerinde de mevcuttur. Daha dijital çağda bile 21. yüzyıl cümle aralığı konusunda yanlış kanılar veren birçok okul öğrencisinin hâlâ bilgisayar kullanırken cümleler arasında iki kere boşluk çubuğuna basmadığı düşünülür.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ University of Chicago Press 2003, Chicago Manual of Style. s. 243; Einsohn 2006. s. 113; Shushan and Wright 1989. s. 34.
  2. ^ Languages with Sansrict, Cyrillic, Cuniform, Hieroglyphics, Chinese and Japanese characters, among others, are not covered in the scope of this article. Mandwriting is also not covered.
  3. ^ Felici 2003. s. 80; Fogarty 2008. s. 85; Straus 2009. s. 52.
  4. ^ a b Felici 2009.
  5. ^ MacKellar 1885. s. 78; University of Chicago Press 1911 Chicago Manual of Style. s. 101.
  6. ^ Felici 2009
  7. ^ 1990'lı yıllarda, bazı matbaa ve Web kaynakları terimle birlikte biraz belirsizliğe götürerek "Fransızca aralık bırakma" olarak çift cümle aralığı bırakmaya işaret etmeye başladı. Örneğin bakınız, Eckersley vd. 1994 s. 46 ve Haley 2006.
  8. ^ Felici 2003. s. 80; Bringhurst 2004. s. 28; Walsh 2004. s. 3; Williams 2003. 13.
  9. ^ a b c Bringhurst 2004. s. 28.
  10. ^ a b Felici 2003. s. 80
  11. ^ a b Jury 2009. s. 58.
  12. ^ Bringhurst 2004. s. 28; Williams 2003. s. 13–14; Strizver 2010.
  13. ^ Felici 2003. s. 80; Fogarty 2008. s. 85; Jury 2009. s. 56; Strizver 2010; Walsh 2004. s. 3; Williams 2003. s. 13-14.
  14. ^ Williams 2003. s. 13–14. This refers to professionally published works, as it is possible for individual authors to publish works through desktop publishing systems. Williams states "I guarantee this: never in your life have you read professionally set text printed since 1942 that used to spaces after each period." Ayrıca bakınız, Felici 2003. s. 81; Strizver 2010; Weiderkehr 2009; Williams 1995. s. 4.
  15. ^ Rosendorf 2010.
  16. ^ a b Strizver 2010.
  17. ^ Hallahan 2009. "During times when many disciplines that recommend the APA's Publication Manual [6th ed., 2009] are advocating evidence-based decisions, it's noteworthy, we think, that these discussions of the rationale for using two spaces at the end of sentences (and after colons) do not appear to be based on scientific examination of the hypothesis that two spaces makes manuscripts more readable."
  18. ^ Bringhurst 2004. s. 28; Felici 2003. s. 80; Strizver 2010; Spiekermann and Ginger 1993. s. 123; Dowding 1995. 29.
  19. ^ Williams 2003. s. 13.
  20. ^ American Sociological Association 1997. s. i, 11; University of Chicago Press 2003, Chicago Manual of Style. s. 243; Garner, Newman and Jackson 2006. s. 83; Sabin 2005. s. 5–6.
  21. ^ Fogarty 2008. s. 85; Shushan and Wright 1989. s. 34; Walsh 2004. s. 3.
  22. ^ a b DeVinne 1901. s. 142.
  23. ^ MacKellar 1885; Harpel 1870; Bishop 1895; DeVinne 1901. s. 78.
  24. ^ Chicago University Press 1911. p. 101. Variable-spaced text (professionally typeset) is unlikely to result in a sentence space exactly twice the size of a word space (which can be seen with a typewriter or monospaced font). Variables such as whether a 1/3 or 1/2 word space is used, and whether the text is justified or unjustified, will vary the difference between a sentence space and word space.
  25. ^ Felici 2009. Felici illustrates that there are other examples of standard single word spaces used for sentence spacing in this period.
  26. ^ Dodd 2006. s. 73; Mergenthaler Linotype 1940.
  27. ^ Jury 2009. 58. This primarily refers to the United States and Great Britain.
  28. ^ Imprimerie nationale 1993.
  29. ^ Felici 2009; University of Chicago Press 2009; Williams 2003. s. 14.
  30. ^ Wershler-Henry 2005. s. 254.
  31. ^ Wershler-Henry 2005. s. 254–55.
  32. ^ Lupton 2004. s. 165. HTML normally ignores all additional horizontal spacing between text.
  33. ^ Walsh 2004. s. 3.
  34. ^ American Medical Association 2007. s. 917.
  35. ^ Dowding 1995.
  36. ^ Shushan and Wright 1989. s. 34.
  37. ^ Craig 2006. s. 90; Spiekermann and Ginger 1993, s. 123.
  38. ^ Felici 2003. s. 80–81.
  39. ^ Jury 2004. s. 92.
  40. ^ De Vinne 1901; University of Chicago Press 1911; Hart 1893.
  41. ^ Hart 1983.
  42. ^ University of Chicago Press 1969 Chicago Manual of Style. s. 438. (1st edition published in 1906.) The 1969 edition of the Chicago Manual of Style is single sentence spaced and stated that "Spacing between words will vary slightly from line to line, but all word spacing in a single line should be the same" (438).
  43. ^ American Sociological Association.
  44. ^ Rhodes 1999; Leonard 2003.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Cümle_aralığı&oldid=32430016" sayfasından alınmıştır