Bugut Yazıtı
| Makale serilerinden |
 |
Bugut Yazıtı, Moğolistan Halk Cumhuriyeti sınırları içinde Bugut Dağı yakınındaki bir ovaya yer dikilmiş I. Köktürk Kağanlığı (582) dönemine ait dikilitaş.[1]
Bilinen eski Türk bengi taşlarındandır. 572-580 yılları arasında geçen tarihî olayların anlatıldığı biyografik ve didaktik bir eserdir.[2] Üç yüzü Soğd harfleriyle yazılmış Soğdca bir metni; bir yüzü ise, Brâhmî harfleriyle yazılmış Sanskritçe bir metni içerir.[2]
Adını Arhangay Aymag ilinin Bayn Tsagaan Gol (Kutsal Beyaz Göl) bölgesindeki Bugut (Geyikler) Dağı'ndan alır. Bu dağın yaklaşık 10kilometre doğusundaki geniş ovaya inşa edilmiş I. Köktürk Kağanlığı dönemine ait anıt mezar külliyesindeki eserlerdendir. Yazıt, bir kaplumbağa kaidesi üzerine oturtulmuştur. Anıtın yeri, 1956 yılında Moğol bilim adamı Ts. Dorjsüren tarafından tespit edilmiştir. Bugut yazıtı ve bu yazıta ait kaplumbağa kaide, bugün Çeçerleg Müzesi'nin bahçesindeki açık alanda sergilenir.[2]
İçeriği
I. Köktürk Kağanlığı dönemine ait yazıtın üç yüzü Soğd harfleriyle yazılmış Soğdça bir metni; bir yüzü ise, Brâhmî harfleriyle yazılmış Sanskritçe bir metni içerir. Metinlerde 572-580 yılları arasında gerçekleşen tarihi olaylar anlatılmaktadır. Söz konusu tarihi olaylar, “Türk /Bilge/ Kaganı Nivar'ın Mahan Tigin'in ölümü üzerine bir bengü taşın dikilmesini buyurması", "Mahan Tigin ve Muhan Kağan'ın ortak hükümdarlıkları", "Mahan Tigin'in tahta çıkışı", "Mahan Tigin ile Tatpar Kağan'ın (Taspar Kağan'ın) ortak hükümdarlıkları" gibi konuları içerir. Bu olayların anlatımı ile Türk devletinin sosyal yapısı ve işleyişi (kağan ve sülalesi, şadapıtlar, tarkanlar, kurkapınlar, sengünler, tudunlar, atlılar ve halk); Türk milletinin yaşayış ve inanışı, değer yargıları, başka millet ve topluluklarla ilişkileri, hoşgörüsü hakkında bilgiler verilmektedir.[2]
Şekilsel özelikleri
Üzerine oturtulduğu kaplumbağa kaidesi ile birlikte 245 cm yüksekliğindedir. Tepeliğinin ön yüzünde (bugün sağ tarafı parçalanmış durumda) "kurttan süt emen çocuk tasviri"ne yer verilmiştir. Gerek kaplumbağa kaidesi üzerine oturtulmuş olması, gerekse tepeliğinde kurttan süt emen çocuk tasvirine yer verilmesi sonraki yıllarda yapılan dikilitaşlara örnek oluşturmuştur.[2] Kül Tigin, Bilge Kağan, Taryat, Tes, Şine Us yazıtları başta olmak üzere birçok bengü taşın kaplumbağa kaide üzerine yerleştirildiği; kurttan süt emen çocuk tasvirinin de Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarının tepeliklerinde de yer aldığı görülür. Bugut yazıtında sonraki dönemlerde dikilmiş olan yazıtların aksine herhangi bir damga (kağan damgası, boy damgası...) bulunmaz.
Yazıtın durumu
Bugut yazıtı ve bu yazıta ait kaplumbağa kaide Çeçerleg Müzesi’nin bahçesindeki açık alanda sergilenmektedir. Dört yüzünde de yıpranma, aşınma ve tabakalaşıp dökülmeler olmuş; yazılı yüzeylerinin tamamına yakını orijinal görüntüsünü kaybetmiştir.[2]
Tepelik kısmında yer alan kurttan süt emen çocuk tasvirine ait parçalar yazıttan kopmuş, 1970 yılında anıt mezar külliyesinde bulunarak Çeçerleg Müzesi’ne konulmuştur; yazıta göre daha iyi durumdadır.[2]
Bugut yazıtının bir reprödüksiyonu Ulan Batur'daki Moğol Tarihi Ulusal Müzesi'nde sergilenir.[3]
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Aydın, Erhan. "Orhon-Uygur Hanlığı Dönemi Moğolistan'daki Eski Türk Yazıtları" (PDF). https://www.inonu.edu.tr/. Türk Dili dergisi, Sayı 737, Mayıs 2013 (Kitap tanıtımı). Erişim tarihi: 30.06.2016. Tarih değerini gözden geçirin:
|erişimtarihi=(yardım);|website=dış bağlantı (yardım) - ^ a b c d e f g Alyılmaz, Cengiz. "Bugut Yazıtı ve Anıt Mezar Külliyesi Üzerine". 24 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2016.
- ^ "The National Museum of Mongolian History : The early Türk Empire and the Uighurs". 12 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2016.