Bombardıman böceği
| Topçu Böcekleri | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Brachinus cinsi
| ||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
Topçu böcekleri toplamda 500'den fazla tür içeren ve Brachinini, Paussini, Ozaenini ve Metriini oymaklarında bulunan, rahatsız edildiklerinde patlama sesiyle birlikte karın uçlarından püskürttükleri sıcak ve zararlı bir kimyasal yoluyla tepki gösteren, isimlerinin de kaynağı olan bu savunma mekanizmasıyla ünlenmiş, Carabidae familyasına mensup kın kanatlılardır.
Püsküren sıvı, böceğin karnında iki ayrı haznede depolanan hidrokinon ve hidrojen peroksit kimyasallarının tehlike anında üçüncü bir odada su ve katalitik enzimler yardımıyla girdiği kimyasal tepkime sonucu oluşur. Tepkime sonucu oluşan sıcaklık, karışımı suyun kaynama noktasına kadar yükseltir ve sıvıyı uzak mesafelere fışkırtabilmesini sağlayan gaz (hidrojen) basıncını üretir. Kimyasalın yarattığı tahribat böcekler ve küçük yaratıklar için ölümcül olabildiği gibi insan derisi için de acı vericidir. Bazı topçu böcekleri püskürttükleri sıvıyı geniş bir aralıkta yönlendirebilme yeteneğine sahiptirler.
Yaşama Ortamı[değiştir | kaynağı değiştir]
Topçu böcekleri Antarktika dışında diğer bütün kıtalarda yaşamaktadır. Genellikle ılıman bölgelerdeki ağaçlık alanlarda ve otlaklarda yaşarlar. Yumurtalarını bırakmak için nemli yerlere giderler.
Davranış[değiştir | kaynağı değiştir]
Topçu böceklerinin larvaları da dahil pek çoğu etçildir.[1] Genellikle geceleri avlanırlar ve yemek aramadıkları zamanlarda kendi türleriyle bir araya toplanırlar.[2]
Savunma Mekanizması[değiştir | kaynağı değiştir]
İki kimyasal karışım hidrokinon ve hidrojen peroksit, özelleşmiş salgı bezlerinden salgılanır ve arka uç kısımda bulunan iki ayrı haznede depolanır. Tehlike belirtisi olduğunda kasılarak haznelerin ağızlarını açarlar ve bu iki reaktif maddenin katalaz ve peroksidaz enzimlerini üreten hücrelerle kaplı kalın duvarlı karışım odasına girmesini sağlarlar.
Karışım odasında enzimler hızla hidrojen peroksit ile tepkimeye girerek, oksijen ve hidrojen salarak hidrokinonun 1,4-benzokinona oksidasyonunu kolaylaştırırlar. Reaksiyon oldukça ekzotermiktir ve salınan enerji karışımın sıcaklığını yaklaşık 100 °C 'ye kadar çıkarır. Meydana gelen basınç, reaktif depolama odalarını kapakçıklarını kapatmaya zorlar ve bu şekilde canlının iç organlarına zarar gelmesi önlenir. Kaynamayla birlikte kötü kokulu sıvı ani buharlaşmayla kısmen gaz haline geçer (1/5 oranında) ve hışırtılı bir patlama sesiyle çıkış kapakçığından patlayarak dışarı çıkar.
Reaktif maddelerin tepkime odasına girmeleri ve daha sonra fışkırarak çıkması 70 titreşim darbesinde gelişirken, saniyede 500 darbeyi bulmaktadır. Tüm olay dizisi saniyenin küçük bir kısmında gerçekleşmektedir.
Topçu böcekleri tehlike anında genellikle gövdelerini tam olarak tehdit oluşturan canlıya doğru çevirerek hedefin üzerine doğru saldırısını yapar. Bazı Afrika topçu böceklerinde bez açıklığı canlının bacakları arasında 270 derece alanda dönerek sıvıyı geniş bir aralıkta ve hedefi önemli bir doğruluk payıyla bularak boşaltır.[3]
Savunma Mekanizmasının Evrimi[değiştir | kaynağı değiştir]
Topçu böceklerinin "güçlü ekzotermik reaksiyonlar", "kaynayan sıcak sıvılar", "patlayarak salınım" gibi pek çok durum ve özelliğin benzersiz biçimde birleşmesiyle oluşmuş savunma mekanizması bazı yaratılışçı ve akıllı tasarım savunucuları tarafından, evrim yoluyla oluşmuş olması mümkün olmayan "indirgenemez karmaşıklık" örneği olarak görülmüş ve bu yönde savunmalarda delil olarak kullanılmıştır.[4] Bununla birlikte, gerçek evriliş aşamaları hala tam olarak belirsiz iken, biyologlar sistemin aslında doğal seleksiyon tarafından artan ve gelişen adımlarla diğer böceklerde bulunan savunma mekanizmalarının evrimleşmesiyle oluşalabileceğini göstermiştir.[5][6]
Özellikle kinon, kın kanatlılar ve diğer böcekler tarafından dış iskeleti sertleştirmek için üretilen kahverengimsi bir madde ve sklerotinin öncü bir bileşiğidir.[7] Ayrıca bazı kın kanatlılar hidrokinonun da dahil olduğu kötü kokulu kinonları depolarlar. Hücre metabolizmasının oluşturduğu ortak yan ürünler, hidrokinon ve biraz katalaz ile birlikte artmakta ve hücreler daha verimli hale gelmektedir. Kimyasal reaksiyon sıcaklık ve basınç üretir, Metrius Contractus gibi bazı kın kanatlılar basıncı kullanarak kimyasalları cilt üzerinden dışarı iterek saldırı anında köpüklü bir akıntı oluşturur.[8] Topçu böceklerinde ise kaslar haznelerden olası sızıntıyı önler, ayrıca gelişmiş bir kapakçık zehrin daha kontrollü salınımına imkân verir. Uzatılmış ince bir karın akıntı yönünde çok daha iyi bir püskürtme kontrolünü mümkün kılar.[5][6]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Bombardier Beetle". Animal Facts & Photos. Dallas Zoological Society. 2004. 10 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2014.
- ^ Poetker, E. (2003). "Brachinus fumans". Animal Diversity Web. 18 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2014.
- ^ Piper, Ross (2007). Extraordinary Animals: An Encyclopedia of Curious and Unusual Animals. Greenwood Press. ISBN 0-313-33922-8.
- ^ Stanley A. Rice (2007). Encyclopedia of Evolution. Infobase Publishing. s. 214. ISBN 978-0-8160-5515-9. 22 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2014.
- ^ a b Weber CG (Kış 1981). "The Bombardier Beetle Myth Exploded". Creation/Evolution. 2 (1). National Center for Science Education. ss. 1-5. 29 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2014.
- ^ a b Isaak, Mark (30 Mayıs 2003). "Bombardier Beetles and the Argument of Design". TalkOrigins Archive. 31 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2014.
- ^ P. C. J. Brunet and P. W. Kent (1955), Mechanism of sclerotin formation: The participation of a beta-glucoside 2 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Nature, volume 175, pages 819-820. DOI:10.1038/175819a0
- ^ T. Eisner T, D. J. Aneshansley, M. Eisner, A. B. Attygalle, D. W. Alsop, J. Meinwald (2000) Spray mechanism of the most primitive bombardier beetle (Metrius contractus) 11 Mart 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Journal of Experimental Biology, volume 203, issue 8, pages 1265–1275. Şablon:Pmid