Bit Agusi

Bit Agusi
Bit Agushi (Bet Agus)
Bit Agusi; Bit Agushi (Bet Agus)
y. MÖ 900-MÖ 743 – 740
	MÖ 10-9. yüzyıllarda Arami krallıkları ve devletleri
Başkent	Arpad
Yaygın dil(ler)	Aramice
Resmî din	Antik Levant Dini
Tarihî dönem	Demir çağı
• Kuruluşu
• Kuruluşu	y. MÖ 900
• Dağılışı	MÖ 743 – 740
	Ardıllar
Yeni Asur İmparatorluğu
Günümüzdeki durumu	Türkiye; Suriye

Neo-Hitit devletlerinin MÖ 800 civarına ait tarihi haritası ve yaklaşık sınır çizgileri

Bit Agusi veya Bit Agushi (Bet Agus olarak da yazılır), MÖ 9. yüzyılın başlarında Yakhanlı Gusi tarafından kurulmuş antik bir Arami Geç Hitit (Siro-Hitit) devletiydi. Arpad, Nampigi (Nampigu) şehirlerini ve daha sonra Halep'i de içeriyordu.^[1] Arpad, devlet krallığının başkentiydi.^[2] Bit Agusi kuzeyde Azez bölgesinden güneyde Hama'ya kadar uzanıyordu.^[3]

Kronoloji

Dan'el Kahn'a göre, Kuzey Suriye'de, MÖ 9. ve 8. yüzyıllarda Bit Agusi tarihinin yedi aşaması vardı.^[4]

1.Evre (MÖ 858 – yaklaşık MÖ 842). Başlangıçta Bit Agusi'nin komşularıyla siyasi ittifakları olmadığı anlaşılıyor. Bit Agusi'nin ikinci kralı Arame, MÖ 858'de, Güney Anadolu dahil olmak üzere bölgenin birçok hükümdarıyla birlikte Asur'a gönüllü olarak boyun eğdi.
2.Evre (MÖ 841 – 823). Bit Agusi'nin Asur'a tabi olduğu bir dönem.
3.Evre (MÖ 823 civarında veya belki biraz daha sonra). Bit Agusi, Asur egemenliğine karşı yerel bir ittifaka liderlik ederek bağımsızlığını kazanır.
4.Evre. Ayrıca bu tarihten kısa bir süre sonra Aram-Şam bölgeye hakim olur; bu durum MÖ 805'e kadar bir süre devam eder. Aram-Şam Kralı Hazael önemli bir figürdü.
5.Evre (yaklaşık MÖ 800-754). Bu, güneyde Hamat ve Luaş Krallığı'nın yükseldiği, kuzeyde ise Urartu'nun öne çıktığı dönemdir. Bu dönemde Asur daha zayıftı.
6.Evre (MÖ 754 – 744). Bu dönemde Bit Agusi (şimdiki adıyla Arpad Krallığı) önem kazanmış ve muhtemelen Hama'yı kontrol ediyor veya onunla yakın bir ittifak içindeydi. Ayrıca bu dönemde KTK Kralı Bar-Gayah ile Arpad Kralı Attarsumki'nin oğlu Mati-ilu arasında Sefire antlaşması imzalandı.
7.Evre (MÖ 743 – 740). Bit Agusi, Asur eyaleti statüsüne indirildi.

KTK Kralı Bar-Gayah'ın kimliği tam olarak net değildir. 'KTK' Ülkesi, o dönemde "Tüm Aram" olarak bilinen büyük konfederasyon olabilir.^[5]

Bununla birlikte, Gerard Gertoux'ya göre, KTK Kralı Bar-Ga’yah, resmi kral olmayan, yalnızca MÖ 856'dan sonra Til Barsip merkezli, ki o zamanlar Asur'un Bit Adini krallığının askeri başkenti haline gelmişti, güçlü bir kraliyet eş-naiplerindendi. Mati’-El (Mati-ilu), Bar-Gayah'ın vasalı olduğundan, ikincisi Arpad kralından daha güçlüydü.^[6]

Gerileme ve düşüş

Arpad daha sonra Urartu Krallığı'nın önemli bir vasal şehri oldu. MÖ 743'te, Urartu-Asur Savaşı sırasında, Yeni Asur kralı III. Tiglat-Pileser, Samsat'ta II. Sarduri'nin Urartu ordusunu yendikten sonra Arpad'ı kuşattı. Ancak Arpad şehri kolay kolay teslim olmadı. Tiglat-Pileser'in Arpad'ı fethetmesi üç yıl sürdü, bunun üzerine sakinlerini katletti ve şehri yıktı.^[7] Ardından Arpad bir eyalet başkenti olarak hizmet verdi.^[8] Arpad surlarının kalıntıları Tell Rifaat'ta hala 8 metre yüksekliğe kadar korunmaktadır.^[9] Şehirle müttefik olmuş bir prensler koalisyonu da yenilgiye uğratıldı, buna Kummuhu, Kue, Karkamış ve Gurgum kralları da dahildi. Bit Agusi asla yeniden iskan edilmedi.

Kaynakça

^ Kessler, P. L. "Kingdoms of Syria - Arpad (Syria)". The History Files (İngilizce). 13 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2025.
^ Lipinsky, Edward (2000). The Aramaeans: Their Ancient History, Culture, Religion (Peeters) s. 195.
^ Lipinsky, 2000, s. 99.
^ Dan'el Kahn (2007). "The Kingdom of Arpad (Bīt Agūsi) and 'All Aram': International Relations in Northern Syria in the Ninth and Eighth Centuries BCE". Ancient Near Eastern Studies. Peeters online journals: 66-89. doi:10.2143/ANES.44.0.2022826. 21 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2025.
^ Wazana, Nili (2008). C. Cohen. V.A. Hurowitz, A. Hurvitz, Y. Muffs, B.J. Schwartz, and J.H. Tigay (Ed.). "From Biq`at to KTK: "All Aram" in the Sefire inscription in the light of Amos 1:5". Birkat Shalom. Winona Lake, Indiana, ABD: Eisenbrauns. 2: 713-732. 5 Mayıs 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2025.
^ Gerard Gertoux (2015). Assyrian and biblical chronologies are they reliable? (PDF) 20 Eylül 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 4th Oxford Postgraduate Conference in Assyriology 2015, Nisan 2015, Oxford, Birleşik Krallık. hal-03207471v2
^ Healy, Mark (1992). The Ancient Assyrians (Osprey) s. 25.
^ Kipfer, Barbara Ann (2000). Encyclopedic Dictionary of Archaeology. s. 626.
^ Lipinsky, 2000, s. 529.

[1] Kessler, P. L. "Kingdoms of Syria - Arpad (Syria)". The History Files (İngilizce). 13 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2025.

[2] Lipinsky, Edward (2000). The Aramaeans: Their Ancient History, Culture, Religion (Peeters) s. 195.

[3] Lipinsky, 2000, s. 99.

[Peeters_online_journals_pp._66–89-4] Dan'el Kahn (2007). "The Kingdom of Arpad (Bīt Agūsi) and 'All Aram': International Relations in Northern Syria in the Ninth and Eighth Centuries BCE". Ancient Near Eastern Studies. Peeters online journals: 66-89. doi:10.2143/ANES.44.0.2022826. 21 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2025.

[5] Wazana, Nili (2008). C. Cohen. V.A. Hurowitz, A. Hurvitz, Y. Muffs, B.J. Schwartz, and J.H. Tigay (Ed.). "From Biq`at to KTK: "All Aram" in the Sefire inscription in the light of Amos 1:5". Birkat Shalom. Winona Lake, Indiana, ABD: Eisenbrauns. 2: 713-732. 5 Mayıs 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2025.

[6] Gerard Gertoux (2015). Assyrian and biblical chronologies are they reliable? (PDF) 20 Eylül 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 4th Oxford Postgraduate Conference in Assyriology 2015, Nisan 2015, Oxford, Birleşik Krallık. hal-03207471v2

[7] Healy, Mark (1992). The Ancient Assyrians (Osprey) s. 25.

[8] Kipfer, Barbara Ann (2000). Encyclopedic Dictionary of Archaeology. s. 626.

[9] Lipinsky, 2000, s. 529.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]