Birutė Galdikas

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Birutė Mary Galdikas
Galdikas, 2011
DoğumBirutė Marija Filomena Galdikas
10 Mayıs 1946 (77 yaşında)
Wiesbaden, Almanya
EğitimKaliforniya Üniversitesi, Los Angeles
Çocuk(lar)Binti Paul Galdikas Brindamour (d. 1976)
Fred Bohap (d. 1982)
Jane Bohap (d. 1985)
ÖdüllerKanada Nişanı Tyler Çevresel Koruma Ödülü (1997)
Kariyeri
DalıPrimatoloji, Antropoloji, Etoloji
Çalıştığı kurumlarSimon Fraser Üniversitesi
EtkilendikleriLouis Leakey, Jane Goodall, Dian Fossey

Birutė Marija Filomena Galdikas veya Birutė Mary Galdikas, OC (d. 10 Mayıs 1946), Litvanyalı-Kanadalı[1] bir antropolog, primatolog, korumacı, etolog ve yazardır. Simon Fraser Üniversitesinde profesördür. Galdikas, primatoloji alanında, özellikle orangutanlar konusunda ülkesinde ve alanında önde gelen bir otorite olarak kabul edilmektedir.[2] Orangutanlarla ilgili saha çalışmasından önce, bu türler hakkında daha çok bilgi edinilmesinde önemli bir rol oynamıştır.[3]

İlk yılları[değiştir | kaynağı değiştir]

Galdikas, 10 Mayıs 1946'da o dönem Sovyetler Birliği tarafından işgal altında olan Almanya'nın Wiesbaden kentinde doğdu.[4] Ebeveynleri Antanas ve Filomena Galdikas, II. Dünya Savaşı'nın ardından Baltık ülkelerinin Sovyet işgalinden kaçan Litvanyalı mültecilerdi. 1948'de henüz iki yaşındayken,[4] babasının Québec'te bulunan bir bakır madeninde çalışmak üzere iş bulması nedeniyle ailecek Kanada'ya taşındılar. Ertesi yıl ise Galdikas'ın büyüdüğü Toronto'ya taşındılar. Babası burada madenci ve müteahhit olarak çalıştı. Toronto Halk Kütüphanesinden ödünç aldığı ilk kitap, "Meraklı George" adlı bir maymun hakkındaki bir hikâyeydi. Büyüdüğünde, Jane Goodall ve Dian Fossey'nin National Geographic maceralarından ilham aldı.[5] Kendisinden küçük iki erkek kardeşi ve bir kız kardeşi vardır.[6][7]

Eğitimi[değiştir | kaynağı değiştir]

1962 yılında ailecek, gelecekte evleneceği Rod Brindamour ile tanıştığı Vancouver'a taşındı. İki yıl sonra, Galdikas'ın Britanya Kolumbiyası Üniversitesinde (UBC) eğitim görmeye başlamasıyla, aile Amerika Birleşik Devletleri'ne taşındı. Daha sonrasında Galdikas Los Angeles California Üniversitesine (UCLA) kaydolarak burada psikoloji ve zooloji alanlarında eğitim aldı.[4] 1966'da, UCLA ve UBC tarafından ortaklaşa verilen psikoloji ve zooloji lisans derecelerini elde etti.[4] 1969'da UCLA'dan antropoloji alanında yüksek lisans derecesi aldı ve aynı yıl evlendi.

Galdikas, UCLA'daki yüksek lisans eğitimi sırasında paleoantropolog Louis Leakey ile tanıştı ve orangutanları doğal ortamlarında incelemeyi amaçlayan bir projede yer aldı.[4] Başlardaki çekincelerine rağmen Leakey'i projeyi düzenlemeye yardım etmesi için ikna etti. Leakey, kendisine Borneo'da bir araştırma tesisi kurmayı kabul eden National Geographic Society'den fon temin etti.[6][8] Araştırması, doktora çalışmalarının temelini oluşturarak[6] UCLA'den antropoloji doktorasını almasını sağladı.

Çalışmaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Borneo araştırması[değiştir | kaynağı değiştir]

1971'de, 25 yaşındayken, Galdikas ve eşi fotoğrafçı Rod Brindamour ile birlikte, Endonezya'nın Borneo kentindeki Tanjung Puting'de çalışmaya başladı. Bu projede, Leakey tarafından büyük maymunların doğal ortamlarında incelenmesi kapsamında görev alan üç kadından biriydi. Leakey tarafından "Trimates"[9] olarak adlandırılan üçlüde şempanzeler üzerinde çalışan Jane Goodall ve goriller üzerinde çalışan Dian Fossey de bulunmaktaydı.[3] Leakey ve National Geographic Society, Galdikas'ın Borneo'daki orangutanlar üzerinde saha çalışması yapmak için Java Denizi'nin kenarına yakın bir yerde "Leakey Kampı" adlı araştırma kampını kurmasına yardım etti.[2] Galdikas'ın çalışmalarından önce orangutanlar, büyük maymunlar arasında üzerine en az çalışma yapılan türdü. Galdikas, orangutan davranışı, habitatı ve beslenmesiyle ilgili bilimsel bilgileri büyük ölçüde genişletmeye devam etti.

Uluslararası Orangutan Vakfı[değiştir | kaynağı değiştir]

1986'da Galdikas ve meslektaşları, dünyanın dört bir yanındaki orangutanları desteklemek için Los Angeles, ABD merkezli olarak Uluslararası Orangutan Vakfı'nın (OFI) kurucuları arasında yer aldı. Bu dönem evlendiği ikinci kocası Pak Bohap, Dayak kabilesinden bir pirinç çiftçisi ve kabile reisidir. Beraber Avustralya, Endonezya ve Birleşik Krallık'ta kardeş kuruluşların kurulmasına yardım ederek Borneo'daki orangutan programında eş direktör olarak görev yapmışlardır.[1]

Savunuculuk ve rehabilitasyon çalışmaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Galdikas, 40 yılı aşkın bir süre Borneo'da yaşarken, orangutanların ve ormancılık, palm yağı tarlası çifçiliği, altın madenciliği ve doğal olmayan yangınlar tarafından hızla yok edilen yağmur ormanı yaşam alanlarının korunması gerektiğinin açık bir savunucusu olmuştur.[10] Ayrıca, bir yandan primatların ve yağmur ormanlarının korunması adına aktivist kampanyalar yürütürken, aynı zamanda bir memeli üzerinde şimdiye kadar yapılmış en uzun sürekli araştırmalar arasında yer alan saha araştırmasına devam etmektedir.

Galdikas'ın koruma çabaları, savunuculuğun ötesine geçerek, büyük ölçüde bakım için kendisine teslim edilen öksüz orangutanların rehabilitasyonuna da odaklanmaktadır. Bu canlıların birçoğu, bakıcıları tarafından başa çıkılmasının çok zor hale gelmesinden önce, yasadışı evcil hayvanlar olarak kabul ediliyordu.[2]

Reflections of Eden adlı bir anı kitabı da dahil olmak üzere birçok kitap kaleme almış olup, bunların içinde, Camp Leakey'deki deneyimleri ile eski tutsak orangutanları rehabilite ederek onları Borneo yağmur ormanlarına salma çabalarını anlatmıştır.

Galdikas şu anda Burnaby'de bulunan Simon Fraser Üniversitesi'nde profesör olarak, Jakarta'daki Endonezya Üniversitesinde ise Olağanüstü Profesör olarak çalışmaktadır. Aynı zamanda Los Angeles, California'daki Uluslararası Orangutan Vakfı'nın da başkanlığını yürütmektedir.

2021 yılında Dr. Birute Galdikas, Litvanya'da bulunan yaşlı ormanları içindeki tüm biyolojik çeşitlilikle birlikte korumayı amaçlayan ve kâr amacı gütmeyen doğa koruma kuruluşu The Ancient Woods Foundation'ın başına geçti.

İtibarı[değiştir | kaynağı değiştir]

Galdikas, Life dergisi, The New York Times, The Washington Post, Los Angeles Times gazeteleri gibi medya organlarında, çok sayıda televizyon belgeselinde ve iki kez de National Geographic'in kapağında yer almıştır.[2] Galdikas'ın çalışmaları, belgesel kanalı Animal Planet'ta Steve Irwin ve Jeff Corwin'in sunduğu televizyon programlarında işlenmiştir.

1995 yılında, Kanada Nişanı alma onuruna hak kazanmıştır.

Yakın arkadaşı Trimate Jane Goodall ve önde gelen saha biyoloğu George Schaller ile birlikte, çığır açan saha araştırması ve çevre biliminin ilerlemesine ömür boyu yaptığı katkılardan dolayı 1997 yılında prestijli bir çevre ödülü olan Tyler Çevresel Başarı Ödülü'nü almaya layık görülmüştür. Aldığı diğer ödüller arasında Endonezya'nın Dünya Kahramanı Ödülü (Kalpataru), İnsan Kökenleri Enstitüsü Bilim Ödülü Görevlisi, Birleşmiş Milletler Küresel 500 Ödülü (1993), Elizabeth II Hatıra Madalyası, Eddie Bauer Dünyanın Kahramanı (1991), PETA İnsani Yardım Ödülü(1990) ve Sierra Club Chico Mendes Ödülü (1992) yer almaktadır. 2009 yılında Nevada Üniversitesi antropoloji departmanı için bir sunum yaptığında Las Vegas şehrinin anahtarı ile ödüllendirilmiştir.

Medya[değiştir | kaynağı değiştir]

Kitapları[değiştir | kaynağı değiştir]

  • Cennetin Yansımaları: Borneo Orangutanlarıyla Yıllarım (1995)
  • Orangutan Destanı (1999)
  • Büyük Maymun Odyssey . (2005) ISBN 978-1-4351-1009-0

Film ve televizyon[değiştir | kaynağı değiştir]

Galdikas , 2011 yılının Nisan ayında yayımlanan Born to Be Wild 3D adlı uzun metrajlı belgeselde başrolde yer almıştır. Ayrıca Nature (TV belgeseli, 2005), Life and Times (TV belgeseli, 1996), 30 Years of National Geographic Specials (TV belgeseli, 1995), Orangutanlar: Grasping the Last Branch (belgesel, 1989), Güzel ve Çirkinler (Channel 4 UK belgesel, 1996),[11] The Last Trimate (TV belgeseli, 2008), Terry Pratchett's Jungle Quest (belgesel, C4, İngiltere 1995) ve She Walks With Apes (CBC TV belgeseli, 2019)[12] adlı belgesel yapımlarında rol almıştır.

Eleştiriler[değiştir | kaynağı değiştir]

Galdikas, 1990'ların sonunda rehabilitasyon yöntemleriyle ilgili olarak eleştirilmiştir. Primatologlar konuyu Primate-Talk adlı elektronik posta listesi üzerinden tartışmışlardır.[13] Bu tartışma, Outside dergisinde (Mayıs 1998) [14] ve Newsweek'te (Haziran 1998)[15] yayımlanan makalelerle daha da alevlenmiş; her iki makalede ve Kanadalı romancı Linda Spalding'in 1999 tarihli A Dark Place in the Jungle[16] adlı kitabında özetlendiği üzere Galdikas'ın ağaç kesme politikaları konusunda anlaşmazlığa düştüğü Endonezya Orman Bakanlığı'nın "çok büyük bir sayıda ve kötü koşullarda yaşayan yasadışı orangutanlara sahip olduğunu" iddia etmesi hükûmetin yasal yaptırımları değerlendirmeye almasına sebebiyet vermiştir.[13] Galdikas, Haziran 1999'da bu iddiaya ilişkin Newsweek'e verdiği bir röportajda, kötü muamele iddialarının "basitçe, yanlış" olduğunu ve "tuhaf" iddiaların kendisine "karşı tamamen tek taraflı bir kampanyanın" temelini oluşturduğunu belirterek, bu tür tüm iddiaları yalanlamıştır.[17]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ a b "Dr. Biruté Mary Galdikas – Dr. Galdikas Biography" (İngilizce). Orangutan Foundation International. 7 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2018. 
  2. ^ a b c d Galdikas-Brindamour, Birutė (Ekim 1975). "Orangutans, Indonesia's "People of the Forest"". National Geographic Magazine. 148 (4). ss. 444-473. 
  3. ^ a b de Waal, Frans (Ocak 1995). "The Loneliest of Apes". The New York Times. 24 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2023. 
  4. ^ a b c d e Spradley, Joseph L., (Ed.) (2013). Scientists and Science. Great Lives From History. 2. Ipswich, Massachusetts: Salem Press. ss. 339-342. ISBN 978-1-58765-970-6 – Internet Archive vasıtasıyla. 
  5. ^ Pfeiff Margo (1993). "Mother to the Apes". Reader's Digest. 143 (855): 127-132. 
  6. ^ a b c "Profile: Biruté Galdikas". www.science.ca. 2015. 22 Aralık 2001 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2015. 
  7. ^ Gallardo, Evelyn (1993). Among the Orangutans: The Birute Galdikas Story. Chronicle Books. ss. 8-9. ISBN 0811804089. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2015. 
  8. ^ Gallardo, Evelyn (1993). Among the Orangutans: The Birute Galdikas Story. Chronicle Books. ss. 9-10. ISBN 0811804089. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2015. 
  9. ^ Galdikas, Birute Mary (6 Ocak 2007). "The Vanishing Man of the Forest". The New York Times. 20 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2013. 
  10. ^ McDowell, Robin (18 Ocak 2009). "Palm oil frenzy threatens to wipe out orangutans". Associated Press. 20 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2009. 
  11. ^ "Sex and the Scientists: Beauty and the Beasts". 12 Ağustos 1996. 7 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi – www.imdb.com vasıtasıyla. 
  12. ^ "She Walks with Apes | Nature of Things". 21 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  13. ^ a b "News from academe: Monkey Business II". Slate. 20 Haziran 1998. 3 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2014. 
  14. ^ "Outside Online Archives | OutsideOnline.com". web.archive.org. 26 Eylül 2010. 26 Eylül 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2023. 
  15. ^ Hammer, Joshua (1 Haziran 1998). "A typhoon in a rain-forest Eden". Newsweek. 131 (22). s. 58. 
  16. ^ Spalding, Linda (1998). A Dark Place in the Jungle: Science, Orangutans, and Human Nature. Algonquin Books of Chapel Hill. ISBN 978-1-56512-226-0. 
  17. ^ Galdikas, Birute (29 Haziran 1998). "Galdikas responds". Newsweek. 131 (26). s. 17. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Birutė_Galdikas&oldid=30326462" sayfasından alınmıştır