Birleştirme yanılsaması

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Birleştirme yanılsamaları, katılımcıların iki nesnenin özelliklerini tek bir nesnede birleştirdikleri psikolojik etkilerdir. Görsel birleştirme yanılsamaları, işitsel birleştirme yanılsamaları ve görsel ve dokunsal uyaranların kombinasyonları tarafından üretilen birleştirme yanılsamaları vardır. Görsel birleştirme yanılsamalarının, fiksasyona ve (diğer şeylerin yanı sıra) bir nesneye odaklanmak için ayrılan süreye bağlı olan görsel uzamsal dikkat eksikliği nedeniyle meydana geldiği düşünülmektedir. Bir nesneyi yorumlarken kısa bir süre içinde, görsel alandaki şekiller ve renkler gibi farklı bir alanın farklı yönlerinin karıştırılması zaman zaman çarpık olabilir ve bu da görsel birleştirme yanılsamalarıyla sonuçlanır. Örneğin, Anne Treisman ve Schmidt tarafından tasarlanan bir çalışmada, katılımcıların sayı ve şekillerin farklı renklerde görsel bir sunumunu izlemeleri gerekiyordu. Bazı şekiller diğerlerinden daha büyüktü ancak tüm şekiller ve sayılar eşit aralıklarla yerleştirilip sadece 200 ms boyunca gösterildi (bunu bir maske izledi). Katılımcılardan şekilleri hatırlamaları istendiğinde, küçük yeşil bir daire yerine küçük yeşil bir üçgen gibi cevaplar verildi. Nesneler arasındaki boşluk daha küçükse, birleştirme yanılsamaları daha sık meydana gelir.

Tamamen yeni bir nesne oluşturan farklı renkteki iki farklı şekil arasındaki bir birleştirme yanılsaması örneği

Görsel[değiştir | kaynağı değiştir]

Özellik bütünleştirme ile birlikte, algılanan yanıltıcı nesnenin görüşteki yeri kurucu nesnelerin konumlarının kombinasyonudur. Ancak özelliklerin benzerliği, birleştirme yanılsamasının olasılığını artıran şeydir.[1] Birleştirme yanılsamasının oluşması için ilgi odağı olmayan iki nesnenin görüş alanı içinde olması gerekir. İki nesne ne kadar yakınsa, birleştirme yanılsamasının meydana gelme olasılığı o kadar artar.[2] Nesneler birbirine daha yakın olduğunda birleştirme yanılsamasının meydana gelme olasılığının artması, nesnelerin birbirinden daha uzak olduğu zamana kıyasla işleme farkından kaynaklanabilir. Bir teoriye göre, nesneler arasındaki mesafe arttıkça birleştirme yanılsamalarındaki azalma, iki-yarımküresel girdi işlemenin kullanılmasından yani daha yakın nesnelerin bağlanma olasılığını artırmasından kaynaklanmaktadır. Çünkü serebral hemisferlerden yalnızca biri, ilgili birleştirme yanılmasına dahil olan iki nesneyi görür ve işler.[3] Yakınlık, birleştirme yanılsaması olasılığını artırsa da nesneler birbirinden uzak olmasına rağmen dikkat alanında olmaya devam ettikleri sürece birleştirme yanılsamaları meydana gelir. Nesneler dikkat alanının dışında olduğunda birleştirme yanılsamasının oluşması, nesnelerin özelliklerini birleştirmek için birbirlerine bitişik olmalarını gerektirir.[4] Nesneler, sadece birbirleriyle olan ilişkilere değil, aynı zamanda dikkatin bulunduğu yerdeki nesnelerin yoğunluğuna da bağlı olarak birleştirme yanılsamasına daha yatkın hale gelir. Nesnelerin yoğunluğu arttıkça, daha fazla dikkat bölünmesi gerçekleşir ve bu da birleştirme yanılsamasının oluşma olasılığını artırır.[5]

Alternatif teoriler[değiştir | kaynağı değiştir]

Verileri analiz etmek için kullanılan yöntemler açısından birleştirme yanılsamalarını destekleyen araştırmanın yeterli olmadığı ileri sürülmüştür. Eğer bu eleştiri doğru bulunsaydı, birleştirme yanılsamalarının sadece yanılsamadan ibaret olduğu ve daha fazlası olmadığı teorisini destekleyecekti.[6] Ayrıca görsel birleştirme yanılsamaları üzerine yapılan birkaç çalışmada, dikkat odağı olmayan iki nesnenin birbirine bitişik olduklarında bir araya gelme olasılıklarının daha yüksek olduğu bulunmuştur. Nesnelerin ilgi odağı olmadıklarında bir araya gelmeleri daha yaygın görünse de, ilgi odağı olduklarında birleştirme yanılsamasının meydana gelme olasılığı daha yüksektir.[2] Görsel birleştirme yanılsamaları, maruz kalma sürelerinin uzun ve kısa olmasının yanı sıra ilgili nesnelere gösterilen farklı dikkat seviyelerinde de ortaya çıkabilir.[7]

Hafıza[değiştir | kaynağı değiştir]

Birleştirme yanılsamaları hafızada da meydana gelebilir. Görüş sırasında, görüntüler fiziksel uyaranlarla doldurulmuş bir görüntünün belleğindeki bir boşlukta birleştirilebilir.[8] Birleştirme yanılsamaları genellikle bellek hatalarıyla oluşur, çünkü birleştirme yanılsamalarının meydana geldiği durumlar, genellikle bir kişinin dikkatini bölen bir veya birden fazla görevi içerir.[9] Bellek hataları, birleştirme yanılsamalarının oluşumuna yardımcı olabilirken, bu yanılsamaların oluşumları bellek hatalarına bağlı değildir.[10] Bu bellek hataları, bir alandaki çok sayıda nesnenin işlenmesi ve belleğe depolanması gereken şeylerin miktarını artırmasından kaynaklanabilir. Nesnelerdeki bu artış, belleğin kayması ve birleştirme yanılsaması oluşturması için öncelikli bir durum yaratır.[5] Birleştirme yanılsamaları kısa süreli işitsel hafızada da meydana gelir. Bir ton dizisi sırayla çalınırsa, 'ne' ve 'ne zaman' birleştirme yanılsamaları oluşabilir. Örneğin, bir ton dizisi C notasıyla başlar ve daha sonra C# notasını içerirse ve C# notası dizinin sonunda tekrarlanırsa, dinleyicilerin bu son notanın dizideki ilk ton olduğuna dair yanlış bir varsayımda bulunma eğilimi vardır.[11] Ton dizilerindeki perde ve sürenin de birleştirme yanılsamaları vardır.[12]

İşitsel[değiştir | kaynağı değiştir]

İşitsel birleştirme yanılsamaları, ya bir alandaki farklı konumlarda iki ses sunulduğunda ve yalnızca tek bir ses duyulduğunda ya da farklı konumlarda iki farklı ses sunulduğunda ve bu seslerin bazıları yanlış uzamsal konumda duyulduğunda ortaya çıkar. Oktav illüzyonunda, dinleyiciye, oktavları ayrı olan, dönüşümlü olarak tekrar tekrar sunulan ve iki alternatif tondan oluşan 20 saniyelik bir diziye sahip kulaklıklar aracılığıyla sunulur. Tonlar 250 ms sürelidir. Aynı dizi iki kulağa sunulur, ancak sağ kulak yüksek tonu aldığında sol kulak düşük tonu alır ve aynı şekilde sol kulak yüksek tonu aldığında sağ kulak düşük tonu alır. Çoğu dinleyici bu sırayı hem perdede hem de konumda sürekli değişen tek bir ton olarak duyar.[13] Zaman sınırlamalarının bu işitsel birleştirme yanılsamasına katkıda bulunduğu öne sürülmüştür.[12] 'Ne' ve 'Nerede' yolları ile ilgili diğer açıklamalara bakınız.[14][15][16] Ölçek yanılsamasında dinleyiciye, kulaktan kulağa değişen ve farklı tonları olan bir ölçeğe sahip bir kulaklık sunulur. Ölçek hem artan hem de azalan biçimde sunulur. Mesela yükselen ölçeğin bir tonu sağ kulaktayken, azalan ölçeğin bir tonu ise sol kulaktadır.[17] Bu, bir kulakta tüm yüksek tonların ve diğer kulakta tüm düşük tonların duyulacağı şekilde, ses perdesi ve konumun birleştirme yanılsamasına yol açar. Benzer birleştirme yanılsamaları kromatik yanılsama 13 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., glissando yanılsaması ve cambiata yanılsamasına 22 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. yol açar.[18]

Görme ve dokunma[değiştir | kaynağı değiştir]

Görme ve dokunma arasında da birleştirme yanılsamaları olabilir. Bu, görülen bir nesne birinin hissettiği dokulara bağlandığında olur. Bu fenomen, serebral hemisferlerden sadece biri görsel ve dokunsal uyaranları algılayıp işlediğinde de daha yaygın olur.[19]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Hazeltine, R. E., Prinzmetal, W., & Elliott, K. (1997). If it's not there, where is it? Locating illusory conjunctions. Journal of Experimental Psychology: Human Perception and Performance, 23(1), 263-263-277. DOI:10.1037/0096-1523.23.1.263
  2. ^ a b Cohen, A., & Ivry, R. (1989). Illusory conjunctions inside and outside the focus of attention. Journal of Experimental Psychology: Human Perception and Performance, 15(4), 650-650-663. DOI:10.1037/0096-1523.15.4.650
  3. ^ Liederman, J. & Sohn, Y. (1999). Presentation of words to separate hemispheres prevents interword illusory conjunctions. International Journal of Neuroscience, Vol 97(1-2), 1999, 1-16. DOI:10.3109/00207459908994299
  4. ^ Cohen, A., & Ivry, R. B. (1991). Density effects in conjunction search: Evidence for a coarse location mechanism of feature integration. Journal of Experimental Psychology: Human Perception and Performance, 17(4), 891-901. DOI:10.1037/0096-1523.17.4.891
  5. ^ a b Pelli, D. G., Cavanagh, P., Desimone, R., Tjan, B., & Treisman, A. (2007). Crowding: Including illusory conjunctions, surround suppression, and attention. Journal of Vision, Vol 7(2), 2007, 1.
  6. ^ Donk, M. (2001). Illusory conjunctions die hard: A reply to prinzmetal, diedrichsen, and irvy (2001). Journal of Experimental Psychology: Human Perception and Performance, 27(3), 542-542-546. DOI:10.1037/0096-1523.27.3.542
  7. ^ Prinzmetal, W., Henderson, D., & Ivry, R. (1995). Loosening the constraints on illusory conjunctions: Assessing the roles of exposure duration and attention. Journal of Experimental Psychology: Human Perception and Performance, 21(6), 1362-1362-1375. DOI:10.1037/0096-1523.21.6.1362
  8. ^ Craver-Lemley, C., Arterberry, M. E., & Reeves, A. (1999). "Illusory" illusory conjunctions: The conjoining of features of visual and imagined stimuli. Journal of Experimenta Psychology: Human Perception and Performance, 25(4), 1036-1036-1049. DOI:10.1037/0096-1523.25.4.1036
  9. ^ Navon, D. & Ehrlich, B. (1995). Illusory conjunctions: Does inattention really matter?" Cognitive Psychology, Vol 29(1), Aug 1995, 59-83. DOI:10.1006/cogp.1995.1012
  10. ^ Treisman, A. & Schmidt, H. (1982). Illusory conjunctions in the perception of objects" Cognitive Psychology, Vol 14(1), Jan 1982, 107-141. DOI:10.1016/0010-0285(82)90006-8
  11. ^ Deutsch, D. (1970). "Dislocation of Tones in a Musical Sequence: a Memory Illusion". Nature. 226 (5242): 286. 
  12. ^ a b Thompson, W. F., Hall, M. D., & Pressing, J. (2001). Illusory conjunctions of pitch and duration in unfamiliar tone sequences. Journal of Experimental Psychology: Human Perception and Performance, 27(1), 128-128-140. DOI:10.1037/0096-1523.27.1.128
  13. ^ Deutsch, D. (1974). "An auditory illusion". Nature. 251 (5473): 307-309.  Weblink 12 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. PDF Document 29 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  14. ^ Deutsch, D. (1975). "Two-channel listening to musical scales". Journal of the Acoustical Society of America. 57 (5): 1156-1160.  PDF Document 8 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  15. ^ Deutsch, D. (1975). "Musical Illusions". Scientific American. 233 (4): 92-104.  Weblink 19 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. PDF Document 25 Aralık 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  16. ^ Deutsch, D. (1976). "Separate "what" and "where" decision mechanisms in processing a dichotic tonal sequence". Journal of Experimental Psychology: Human Perception and Performance. 2 (1): 23-29.  Weblink PDF Document 8 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  17. ^ Deutsch, D. (1981). "The Octave Illusion and Auditory Perceptual Integration. In Tobias, J.V., and Schubert, E.D.". Hearing Research and Theory, Volume 1. 1: 99-142.  PDF Document 8 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  18. ^ Grouping mechanisms in music. In D. Deutsch (Ed.). 2013. ss. 183-248. ISBN 9780123814609.  Weblink 7 Kasım 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. PDF Document 21 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  19. ^ Cinel, C., Humphreys, G. W., & Poli, R. (2002). Cross-modal illusory conjunctions between vision and touch. Journal of Experimental Psychology: Human Perception and Performance, Vol 28(5), Oct 2002, 1243-1266. DOI:10.1037/0096-1523.28.5.1243

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Birleştirme_yanılsaması&oldid=31203159" sayfasından alınmıştır