Biriktirme ortamı
Jeolojide, çökelme ortamı veya tortul ortam, belirli bir tür çökeltinin çökelmesi ile ilişkili fiziksel, kimyasal ve biyolojik süreçlerin kombinasyonunu ve dolayısıyla, çökelti kayada korunursa litoifikasyondan sonra oluşacak kaya türlerini tanımlar. Çoğu durumda, belirli kaya türleri veya kaya türlerinin birlikleri ile ilişkili ortamlar, mevcut analoglarla eşleştirilebilir. Bununla birlikte, jeolojik zaman çökeltileri ne kadar geride bırakılırsa, doğrudan modern analogların mevcut olmama olasılığı o kadar yüksektir.
Biriktirme ortamı türleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Kıta[değiştir | kaynağı değiştir]
- Alüvyal - Akarsu biriktirme türü. Suyun yelpaze şeklinde (Alüviyal Fan) hareket etmesinden ve çoğunlukla geçirimsiz ve gözeneksiz tortular içermesinden kaynaklanır.[2][3]
- Rüzgar - Rüzgar aktivitesinden kaynaklanan süreçler. Çoğunlukla çöllerde ve kıyı bölgelerinde iyi sınıflandırılmış, büyük ölçekli çapraz yataklarda oluşur.
- Akarsu - esas olarak akarsular olmak üzere hareket eden sudan kaynaklanan işlemler. Yaygın çökeltiler çakıl, kum ve alüvyondur.
- Göl - başlıca göller olmak üzere suyun hareket etmesinden kaynaklanan süreçler. Yaygın çökeltiler kum, silt ve kildir.
Geçişli[değiştir | kaynağı değiştir]
- Delta - Bir nehrin ağzındaki silt birikimi yeryüzü şekli (olası çapraz yataklar, dalgalanma izleri)[2] Yaygın çökeltiler kum, silt ve kildir.[3]
- Gelgit - Astronomik yerçekimi etkileri altında deniz seviyesinin yükselmesi ve düşmesi - gelgit akıntılarına bağlı süreçler gelgit düzlükleri oluşturur (ince taneli, dalgalı izler, çapraz yataklar).[2] Yaygın çökeltiler silt ve kildir.
- Lagün - Bariyer adaları veya resiflerle daha büyük bir su kütlesinden ayrılan sığ bir su kütlesi. Az ulaşım, lagün dibi ortamı yaratır. Yaygın çökeltiler karbonatlardır (tropikal iklimlerde).
- Plaj - Deniz kenarındaki veya diğer su kütlesindeki gevşek parçacıkların alanı. Dalgalar ve kıyı akıntılarından kaynaklanır. Plajlar, ortak çakıl ve kum çökeltileriyle, şişler ve kum barlarını oluşturur.
- Göl - Nispeten durgun sudan oluşan büyük gövde.
Deniz[değiştir | kaynağı değiştir]
Sığ su deniz ortamı - dalgalar ve gelgit akımlarından kaynaklanan işlemler, raflar ,eğimler ve lagünleri oluşturur. Yaygın çökeltiler karbonatlar (tropikal iklimlerde), kum, alüvyon ve kildir.[4]
Üst kıyı yüzeyi-deniz tabanının günlük dalga hareketi ile çalkalanacak kadar sığ olan kısmıdır.
Alt kıyı yüzeyi - Deniz tabanının ve tortul çökelme ortamının günlük dalga tabanının altında kalan kısmıdır.
Derin su deniz ortamı - Okyanus akıntılarının neden olduğu derin okyanus tabanında (abisal ovalar) düz alan. Yaygın çökeltiler kil, karbonat çamuru, silis çamurudur.
Resif - Dalgalar ve gelgit akıntılarının neden olduğu su yüzeyinin altında yatan bir kaya, kum, mercan veya benzeri malzeme sürüsüdür. Ayrıca bitişik havzalar oluşturur. Yaygın çökeltiler karbonatlardır.
Diğerleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Evaporite - Sulu bir çözeltiden buharlaşma ile oluşan suda çözünür mineral bir tortudur.
Till - köşeli ila yuvarlak taneler, kötü boylanmış, tabakasız (masif).
Buzul artığı-dalga işaretleri, çapraz yataklar, akış kanalına benzer[5]
Tsunami - Bir tsunami tarafından çökeltilen tortul birimdir.
Antik çökeltilerde çökelme ortamlarının tanınması[değiştir | kaynağı değiştir]
Eski tortulardaki çökelme ortamları, yaşadıkları ortamı gösterdikleri için özellikle iz fosil toplulukları olmak üzere, çökel fasiyesinin, fasiyes birlikteliğinin, tortul yapıların ve fosillerin bir kombinasyonu kullanılarak tanınır.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Shanmugam G. (2006). https://www.researchgate.net/publication/229003931.https://en.wikipedia.org/wiki/Bibcode_(identifier). https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2006JSedR..76..718S 10 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. https://en.wikipedia.org/wiki/Doi_(identifier) 8 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. https://doi.org/10.2110%2Fjsr.2006.073.
- ^ a b c https://commons.wvc.edu/rdawes/G101OCL/Basics/BscsTables/depenv.html 10 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ a b https://opentextbc.ca/geology/chapter/6-3-depositional-environments-and-sedimentary-basins/ 19 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 19 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2021.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2021.
 | Jeoloji ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |