Baştoklu, Hanak
| Baştoklu | |
|---|---|
 | |
 Ardahan'ın konumu | |
  Baştoklu Baştoklu'nun Ardahan'daki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Ardahan |
| İlçe | Hanak |
| Coğrafi bölge | Doğu Anadolu Bölgesi |
| Rakım | 1814 m |
| Nüfus (2022) | |
| • Toplam | 308 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0478 |
| İl plaka kodu | 75 |
| Posta kodu | 75900 |
Baştoklu, Ardahan ilinin Hanak ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Baştoklu ile bugün Hanak'ın bir mahallesi olan Alaçam köyünün eski adı Tikani'dir. Baştoklu köyü Büyük Tikani, Alaçam köyü ise Küçük Tikani adlarını taşıyordu. Gürcüce bir ad olan Tikani (თიკანი / ტიკანი), "oğlak" anlamına gelir.[3] Bu yer adı, erken ve geç dönemde Osmanlıca Dikan (دیكان) biçiminde yazılmıştır.[4][5] 93 Harbi'nde Ardahan bölgesini ele geçiren Ruslar ise, bu iki yerleşmenin adını Tikan (Тикан) olarak kaydetmiştir.[6]
Baştoklu köyünün 1595 tarihli Osmalı mufassal defterinde Dikan-i Büzürg (دیكان بزرك) adıyla yer alması, buranın eski bir yerleşeme olduğuna işaret etmektedir. Osmanlı Devleti bu yerleşmeyi, birleşik Gürcü Krallığı'nın zayıflaması üzerine bağımsız devlete dönüşen Samtshe-Saatabago'dan ele geçirdi. Bu tarihte Ardahan-i Büzürg (Büyük Ardahan) livasının Meşe nahiyesine bağlı olan Dikan-i Büzürg'te (Büyük Dikan) ispenç vergisi veren 53 hane yaşıyordu. Her hanenin 5 kişiden oluştuğu kabul edilirse, köyün nüfusunun 165 kişiden oluştuğu ortaya çıkar. O dönem için bu sayı Yukarı Tikani'nin büyük bir köy olduğunu göstermektedir. Hane reisleri Eliazar, Gela, Papa, Gogiça, Maharebel, Davita, Papuna, Vardzela, Kakala, Giorgi, Gabriel, Simon, Petre, Gogina gibi adlar taşıyordu. Bu kişilerin ve babalarının adlarına bakınca, köyün nüfusunun çoğunluğunun Gürcülerden oluştuğu anlaşılmaktadır. Bu deftere göre Yukarı Tikani'de buğday, arpa, yonca tarımı ve arıcılık yapılıyor, koyun ve domuz besleniyordu.[7]
Büyük Tikani köyü, uzun süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sonucunda Çarlık Rusya'nın eline geçti. Rus idaresinin Yukarı Tikan (Верхний Тикан) olarak kaydettiği köy, Ardahan sancağını (okrug) Ardahan kazasına (uçastok) bağlıydı. Tikan nahiyesinin (маркяз; merkez) köylerinden biriydi. Köyün nüfusu 294 kişiden oluşuyordu. Bu nüfusun % 28,2'si (83 kişi) "Türk", % 58,8'i (173 kiş) "Karapapak" olarak kaydedilmişti. Tikani haniyesinin nüfusu ise, 1.739 kişiden oluşuyordu.[6] Büyük Tikani ve Küçük Tikani'deki Karapapakların 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından Ahısha livasından göç ettiği tahmin edilmektedir. Büyük Tikani'nin nüfusu 1896'da 360 kişi, 1906'da da 350 kişi olarak tespit edilmiştir.[8]
Büyük Tikani, Birinci Dünya Savaşı sonuna doğru bölgede Rus idaresinin sona ermesinin ardından Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Ankara Hükümeti'nin verdiği ültimatom üzerine Gürcü ordusunun çekilmesiyle köy yeniden Türkiye'ye katıldı. 16 Mart 1921'de, Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması'yla da Büyük Tikani Türkiye'ye bırakıldı.[9]
1928 tarihli köy listesinde Yukarı Dikan (یوقاری ریكان) olarak geçen köy, Kars vilayetinin Ardahan kazasının Hanak nahiyesine bağlıydı.[5] Köyün adı, "yabancı kökten geldiği" için 1959 yılında, Gürcüce adını andırır biçimde, "oğlak" yerine "toklu" kelimesi kullanılarak Baştoklu olarak değiştirildi.[10] Bununla birlikte köyün eski adı yeni adıyla birlikte "Baştoklu (Yukarıdikan)" biçimde uzun süre resmi kayıtlarda kullanıldı.[11] 1992 yılında Ardahan il olunca, Baştoklu da bu ilin bir köyü haline geldi.
Büyük Tikani köyünde biri kilise, diğeri kale olmak üzere iki tarihsel yapının varlığı bilinmektedir. Tek nefli bir yapı olan Büyük Tikani Kilisesi'nden geriye sadece yıkıntıları kalmıştır. Köyün 1 km kuzeyinde bulunan ve harç kullanılmadan inşa edilmiş olan kale (52x83 m) de yıkık durumdadır.[12]
Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]
Köy, Ardahan il merkezine 33 km, Hanak ilçe merkezine 5 km uzaklıktadır.[13] Köyün kuzeyinde Koyunpınar köyü, kuzeybatısında İncedere köyü. Batısında Güneşgören köyü ve köye ait yayla, Güney sınırında Ardahan ili, doğusunda ise Alaçam mahallesi bulunmaktadır. Köyün batısında Artvin ili ile doğal sınır oluşturan Yalnızçam Dağları ve kuzeydoğusunda da Kol Dağı'nın uzantıları bulunmaktadır. Eski Hanak-Ardahan Karayolunun bir kısmı köyün sınırlarından geçmektedir.
Dikan Dağı yaklaşık 2500 metre yükseklikte olup bölgeye hakim konumu nedeniyle Osmanlı İmparatorluğu ile Çarlık Rusya arasında geçen 93 Harbi'nden önce askeri amaçla üzerine tabya yapıldığından ötürü günümüzde Ramazan Tabyası [14] olarak bilinmektedir. Dağın üzerinde Türk bayrağını temsil eden ay ve yıldızın bulunmasından ötürü "Yıldız Dağı" olarak da bilinmektedir.
Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]
1886 yılındaki nüfus sayımına göre köyün nüfusu 294 olduğu ve bunların 173'ünü Karapapak Türkü, 83'ünü yerli Türk ve 38'ini Kürt nüfusu oluşturmaktaydı.[15]
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2022 | 308[2] |
| 2021 | 330[2] |
| 2020 | 321[2] |
| 2019 | 327[2] |
| 2018 | 330[2] |
| 2017 | 322[2] |
| 2016 | 310[2] |
| 2015 | 325[2] |
| 2014 | 326[2] |
| 2013 | 327[2] |
| 2012 | 336[2] |
| 2011 | 341[2] |
| 2010 | 357[2] |
| 2009 | 362[2] |
| 2008 | 341[2] |
| 2007 | 357[2] |
| 2000 | 419[13] |
| 1990 | 419[16] |
| 1985 | 812[17] |
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Bastoklu, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 11 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2020.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q "Ardahan Hanak Baştoklu Köy Nüfusu". Nufusune.com. 22 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2020.
- ^ Giorgi Zedginidze, Cavaheti Diyalekti Sözlüğü, 2014, 370 sayfa
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; I. cilt (1947), s. 493". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2021.
- ^ a b Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 760.
- ^ a b ""Ardahan kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 24 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2020.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; I. cilt (1947), s. 493, II. cilt (1941), s. 482". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2021.
- ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018, s. 112, ISBN 9786052100271.
- ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
- ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968, s. 80.
- ^ "1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981" (PDF). 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Mart 2022.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 206, 371, ISBN 9789941478178.
- ^ a b "Baştoklu Köyü". YerelNet.org.tr. 4 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2020.
- ^ antikor. "ardahan ili ardahan tabyalari 1877 1878". TÜRK BİLİMİ TURKS SCİENCE | TÜRK DÜNYASI BİLİM YAYINLARI. 6 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Kasım 2020.
- ^ "Ардаганский участок 1886". web.archive.org. 18 Ocak 2015. 4 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1991). "1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1986). "1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.