Batı Kanada İnuitçesi
| Batı Kanada İnuitçesi | |
|---|---|
| Ana dili olanlar | Kanada (Kuzeybatı Toprakları ve Nunavut) |
| Konuşan sayısı | 400 – 700 (Nunavut: 300) (tarih gerekli) |
| Dil ailesi |
Eskimo–Aleut
|
| Yazı sistemi | Latin |
| Dil kodları | |
| ISO 639-1 | iu |
| ISO 639-2 | iku |
| ISO 639-3 | ikt |
Batı Kanada İnuitçesi (kendilerince Siglit şivesinde Inuvialuktun, Uummarmiut şivesinde Iñuvialuktun; İngilizce Inuvialuktun, Western Canadian Inuktitut, West Inuktitun, Western Canadian Inuit[1]), Kanada'da Batı Kanada İnuitleri tarafından konuşulan İnuit dilleri kolundan bir Eskimo dili.
Kuzeybatı Topraklarında 11 resmî dilden iki şivesi Inuvialuktun ve Inuinnaqtun adlarıyla yer alır.
Nunavut'ta 4 resmî dilden biri olarak Inuinnaqtun adıyla yer alır.
Eskimo dilleri içindeki yeri[değiştir | kaynağı değiştir]
- Eskimo - Aleut dilleri
- Aleut dilleri
- Eskimo dilleri
- Yupik dilleri
- Sirenik Yupikçesi
- Öz Yupik dilleri
- Sibirya Yupikçesi
- Naukan Yupikçesi
- Alaska Yupikçesi (Yupikçe & Çupikçe)
- Supikçe
- İnuit dilleri
- İnyupikçe
- Batı Kanada İnuitçesi
- Doğu Kanada İnuitçesi
- Grönland İnuitçesi
- Yupik dilleri
Diyalekt ve kabileleri[değiştir | kaynağı değiştir]
- Siglit İnuitçesi (İngilizce Siglitun, Siglit, Inuvialuktun proper). Kuzeybatı Topraklarında Tuktuyaaqtuuq (Tuktoyaktuk), Paulatuuq (Paulatuk), Ikaasuk (Sachs harbour), ve Inuuvik (Inuvik) şehirlerinde konuşulur. Konuşan kabileler: Qikiqtaruqmiut, Kupugmiut, Kittegaryumiut, Nuvuraqmiut, Avvagmiut, Nuunatahmiut
- İnuinnaq İnuitçesi (kendilerince ᐃᓄᐃᓐᓇᖅᑐᓐ; İngilizce Inuinnaqtun, Inuinnaq, Copper Inuktitut)
- Kangiryuarmiut İnuitçesi (İngilizce Kangiryuarmiutun subdialect). Kuzeybatı Topraklarında Ulukhaqtuuq (Ulukhaktok, Kangiryuaq, Holman) şehrinde konuşulur. Konuşan kabileler: Kanghiryuatjagmiut, Kanghirjuarmiut, (?) Haneragmiut, (?) Puivlirmiut, (?) Nagyuktomiut
- İqaluktuuttiaq İnuitçesi (İngilizce Cambridge subdialect). Nunavut'da Iqaluktuuttiaq (ᐃᖃᓗᒃᑑᑦᑎᐊᖅ, Cambridge Bay) şehrinde konuşulur. Konuşan kabileler: Ekaluktomiut, Kiglinirmiut
- Qurluqtuq İnuitçesi (İngilizce Coppermine subdialect, Kugluktuk dialect). Kanada Nunavut'da Qurluqtuq (ᖁᕐᓗᖅᑐᖅ, Kugluktuk, Coppermine) şehrinde konuşulur. Konuşan kabileler: Akkuliakattangmiut, Noahognirmiut, Kogluktomiut, Wallirmiut, Asiagmiut, Pingangnaktomiut
- Umingmaktuuq İnuitçesi (İngilizce Bathurst subdialect). Nunavut'da Umingmaktuuq (Umingmaktok, Bathurst) şehrinde konuşulur. Konuşan kabileler: Nennitagmiut, Kilusiktomiut
- Natsilik İnuitçesi (kendilerince Inuktitun; İngilizce Natsilingmiutut, Natsilik dialect)
- Nattilik İnuitçesi (kendilerince Nattilingmiutut (dil); İngilizce Natsilik subdialect, Natsilik proper). Nunavut'da ᑕᓗᕐᔪᐊᑦ (Talurjuat/Spence Bay) ile ᓇᐅᔭᑦ (Naujat/Repulse Bay) şehirlerinde konuşulur. Konuşan kabileler: Arvertormiut, Netsilingmiut, Kuungmiut
- Arviligjuaq İnuitçesi (İngilizce Arviligjuaq subdialect). Kanada Nunavut'da ᐊᕐᕕᓕᒡᔪᐊᖅ (Arviligjuaq/Pelly Bay) şehrinde konuşulur. Konuşan kabileler: Arviligjuarmiut, Sinimiut
- Utkuhiksalik İnuitçesi (kendilerince Utkuhiksalingmiutitut (dil); İngilizce Utkuhiksalik subdialect, Utkuhikhalik, Gjoa Haven dialect). Nunavut'da ᐅᖅᓱᖅᑑᖅ (Uqsuqtuuq/Gjoa Haven) ile ᖃᒪᓂ‛ᑐᐊᖅ Qamani'tuaq (Baker Lake) şehirlerinde konuşulur. Konuşan kabileler: (?) Ahagmiut, (?) Hanningařuqmiut, (?) Ilivilermiut, Ugyulingmiut, Qeqertarmiut, Utkuhiksalingmiut (İngilizce Utkuhiksalik proper)
Linguist List'e göre 8 child dialects olarak alt bölümlere ayrılır:[2]
- ikt-sig → Siglit; Sigluit
- ikt-hol → Holman Island; Ulukhaqtuuq
- ikt-cop → Copper; Copper Inuktitut; "Copper Eskimo"; Copper Inuit; Kangiryuarmiut; Iqaluktuuttiaq; Kangormiut
- ikt-cpm → Coppermine; Qurluqtuq
- ikt-net → Netsilik; Arviligjuaq
- ikt-gjo → Gjoa Haven; Uqsuqtuuq
- ikt-spe → Spence Bay; Talurjuaq
- ikt-car → Caribou; Caribou Eskimo; Keewatin; Kivalliq
Kivalliq İnuitçesi (ikt-car) daha çok Doğu Kanada İnuitçesi içinde sınıflandırılır.
NOT: Kuzeybatı Topraklarında Inuvialuktun adı altında geçen Uummarmiutun şivesi, Batı Kanada İnuitçesine değil, Alaska'daki İnyupikçeye aittir. Kanada'nın idari ve politik kaygılarıyla Inuvialuktun şivesi olarak verilmektedir.
Alfabe[değiştir | kaynağı değiştir]
Kuzeybatı Topraklarında (Siglitun, Inuinnaqtun) Latin alfabesi kullanılır.
- Kısa ünlüler: a, i, u
- Uzun ünlüler: aa, ii, uu
- Diftonglar : ai, ia, iu, ui, ua, au
- Ünsüzler : b, ch, g, dj, k, l, ł, m, n, ng, p, q, r, s, t, v, y
Nunavut'da (Natsilingmiutut) hece yazısı kullanılır.[3]
Bazı gramer özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Batı Kanada İnuitçesi, Eskimo - Aleut dillerinin tipik görünümünü sergiler:
- Kelimelerde üç sayı vardır: tekil, ikil, çoğul
Siglitun şivesinden örnekler:
| tekil | ikil | çoğul | anlamı |
| Inuvialuk | Inuvialuuk | Inuvialuit | Batı Kanada İnuitleri |
| kigiaq | kigiak | kigiat | kunduz |
| kanguq | kanguk | kangut | kar kazı |
| tatidjgaq | tatidjgaaq | tatidjgat | turna |
| ivugaqpak | ivugaqpaak | ivugaqpait | yaban ördeği |
| ukaliq | ukallik | ukallit | tavşan |
| ugyuk | ugyuuk | ugyuit | sakallı fok |
| tuulik | tuuliik | tuuliit | dalgıç kuşu |
| iggarlik | iggarliik | iggarliit | mavi tilki |
| nanuq | nannuk | nannut | kutup ayısı |
| apqun | apqutik | apqutit | yol |
- Kelimeler yalın halde çoğu zaman nominatif eki alırlar : daha çok -q ya da -k, daha az olarak da -n
- Kelimeler (ya da cümleler) 4 bölümden oluşur:
- kök (İng. stem)
- yapım eki (İng. postbase)
- çekim eki (İng. ending)
- bağlaç (İng. enclitic)
- Tamlama (isim ya da sıfat) bulunmaz
- Türkçede iyelik tamlaması (genitive + possessive) ile ifade edilen (örn: adamın evi) yapılar, Batı Kanada İnuitçesinde iyelik tamlaması olmadığı için ona yakın başka bir yapıyla kurulur: relative + absolutive:
- tuktum niqaa : Ren geyiğinin besini (bir liken adı)
- tuktum niaqua : Ren geyiğinin kafası
- qimmim niaqua : Köpeğin kafası
- tarium sikua : Denizin buzu
Her ikisi de sayı ile uyumludur:
- tuktut nurait : Ren geyiğinin yavruları
Örnekler[değiştir | kaynağı değiştir]
- akłaq boz ayı
- kuuk ırmak
- tasiq (sg) / tatchiit (pl) göl
- tariuq deniz
- anuri rüzgâr
- nuvuya bulut
- sila hava
- kalluk şimşek
- qilak gök
- siku buz
- apun kar
Dipnotlar[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Anna Berge and Lawrence Kaplan (2005), Contact-induced lexical development in Yupik and Inuit languages 24 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Études/Inuit/Studies, vol. 29, n° 1-2, 2005, p. 285-305
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2012.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 11 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2010.
