Bölünmüş çizgi benzetmesi
Platon'un Bölünmüş çizgi analojisi (Yunanca; γραμμὴ δίχα τετμημένη), Platon'un Devlet isimli eserinin VI. kitabının son bölümünde yer alan, hangi bilgi edinme türlerinden geçildiğinde mutlak olan 'İyi'nin bilgisi'ne ulaşılabilineceğini gösteren derecelendirme, çizim.[1]
Noesis(kavrayış, idrak), Dionoia(çıkarımsal anlayış, düşünce), Pestis(kanaat), Eikasia(tahmin) yoluyla öğrenme ayrımları mevcuttur. İlk iki durum bilgiye, son iki durum ise sanıya ulaştırabilir.
Noesis'in nesnesi idea; Dionoia'nın nesnesi matematiksel, geometrik modeller; Pistis'in nesnesi çevrede görülebilen tüm doğal ve yapma nesneler ile canlı varlıklar ve bitkiler; Eikasia'nın nesnesi ise, aynada ya da suda gördüğümüz türden görüntüler, gölgeler ve bunlara benzer şeyler oluşturmaktadır.
İyi'nin bilgisi[değiştir | kaynağı değiştir]
İnsanın, mutlak olan 'İyi' 'ye ulaşması için bir yol gösterici olma iddiasında olan Platon, 'iyi'ye ulaşmayı ya da yaklaşmayı, Duyusal (görülebilir, duyumlanabilir) ve Akli (kavranabilir) olanlar tasnifi yaparak açıklamıştır.
Çizgi betimlemesinde, bir çizgiyi ikiye böler ve iki parçanın biri GÖRÜNEN EVREN'i (Oraton) dünyayı, öteki KAVRANAN EVREN'i(Noeton) yani idealar dünyasını temsil eder. Görünen evrenden ancak 'Sanı' (Doxa) elde edilebilirken; 'Kesin Bilgi' (Episteme)'ye Kavranan evrene çıkıldığında ulaşılabileceğini savunur.
Platon Görünen ve Kavranan evrenleri de iki parçaya böler. Bu dört parça aşağıdan yukarı düşünülecek olursa, alttaki iki parça duyuların değişken ve karanlık ortamını; üstteki iki parça ise düşünülür olanın aydınlık dünyasını temsil eder. Yukarı çıkıldıkça 'İYİ'ye yaklaşılabilir.
Çizgi betimlemesi[değiştir | kaynağı değiştir]
Platon çiziminde; Noesis |AB| 1 pay, Dionoia |BC| ve Pistis |CD| 2 pay, Eikasia |DE| ise 4 pay genişliğinde olacak şekilde betimlenmiştir.[1]
|AB|=Noesis |BC|=Dionoia |CD|=Pistis |DE|=Eikasia
İdealar Metrik Modeller* Duyusal nesneler Hayal ve yansımalar
| * | |AC| | |CE| | ||
|---|---|---|---|---|
| Ontololojik durumu | Akledilebilir evren(noeton) | Duyusal, Görülebilir evren (oraton) | ||
| Epistemolojik durumu | Kesin Bilgi (épistèmé) | Sanı (doxa) | ||
| * | |AB|=Noesis | |BC|=Dionoia | |CD|=Pestis | |DE|=Eikasia |
| Ontolojik Seviyesi | İdealar | Matematik ve geometrik modeller* | Duyusal nesneler, şeyler | Gölge, yansıma, hayal ve kopyalar |
| Epistemolojik Seviyesi | Saf aklın kavrayışı | Zihni çıkarım, anlayış | Kanaat, fikir, yargı | Tahmin |
Ulaşılması arzu edilen 'İyi' için dört bölüm oluşturan Bölünmüş çizgi analojisi yukarıdan aşağı bir inişle tarif edilirse; en üstte 1 İdealar, onun altında 2 Sayısal, Geometrik modeller (çıkarımlar, vehimler), onun altında 3 Duyusal nesneler ve en altta ise 4 Hayaller (resim, yansıma, gibi) evreni yer alır. Bu evrenlere ait bilgiler ise dört düzeyde isimlendirilirler;
- Noesis (kavrayış, idrak, saf akılla kavranan), bu bölmenin nesnesini İdealar oluşturmaktadır[2] saf akıl (Nous) ile kavranılabilir ve kesin bilgi (episteme) verirler.
- Dionoia (zihni çıkarım, muhakeme ile anlaşılan, anlayış, düşünce), Sayılar ve Geometrik çıkarımların evreni çıkarımsal zihin(Dionoia) ile bilinebilirler. Matematik, varsayım (aksiyom) temeli üzerinde oturduğundan idealardan ayrılır; ancak yine kendi içinde tutarlı olmaları sonucunda bilgi(episteme)'ye ualştırırlar. (*Dionoia'nın idealardan ayrı bir nesnesi olup olmadığı hususu tartışmalıdır.[2][3])
- Pistis (kanaat, fikir), bu bölmenin nesnesi; canlı varlıklar, bitkiler, insan yapımı nesneler, yani doğadır. Görülebilir, duyusal dünyanın nesneleri değişken olduğundan kesin bilgi değil ancak sanı (doxa)'ya ulaştırabilirler.
- Eikasia(tahmin),bu bölmenin nesnesini ise aynada ya da suda gördüğümüz türden görüntüler, gölgeler, imgeler, yansımalar ve bunlara benzer şeyler oluşturmaktadır.[2] Bunlara ilişkin tahmin (eikasia) düzeyinde veri elde edilebilir ve sanı (doxa)'ya ulaştırır. Pistis'in nesneleri ile birlikte gözle görünen evreni (Oraton) teşkil ederler.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b "Platon'un DEVLET'teki Bölünmüş Çizgi Analojisi, Cevizci Ahmet" (PDF). 2 Haziran 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2017.
- ^ a b c "Akdeniz Üni. Edebiyat Fak. Yayınları, cilt III, sayı I". 26 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2017.
- ^ "Platon'un DEVLET'teki Bölünmüş Çizgi Analojisi, Cevizci Ahmet, sayfa 64-69, Dionoia ve Noesis'în nesneleri bölümü" (PDF). 2 Haziran 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2017.