Azeri alfabesi

Vikipedi, özgür ansiklopedi
(Azerbaycan alfabesi sayfasından yönlendirildi)

Azerbaycan alfabesi (AzericeAzərbaycan əlifbası), Azerbaycan'da ilk olarak 1929 yılında kullanılmaya başlanan ancak 1939 yılında Sovyetler'in reddetmesi nedeniyle kullanımdan kaldırılan ve ülkenin bağımsızlığıyla 1991'den bu yana yeniden Azericenin yazımında kullanılmaya başlanan Latin alfabesine dayanan alfabedir. Azerice, Yakutçadan sonra Latin alfabesiyle yazılan ikinci Türk dilidir.

Tarih ve Gelişme[değiştir | kaynağı değiştir]

Mehdi Hüseyinzade'nin şiiri (İtalya, 1944)

10. yüzyılda İslamiyeti kabul eden Selçuklu Hanedanı gibi diğer Oğuz boyları da Arap alfabesini kullanmaya başlamışlardı. Güney Azerbaycan (Azerice: جنوبی آذربایجان - گونئی آذربایجان; Cənubi Azərbaycan)'da Azeriler, Farsça öğrenim görme mecburiyetinde kalmışlar ve Arap alfabesini öğrenmişlerdir.İran'daki Azerbaycan Türkleri günümüzde de Arap alfabesini kullanmaktadırlar.

19. yüzyılda Azeri aydınlarından olan Mirza Fetali Ahundov (Az: Mirzə Fətəli Axundov), Arap alfabesini değiştirip, yerine yeni bir Latin alfabesi getirmiştir. En son 1922 yılında, Bakü'de Yeni Türk əlifba komitəsi (Јени түрк əлифба комитəси; Yeni Türk Alfabe Komitesi) tarafından yeni bir Latin alfabesi oluşturuldu.

1929'dan 1939'a kadar

Aa, Bв, Cc, Çç, Dd, Ee, Əə, Ff, Gg, Ƣƣ, Hh, Ii, Ьь, Jj, Kk, Qq, Ll, Mm, Nn, Oo, Ɵɵ, Pp, Rr, Ss, Şş, Tt, Uu, Vv, Xx, Yy, Zz, Ƶƶ

1939'dan 1958'e kadar

Аа, Бб, Вв, Гг, Ғғ, Дд, Ее, Ёё, Әә, Жж, Зз, Ии, Йй, Кк, Ққ, Лл, Мм, Оо, Өө, Пп, Рр, Сс, Тт, Уу, Үү, Фф, Хх, Һh, Цц, Чч, Ҷҷ, Шш, Щщ, ъ, Ыы, ь, Ээ, Юю, Яя, ' (apostrof)

1958'den 1991'e kadar

Аа, Бб, Вв, Гг, Ғғ, Дд, Ee, Әә, Жж, Зз, Ии, Ыы, Јј, Кк, Ҝҝ, Лл, Мм, Нн, Оо, Өө, Пп, Рр, Сс, Тт, Уу, Үү, Фф, Хх, Һһ, Чч, Ҹҹ, Шш, ' (apostrof)

1991'den 1992'ye kadar

Aa, Ää, Bb, Cc, Çç, Dd, Ee, Ff, Gg, Ğğ, Hh, Xx, Iı, İi, Jj, Kk, Qq, Ll, Mm, Nn, Oo, Öö, Pp, Rr, Ss, Şş, Tt, Uu, Üü, Vv, Yy, Zz

1992'den sonra

Aa, Bb, Cc, Çç, Dd, Ee, Əə, Ff, Gg, Ğğ, Hh, Xx, Iı, İi, Jj, Kk, Qq, Ll, Mm, Nn, Oo, Öö, Pp, Rr, Ss, Şş, Tt, Uu, Üü, Vv, Yy, Zz

Azerbaycan alfabesi, ə, x, ve q harfleri haricinde Türk alfabesinin aynısıdır.

Harfler[değiştir | kaynağı değiştir]

Transliterasyon Tablosu
Arap Latin Latin Kiril Latin IPA
İran'daki Azeriler ve 1929'a kadar tüm Azeriler 1929–1933 1933–1939 1939–1991 1991'den beri
آ،ﺍ A a A a А а A a [ɑ̞/ɑ̞ː]
B b B b Б б B b [b]
C c Ç ç Ҹ ҹ C c [d͡ʑ]
چ Ç ç C c Ч ч Ç ç [t͡ɕ/t͡ɕʰ]
D d D d Д д D d [d]
ائ E e E e Е е E e [e/e̞]
ه/اَ Ə ə Ə ə Ә ә Ə ə [æ]
F f F f Ф ф F f [f]
گ Ƣ ƣ G g Ҝ ҝ G g [ɟ]
G g Ƣ ƣ Ғ ғ Ğ ğ [ɣ/ʁ (ʕ/ʢ)]
H h H h Һ һ H h [h/hˁ]
X x X x Х х X x [x/χ]
ایٛ I̡ ı̡ Ь ь Ы ы I ı [ə]
ای I i I i И и İ i [i/ɪ]
ژ Ƶ ƶ Ƶ ƶ Ж ж J j [ʒ]
ك Q q K k К к K k [c/cʰ/k (ç)]
ق K k Q q Г г Q q [g/ɢ]
ل L l L l Л л L l [l/ɫ]
م M m M m М м M m [m]
ن N n N n Н н N n [n]
ڭ N̡ n̡ N̡ n̡[1] [ŋ/ɴ]
اوْ O o O o О о O o [ɔ]
اؤ Ɵ ɵ Ɵ ɵ Ө ө Ö ö [œ]
پ P p P p П п P p [p/pʰ]
R r R r Р р R r [ɾ/r]
ﺙ,ﺱ,ﺹ S s S s С с S s [s]
З з Ş ş Ш ш Ş ş [ʃ/ʂ/ɕ]
ﺕ,ﻁ T t T t Т т T t [t/tʰ]
اوُ Y y U u У у U u [u]
اﻭٚ U u Y y Ү ү Ü ü [y]
و V v V v В в V v [v]
ي J j J j Ј ј Y y [j]
ﺫ,ﺯ,ﺽ,ﻅ Z z Z z З з Z z [z]
ع,ء ' ' ' ' [ʔ/ː]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ 1938'de alfabeden çıkarıldı

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]