İçeriğe atla

Azerbaycan-Ermenistan Barış Anlaşması

Vikipedi, özgür ansiklopedi
İlham Aliyev, Donald Trump ve Nikol Paşinyan Beyaz Saray'da

Azerbaycan-Ermenistan Barış Anlaşması, Bakü ile Erivan arasında 37 yıldır süren Dağlık Karabağ çatışmasını sona erdirmek ve Azerbaycan ile Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti arasında fiziki bağı sağlama amacıyla kurulan Zengezur koridorunun statüsünü belirlemek amacıyla yapılan bir anlaşmadır. Anlaşma, tarafların tüm maddelerde uzlaşmasının ardından 8 Ağustos 2025’te ABD'nin başkenti Washington'da Amerikan Başkanı Donald Trump, Azerbaycan Devlet Başkanı İlham Aliyev ve Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan tarafından imzalanmış ve bölgeye kalıcı barış ile istikrar getirmeyi hedeflemiştir. Anlaşma; sınır belirleme, güvenlik iş birliği ve iki ülke arasındaki ilişkilerin normalleşmesine yönelik adımlar gibi hükümler içermektedir.

Anlaşmanın bir parçası olarak, Zengezur Koridoru’nun geliştirilmesi için ABD’ye 99 yıl süreyle münhasır haklar tanınmış, bu koridor “Uluslararası Barış ve Refah için Trump Rotası” (TRIPP) olarak adlandırılmıştır. Koridor, Ermenistan’ın Syunik bölgesinden geçerken kontrol noktası olmadan Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’ni Azerbaycan’ın geri kalanına bağlamayı amaçlamaktadır. Bunun yanı sıra, koridorun tamamlanması; insanların ve malların Avrupa ve Türkiye'den, Azerbaycan’a ve Orta Asya'da bulunan Türki cumhuriyetlere Rusya veya İran toprakları üzerinden geçmek zorunda kalınmadan ulaşılmasını sağlayacaktır. Bu nedenle, İran, koridorun inşasını engelleme planlarıyla tehdit etmiştir.

Arka Plan

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Dağlık Karabağ sorunu

Azerbaycan ile Ermenistan arasındaki Karabağ çatışması 1988’de başladı. Azerbaycan, 2020 ve 2023 yıllarında ihtilaflı bölge ile çevresindeki bölgelerin kontrolünü yeniden ele geçirdi.

Ekim 2022’de Avrupa Birliği, Ermenistan ile Azerbaycan arasındaki sınır belirleme çalışmalarına yardımcı olmak amacıyla Ermenistan’a sivil bir misyon göndereceğini duyurdu. Bu misyon, barışçıl müzakereleri desteklemeyi, sınırların belirlenmesinde teknik yardım sağlamayı ve yeniden artan gerginlikler ortasında bölgede istikrarı teşvik etmeyi amaçlıyordu.[1]

13 Mart 2025’te, her iki tarafın da barış anlaşmasının tüm maddelerinde uzlaştığı açıklandı.[2] ABD Dışişleri Bakanı Marco Rubio bu duyuruyu “tarihi” olarak nitelerken, Avrupa Birliği Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Kaja Kallas bunu “kararlı bir adım” olarak değerlendirdi.[3]

Siyasi analist Thomas de Waal'a göre, anlaşmaya yönelik ilerleme büyük ölçüde Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan'a atfedilmektedir. Paşinyan, anlaşmaya ulaşmak amacıyla bir dizi taviz vermiştir. Ancak de Waal, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev'in barışın faydalarını nadiren vurguladığını ve Ermenistan ile yaşanan çatışmayı ülke içindeki liderliğini pekiştirmek için bir araç olarak kullanmaya devam ettiğini de belirtmiştir.[3]

ABD arabuluculuğunda barış anlaşması

[değiştir | kaynağı değiştir]

8 Ağustos 2025'te Amerika Birleşik Devletleri, Ermenistan ile Azerbaycan arasında Zengezur stratejik transit geçiş koridoru anlaşmasının imza törenine Beyaz Saray'da ev sahipliği yaptı. Törene ABD Başkanı Donald Trump, Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan ve Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev katıldı. Bu anlaşma, barış sürecinde önemli bir dönüm noktası oldu.[4][5]

Ermenistan, Zengezur koridorundaki arazi üzerinde ABD'ye 99 yıllığına münhasır özel geliştirme hakları vermeyi kabul etti. ABD, bu araziyi demiryolu, petrol, gaz ve fiber optik hatlarının, ayrıca muhtemelen elektrik iletim hatlarının geliştirilmesi için bir konsorsiyuma kiralayacak. 43 kilometrelik bu koridora “Uluslararası Barış ve Refah için Trump Rotası” (TRIPP) adı verilecek.[5]

Jeopolitik önemi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bir ABD yetkilisi yaptığı açıklamada, Amerika Birleşik Devletleri'nin bu kalkınma projesindeki ana amacının, Güney Kafkasya bölgesinde İran, Rusya ve Çin'in etkisini azaltmak olduğunu söyledi. Bu koridor, insan ve mal taşımacılığının Türkiye ile Azerbaycan arasında ve oradan Orta Asya'ya kadar İran veya Rusya'dan geçmeden yapılmasına olanak tanıyacak.[6]

Koridor, Azerbaycan'ı 32 kilometre uzaklıktaki eksklavı Nahçıvan ile bağlayacak. Bu bağlantı, doğrudan bir güzergâh sağlayarak Azerbaycan'ın Türkiye ile olan bağlarını güçlendirecek. Ermenistan'ın egemenliğine saygı göstermek amacıyla koridor, Ermenistan yasalarına tabi olacak.[7]

Bu arada, İran, Ermenistan ile Azerbaycan arasındaki daha geniş kapsamlı barış anlaşmasını önceden memnuniyetle karşılamasına rağmen, güvenlik endişelerini gerekçe göstererek “Uluslararası Barış ve Refah için Trump Rotası”nı (TRIPP) engellemekle tehdit etti.[8]

Anlaşmanın Tam Metni[9]

[değiştir | kaynağı değiştir]

Azerbaycan Cumhuriyeti ile Ermenistan Cumhuriyeti Arasında Barışın Tesisi ve Devletlerarası İlişkilerin Kurulmasına İlişkin Ortak Bildiri

  1. Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı ve Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Sayın Donald J. Trump, Azerbaycan Cumhuriyeti ile Ermenistan Cumhuriyeti arasında Barışın Tesisi ve Devletlerarası İlişkilerin Kurulmasına İlişkin Anlaşma’nın mutabakata varılmış metninin, tarafların Dışişleri Bakanları tarafından parafe edilmesine tanıklık etmişlerdir. Bu bağlamda, Anlaşmanın imzalanması ve nihai olarak onaylanması yönünde ilave adımların atılması gereğini teyit ederek, iki ülke arasında barışın korunması ve güçlendirilmesinin önemini vurgulamışlardır.
  2. Taraflar ayrıca, Azerbaycan Cumhuriyeti ile Ermenistan Cumhuriyeti Dışişleri Bakanları tarafından imzalanan, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı’na (AGİT) yönelik, AGİT’in Minsk Süreci ve ilgili yapıların kapatılmasına dair ortak çağrıya tanıklık etmişlerdir. Tüm AGİT katılımcı devletleri, bu kararı benimsemeye davet edilmiştir.
  3. Taraflar, iki ülke arasında, devlet içi, ikili ve uluslararası taşımacılık için iletişim hatlarının açılmasının; egemenlik, toprak bütünlüğü ve devletlerin yetki alanına saygı temelinde, bölge ve komşu coğrafyalarda barış, istikrar ve refahın teşviki açısından önemini bir kez daha teyit etmişlerdir. Bu çabalar, Azerbaycan Cumhuriyeti’nin ana kısmı ile Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti arasında, Ermenistan Cumhuriyeti toprakları üzerinden kesintisiz bağlantıyı; ayrıca Ermenistan Cumhuriyeti için uluslararası ve ülke içi bağlantılarda karşılıklı yararlar sağlamayı kapsayacaktır.
  4. Ermenistan Cumhuriyeti, Amerika Birleşik Devletleri ve karşılıklı olarak belirlenecek üçüncü taraflarla birlikte, Ermenistan Cumhuriyeti topraklarında “Uluslararası Barış ve Refah İçin Trump Rotası” (TRIPP) bağlantı projesine ilişkin bir çerçeve oluşturacaktır. Taraflar, bu hedefe en kısa sürede ulaşmak amacıyla iyi niyet çerçevesinde iş birliği yapma kararlılıklarını teyit etmişlerdir.
  5. Taraflar, geçmişteki çatışmaların gölgesinde kalmayan, Birleşmiş Milletler Şartı ve 1991 Almatı Bildirgesi'ne uygun, umut vadeden bir gelecek için yol haritası çizilmesi gereğini kabul etmişlerdir. Halklarına büyük acılar yaşatan çatışmanın ardından, uluslararası sınırların dokunulmazlığı ve toprak kazanımı için güç kullanımının kabul edilemezliği temelinde, iyi komşuluk ilişkilerinin inşası için gerekli koşullar sağlanmıştır. Bu gerçeklik, ne şimdi ne de gelecekte revizyona tabi tutulamayacak olup, iki ülke arasındaki düşmanlığın sona erdirilmesinin önünü açmaktadır. Taraflar, şimdi ve gelecekte herhangi bir intikam girişimini kesin olarak reddetmekte ve dışlamaktadır.
  6. Taraflar, bu Zirvenin karşılıklı saygı ve bölgesel barışın ilerletilmesi için güçlü bir temel oluşturduğuna olan güvenlerini ifade etmişlerdir.
  7. Taraflar, Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Sayın Donald J. Trump'a, bu önemli zirveye ev sahipliği yaparken gösterdiği nazik misafirperverliği ve Azerbaycan Cumhuriyeti ile Ermenistan Cumhuriyeti arasındaki ikili ilişkilerin normalleşmesine yönelik kayda değer katkılarından ötürü derin şükranlarını sunmuşlardır.[9]

Ekselansları İlham ALİYEV

Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Başkanı

Ekselansları Nikol PAŞİNYAN

Ermenistan Cumhuriyeti Başbakanı

Şahit:

Donald J. Trump

Amerika Birleşik Devletleri Başkanı

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "EU to send 'civilian mission' to Armenia to help mark borders with Azerbaijan". France 24 (İngilizce). 7 Ekim 2022. 23 Ağustos 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2025. 
  2. ^ Light, Felix; Bagirova, Nailia (13 Mart 2025). "Armenia and Azerbaijan agree treaty terms to end almost 40 years of conflict". Reuters (İngilizce). Erişim tarihi: 11 Ağustos 2025. 
  3. ^ a b "Armenia and Azerbaijan's Major Step Forward". Carnegie Endowment for International Peace (İngilizce). 18 Mart 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2025. 
  4. ^ House, The White (8 Ağustos 2025). "President Trump Brokers Another Historic Peace Deal". The White House (İngilizce). Erişim tarihi: 11 Ağustos 2025. 
  5. ^ a b "Azerbaycan ve Ermenistan, barış anlaşmasını parafladı". www.aa.com.tr. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2025. 
  6. ^ Ravid, Dave Lawler,Barak (7 Ağustos 2025). "Trump to oversee Armenia-Azerbaijan peace accord that includes key corridor". Axios (İngilizce). Erişim tarihi: 11 Ağustos 2025. 
  7. ^ "DÜNYA HABERLERİ: Azerbaycan-Ermenistan barış anlaşmasının şifreleri: Zengezur Koridoru'nda neler olacak?". Milliyet. 9 Ağustos 2025. 12 Ağustos 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2025. 
  8. ^ Hafezi, Parisa; Osborn, Andrew; Osborn, Andrew (9 Ağustos 2025). "Iran threatens planned Trump corridor envisaged by Azerbaijan-Armenia peace deal". Reuters (İngilizce). Erişim tarihi: 11 Ağustos 2025. 
  9. ^ a b "Joint Declaration signed on meeting between President of Azerbaijan and Prime Minister of Armenia held in Washington » Official web-site of President of Azerbaijan Republic". president.az (İngilizce). 28 Ağustos 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2025. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Azerbaycan-Ermenistan_Barış_Anlaşması&oldid=36322949" sayfasından alınmıştır