Ateşten Gömlek
 | |
| Yazar | Halide Edip Adıvar |
|---|---|
| Tür | Roman |
| Yayım | Haziran 1922 |
| Yayımcı | Özgür Yayınları |
| ISBN | 975-447-079-0 |
Ateşten Gömlek, Halide Edip Adıvar'ın savaş sırasında yaşanan bir aşk öyküsünü konu edinen ve 1922 yılında Kurtuluş Savaşı devam ederken tefrika edilmiş olan romanı.
Roman, savaşta iki bacağını kaybeden ve kafasından vurulan Peyami'nin hastanede yazdığı hatıralarından oluşur. Türk edebiyatında Kurtuluş Savaşı üzerine yazılan ilk romandır.
Savaş sırasında İkdam gazetesinde tefrika edilmiş; savaş bittikten sonra 1923 yılında Teşebbüs Matbaası'nda kitap olarak basılmıştır.[1][2] Eser, Vurun Kahpeye, Ankara, Yaban gibi romanları içeren "Kurtuluş Savaşı anlatıları" türünün kurucu metni kabul edilir.[3]
Bu romanla birlikte "ateşten gömlek" sözü, Türk edebiyatında vatan aşkını çağrıştıran özel bir ifade kalıbı haline gelmiştir.[2]
Romanın adı[değiştir | kaynağı değiştir]
"Ateşten Gömlek", Yakup Kadri’nin kendi yazacağı bir romana koymayı düşündüğü bir addır. Yakup Kadri bu düşüncesini, her ikisi de cephedeyken sohbet sırasında Halide Edip’le paylaşmıştı. Halide Edip,"Ben de bir 'Ateşten Gömlek' yazacağım." diyerek ona takıldı.[4] Halide Hanım Sakarya Savaşı'ndan sonra Ankara'ya döndüğünde bir romanı yazmaya başladı ve romanına, en uygun isim olarak gördüğü 'Ateşten Gömlek' adını koydu.
Halide Edip, romanın başında bir açık mektup yayımlayarak Yakup Kadri'ye bu metafor için hem teşekkür etmiş hem de af dilemiştir.[4] Yakup Kadri, Halide Edip'in bu romanı yazmasından sonra Ateşten Gömlek adında başka bir roman yazmamış; Kurtuluş Savaşı'nın çeşitli yönlerini Sodeom ve Gomore (1928), Yaban (1932) ve Ankara (1934) adlı romanlarına işlemiştir.
Konu[değiştir | kaynağı değiştir]
Roman baş kişisi Ayşe'nin, kocası Mukbil Bey ve çocuğu Hasan İzmir'in işgali sırasında düşman tarafından öldürülmüştür. Ayşe, İstanbul’a akrabası Peyami’nin yanına gelir. Peyami, Sultanahmet mitinginden bir gün önce gelen Ayşe'yi karşılar; ve İzmir ile özdeşleştirdiği Ayşe'nin yeşil gözlerinden etkilenir. Ayşe ile Peyami'nin yanına Binbaşı İhsan da katılır ve Kuvâ-yi Milliye’ye hizmet etmek üzere Anadolu'ya geçerler. İhsan da Peyami gibi Ayşe'ye aşık olmuştur; ama İzmir’in kurtuluşunu tek aşkı ve hayali yapan Ayşe, ancak İzmir kurtarıldıktan sonra teklife cevap vereceğini söyler. Ayşe'ye duydukları aşk, Bu aşk hem İhsan, hem Peyami için ateşten bir gömleğe dönüşür.
Ayşe, Eskişehir Asker Hastanesinde ve Polatlı Sahra Hastanesinde hemşire olarak çalışır. Bu arada Binbaşı İhsan da Ayşe’ye aşık olur. İhsan Ayşe'ye evlenme teklifi eder ama İzmir’in kurtuluşunu tek aşkı ve hayali yapan Ayşe, ancak İzmir kurtarıldıktan sonra teklife cevap vereceğini söyler. Peyami ise Ayşe'ye sevgisini hiçbir zaman söylemez.
İhsan ve Ayşe cephede ölürler, yaralanan Peyami, kafasında kalan bir kurşunla Ankara Cebeci Hastanesinde "ateşten gömlek" ismini verdiği anılarını yazmayı tamamlar ve kafasındaki kurşunun çıkarılması için girdiği ameliyatta hayatını kaybeder.[5] Doktorlar, Peyami'nin anı defterindeki isimleri araştırır ve ne Ayşe'nin ne de İhsan'ın hiçbir zaman var olmadığını fark eder.
Uyarlamaları[değiştir | kaynağı değiştir]
Roman, ilk defa 1923 yılında sinemaya uyarlandı. Kemal Film tarafından Muhsin Ertuğrul yönetmenliğinde çekilen film, henüz işgal altında olan İstanbul'da gösterime girdiğinde olağanüstü coşkulu bir hava yarattı [6] Ateşten Gömlek ikinci defa Vedat Örfi Bengü tarafından 1950'de sinemaya uyarlandı. Günümüzde her iki filmin kayıtları da mevcut değildir.[7]
Roman, 1987 yılında Ateşten Günler adıyla dört bölümlük dizi olarak TRT tarafından televizyona uyarlandı.
Ayrıca radyo tiyatrosuna uyarlandı. Çeşitli yerlerde tiyatro oyunu olarak sahnelendi.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Özyeğin Üniversitesi, 'Türk Edebiyatında Tefrika Roman Tarihi' proje sayfası 8 Ekim 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ a b Mutlu, Betül (30 Haziran 2018). "Tek Ateşten Gömlek, İki Ayrı Coğrafya: Ateşten Gömlek ve Zeynep Romanlarında Vatanın Temsili Olarak Kadın". İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi. 7 (2): 684-694. doi:10.15869/itobiad.390593. ISSN 2147-1185.
- ^ "Edebiyat". edebiyat.k12.org.tr. 8 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2024.
- ^ a b Adıvar, Halide Edib (27 Haziran 2014). Ateşten Gömlek: Selim İleri'nin Sonsözüyle. Can Yayınları. ISBN 978-975-07-2004-8. 19 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2022.
- ^ "Ateşten Gömlek – Halide Edip Adıvar". 29 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2015.
- ^ Yildirim, Yüksel (31 Aralık 2021). "Tarihsel Süreç İçinde Türk Sinemasında Kadın (1920-1990)". Al Farabi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi. 6 (4): 71-85. ISSN 2564-7946. 4 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2022.
- ^ ""100 YIL SONRA ATEŞTEN GÖMLEK" PANELİ". zeytinburnukultursanat.com. 21 Ekim 2022. 22 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2024.