Atatürk Evi Müzesi (Selanik)

Atatürk Evi Müzesi
Atatürk Evi Müzesi
Açılış	1953
Konum	Selanik, Yunanistan
Koordinatlar	40°38′09″K 22°57′16″D / 40.63583°K 22.95444°D
Tür	Tarih müzesi
Resmî site	Selanik Başkonsolosluğu

Atatürk Evi Müzesi, Türkiye'nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk'ün 1881 yılında dünyaya geldiği yer olan ve bugün müze olarak kullanılan Selanik'teki evidir. Selanik Belediyesi, Türkiye’nin kuruluş yıldönümü vesilesiyle 1933’te evi satın alıp Mustafa Kemal Paşa’ya hediye etmeye karar vermiş; satın alma işlemleri tamamlanıp hediye edilmesi 1937’de gerçekleşebilen ev 1953’te müze olarak açılmıştır.^[1]

Müze-evin yılda 50 binden fazla ziyaretçisi vardır.^[2] Evin bahçesindeki Atatürk’ün babası Ali Rıza Efendi tarafından dikildiği rivayet olunan tarihi nar ağacı, tarihi ve kültürel değeri nedeniyle müzenin en çok ilgi çeken noktalarındandır.^[3]

Ev, 2011’de Yunanistan Kültür Bakanlığı tarafından “modern anıt” olarak tescil edilmiştir.^[4]

Adresi[değiştir | kaynağı değiştir]

Günümüzde “Agiu Dimitriu Caddesi, Apostolu Pavlu Sokağı No:17” adresinde bulunan evin Osmanlı dönemindeki adresi “Koca Kasım Paşa Mahallesi, Islahane Caddesi veya Numan Paşa Caddesi” şeklindedir.^[2]

Evin tarihçesi[değiştir | kaynağı değiştir]

1870 yılından önce Rodoslu Müderris Hacı Mehmet Vakfı’nca yaptırılan ev önce İbrahim Zühdü Efendi’nin, daha sonra Selanikli Abdullah Ağa ve eşi Ümmü Gülsüm’ün mülkiyetine geçmiştir. Ali Rıza Efendi, bu evi 1878’de kiraladı.^[1] Yaygın görüşe göre Mustafa Kemal, evin ikinci katında, güney taraftaki odada dünyaya geldi. Mustafa Kemal’in bu evde değil, ailenin daha önce oturduğu Ahmet Subaşı Mahallesi’ndeki ahşap evde doğduğu; Ali Rıza Bey’in Islahane semtinde satın aldığı evde doğduğu ve hatta Selanik’te değil de Ali Rıza Bey’in bir süre görev yaptığı Manastır Vilayeti Tırhala Sancağı Tırnova kasabasında doğduğuna dair farklı görüşler de vardır.^[1] Ancak çoğunluk, Ali Rıza Bey’in Islahane Mahallesinde kiraladığı üç katlı pembe evin Mustafa Kemal’in doğduğu ev olduğu görüşünü kabul etmiştir. Aile, Ali Rıza Efendi’nin 1888’de vefatına dek bu evde yaşamıştır.

Zübeyde Hanım eşinin ölümünden sonra bitişikteki daha küçük bir eve taşındı. Günümüze gelememiş olan o evde aile uzun süre yaşamış; Mustafa Kemal, 1893’te Selanik Askeri Rüşdiyesi’ne kaydolarak evden ayrılmıştır.

II. Meşrutiyet’in ilanından önce Selanik’te görevlendirilen Mustafa Kemal, ailenin daha önce oturduğu pembe boyalı geniş evi satın aldı; annesi ve kız kardeşiyle birlikte burada ikamet etti. Mustafa Kemal’in Selanik’te ayrılmasından sonra da bu evde oturan Zübeyde Hanım, Balkan Harbi’nden sonra Selanik’in işgale uğraması üzerine evden ayrılıp İstanbul’a gitmiştir. Evin bundan sonraki akıbeti bilinmez.

1923’te Lozan Anlaşması’nın Türk ve Rum Nüfus Mübadelesi’ne İlişkin Sözleşme ve Protokolü gereği Mustafa Kemal Paşa’nın ailesine Yunanistan’daki mülklerine karşılık İstanbul’un Bebek semtinde bir yalı verildi.^[1] Bu yalıda 1930’lu yıllardan sonra Mustafa Kemal’in kızkardeşi Makbule Hanım yaşamıştır.

Selanik’teki ev, mübadele protokolü gereği Yunanistan Millî Bankası’na intikal etmiştir. 1930’lu yıllarda Şarabini isimli Türkiye’den mübadil bir Rum kadın tarafından Millî Banka’dan 200.000 drahmiye satın alınan eve Trabzon’dan mübadil dört aile yerleşti.^[1]

Atatürk’e hediye edilmesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Selanik Belediyesi, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş yıldönümü olan 29 Ekim 1933’te yaptığı özel bir toplantıda, Cumhuriyetin 10. Yılı sebebiyle, Atatürk’ün Selanik’te doğduğu evin duvarına bir hatıra plakası takılması ve evin hali hazırdaki sahiplerinden satın alınarak, Mustafa Kemal Paşa’ya hediye edilmesini kararlaştırdı. Atatürk’ün Selanik Evi’ne plaka çakılması töreni, Balkan Antantı Delegasyonunun gelmesi ile 4 Kasım 1933’te gerçekleşti.^[1]

Selanik Belediyesi, aynı yıl evi sahiplerinden satın almayı kararlaştırdı ancak ev sahibi Şarabini ile ücret konusunda pazarlık sürüncemede kaldığından 1935’e kadar bir gelişme olmadı. Mustafa Kemal Atatürk’ün Dışişleri Bakanlığı’nı uyararak sürecin hızlandırılmasını istemesi üzerine belediye ile temasa geçildi ve Selanik Belediye Meclisi, 19 Ekim 1935’te evi istimlak kararı verdi. Gerekli hukuki işlemler tamamlanıp ev istimlak edilse de ev sahipleri ile anlaşmazlık sürdü; 1936 yılının sonunda satın alma sözleşmesi imzalanabildi.19 Şubat 1937’de tahliye edilerek anahtarları Selanik Başkonsolosluğuna teslim olundu.^[1]

Restorasyonu[değiştir | kaynağı değiştir]

Henüz evin satın alınma işlemlerinin devam ettiği bir dönemde restorasyon konusunda bazı hazırlıklar yapılması için, Mustafa Kemal Atatürk, Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreteri Ruşen Eşref Bey ve Afet Hanım Selanik’e göndermiştir. Evi gezme imkânı bulan Ruşen Eşref Bey ile Afet Hanım, içinde mübadil ailelerin yaşaması nedeniyle fazla inceleme fırsatı bulamadı.^[1] Satın alınma işlemi tamamlandıktan sonra evin restoresi amacıyla değişik zamanlarda üç ayrı plan çizildi. Tamirat başladıktan kısa süre sonra II. Dünya Savaşı’nın başlaması ve Yunanistan’ın Alman işgaline girmesi işlerin yarım kalmasına yol açtı. Restorasyon 1950’de tamamlanabildi.

Evin tefrişi[değiştir | kaynağı değiştir]

Evin tefrişi için Millî Eğitim Bakanlığı Makbule Atadan, Afet İnan, Hayrettin Örs ve Bakanlıktan seçilecek bir yetkiliden oluşan bir komisyon kurdu. Makbule Hanım, heyete katılmadı. Diğer üyeler eve konulacak eşyaları ve yerlerini tespit amacıyla Selanik’e gittiler ve dönüşte bakanlığa bir rapor sundular.^[1] 1953’e kadar evin tefrişi konusunda gelişme sağlanamayınca Cumhurbaşkanı Celal Bayar meseleye el koydu. 28 Ocak 1953’te bu konuda bir toplantı düzenledi. Toplantıya Türkiye Büyük Millet Meclisi Reisi Tevfik Koraltan, Millî Eğitim Bakanı Tevfik İleri, Milletvekilleri Keçecizade Salih, Zuhuri Danışman Beyler ve Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Başkanı Enver Ziya Karal katıldı. Alınan karar gereği Karal, Şubat 1953’te Selanik’e giderek çalışmalara başladı; gerekli bilgileri toplayarak Ankara’ya bir rapor sundu. Bu rapor ve daha sonra hazırlanan raporlar doğrultusunda 1953 teşrifatı tamamlandı. 10 Kasım 1953’te müze hâline getirildi.

Ev, 1966’da araştırmacı Mehmet Önder tarafından yeniden düzenlenmiştir. 1970’te bir depremden hasar gören ev 1980’de Türkiye Cumhuriyeti Kültür Bakanlığı tarafından tamir edildi. Modern müzecilik anlayışına göre yeniden tefriş edilerek 1981’de yeniden ziyarete açıldı.

Müze-ev, 2010-2013 arasında yeniden restore edildi. Bu restorasyon sırasında Atatürk’ün kişisel eşyaları ve mobilyaları ile Atatürk büstü ve anı defteri kaldırılıp Türkiye’deki başka müzelere gönderilmiştir.^[5]

Son düzenlemeye göre ilk katta; “Selanik Odası”, “Manastır Odası”, ikinci katta “İstanbul Odası” ve “Ankara Odası” olarak isimlendirilen bölümler yer alır.

Ankara’daki kopyası[değiştir | kaynağı değiştir]

Selanik Atatürk Evi’nin aynı ölçüler içinde bir modeli Atatürk’ün doğumunun 100. Yılı nedeniyle girişilen kutlamalar doğrultusuna Ankara Ticaret Odası tarafından Ankara’da Atatürk Orman Çiftliği içinde yaptırılmıştır.