Aras Han Muharebesi
| Aras Han Muharebesi | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1578-1590 Osmanlı-Safevî Savaşı | |||||||||
.jpg) Aras Han Muharebesi | |||||||||
| |||||||||
| Taraflar | |||||||||
 Osmanlı Devleti |
 Safevî Devleti | ||||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||||
|
Aras Han (esir) Dede Han (esir) Erdoğdu Han (esir) İmam Kulu Han (esir) Seyyid Mir Sultan (esir) | |||||||||
| Güçler | |||||||||
|
10.000 asker 16.000 Kırım atlısı (3. gün) | 30.000 asker | ||||||||
| Kayıplar | |||||||||
| 2.000 ölü, 2.000 yaralı | 10.000 ölü, 10.000 yaralı, 5.000 esir | ||||||||
Aras Han Muharebesi ya da Birinci Şamahı Muharebesi, 1578-1590 Osmanlı-Safevî Savaşı'nda evre, Özdemiroğlu Osman Paşa komutasındaki Osmanlı birliğinin 9-11 Kasım 1578 tarihlerinde Şamahı Hâkimi Aras Han komutasındaki Safevi ordusuna karşı büyük bir zaferiyle sonuçlanan askerî çarpışma.
Muharebe öncesi[değiştir | kaynağı değiştir]
Lala Mustafa Paşa komutasındaki Osmanlı ordusunun Tokmak Han komutasındaki Safevî ordusuna karşı 9 Ağustos 1578'de kazandığı zaferin ardından Gürcistan, 9 Eylül 1578'de Türkmen Emir Han komutasındaki ikinci bir Safevî ordusuna karşı Koyungeçidi Muharebesi'nde kazandığı zaferin ardından ise Şirvan'ın büyük bölümü Osmanlı topraklarına katılmıştı.
Safevîlerin Şirvan ve Şamahı Hâkimi Aras Han ise, başlangıçta Osmanlı ordusuna mukavemet etmeyi düşündüyse de, Şirvan'daki Sünni halkın ayaklanması üzerine iki ateş arasında kalmamak için askeriyle birlikte Karabağ bölgesine çekildi.
Osmanlılar ise Ereş kentinde bir kale inşasına başladı ve komşu bölgelerde güvenliği sağladı. Şark Serdarı Lala Mustafa Paşa, Şirvan'ın yönetimini Şirvan Serdarı unvanı ve vezirlik payesiyle Özdemiroğlu Osman Paşa'ya, Ereş Beylerbeyliğini de Saruhan Sancakbeyi Kaytas Bey'e verdikten sonra iki komutanın da emrine birlikler vererek ana Osmanlı ordusuyla birlikte kışlamak üzere Tiflis üzerinden Erzurum'a çekildi.
Osmanlı ordusu tarihindeki en başarılı askerî harekâtlarından birini gerçekleştirerek Erzurum'dan Hazar Denizi kıyısında Bakü-Derbent arasındaki bölgeye kadar uzanan bir hattı ele geçirmiş, ancak ordunun Erzurum'a çekilmesiyle bu ince hat güneyden Safevîlerin karşı taarruzlarına da açık kaldı.
Özdemiroğlu Osman Paşa, ana Osmanlı ordusunun çekilmesinin ardından keşif ve zahire tedariki için çevre bölgelere birkaç akın hareketi yaptırınca Aras Han komutasındaki Safevî ordusunun Şamahı'nın yaklaşık 150 km güneyindeki Salyan kentinde toplandığını haber aldı ve Şamahı'yı savunmak için tahkim etmeye başladı ve Ereş'e takviye gönderdi. Aras Han ordusuyla Şamahı'ya yürürken, Safevîlerin Gence Hakimi İmam Kulu Han da Kura Nehri'ni aşarak Ereş'e yöneldi. Ereş Komutanı Kaytas Paşa ise kaleye kapanıp savunma yapmak yerine elindeki ufak kuvvetle hücum edince yenilgiye uğradı. Aynı sürede Aras Han'ın ordusu da Şamahı'ya ulaşarak kentin güneyinde mevzilendi.
Muharebe[değiştir | kaynağı değiştir]
İran kuvvetleri 9 Kasım 1578 günü Şamahı'nın karşısındaki tepelere yerleşerek muharebe düzeni aldı. Buna mukabil, Osmanlı birliği ise şehrin dışındaki mezarlığın yakınında mevzilendi. Osmanlıların merkezinde top ve tüfekle destekli yeniçeriler ve eyalet askerleri, kanatlarda ise sancak beyleri ve tâbi olan yerel beylerin askerleri bulunmaktaydı.
Muharebe öncü kuvvetlerin çarpışmasıyla başladı. Yeniçerilerin direnişine mukabil, Safevîler Ali Kulu Han'ın komutasındaki korucular ve atlı askerlerle Osmanlı birliğinin gerisine sarkmaya çalıştı. Ancak, Özdemiroğlu Osman Paşa darbzenler ve tüfekli askerlerle bu birlikleri püskürttüğü gibi, Ali Kulu da bir top mermisi isabeti sonucu öldü.
Bu defa Safevî ordusu Osmanlı birliğini Şamahı'nın dışına çıkarmak ve toplardan uzaklaştırmak amacıyla sahte bir ricat icra ettilerse de, şiddetli çarpışmalar akşama kadar sürdü ve taraflar çarpışmalara ara verdi.
10 Kasım 1578 günü Osmanlı birliğinin sağ kanadına Dağıstan Hâkimi Şemhal Han, Sincar Beyi Budak Bey ve sol ulufecilerbaşı Hürrem Ağa, sol kanadına da tâbi Gürcistan beyleri komuta ederken çatışmalar gün boyu sürdü. Aynı gün ise, Kırım kalgayı Adil Giray'ın Tatar askeriyle birlikte yardıma geldiği haberi ulaştı. Akşam çarpışmalara yine ara verildi.
11 Kasım günü sabah saatlerinden itibaren başlayan çatışmalarda Yeniçerilerin hücumları etkili olmaya başladı ve ikindiye doğru Şamahı'ya yönelik Safevi hücumları etkisini yitirdi. Tam bu sırada Kırım öncüleri çarpışmaya girdi. Ardından ise Kırım askerlerinin tamamı muharebeye girdi ve ikiye ayrılarak Osmanlı birliğinin sağ ve sol kanatlarına yerleşti. Osmanlı birliğinin merkezinin top ve tüfek desteğiyle hücuma geçmesiyle Safevî ordusu ağır kayıplar vererek bozgun halinde çekilmeye başladı.
Muharebe sonrası[değiştir | kaynağı değiştir]
Safevî Devleti, Çıldır, Koyungeçidi ve Şamahı (Aras Han) muharebelerindeki yenilgilerine karşın, Şirvan ve Gürcistan'ı geri alma mücadelesinden vazgeçmedi. Aras Han'ın yenilgisinden kurtulan yaklaşık 10.000 asker Karabağ ve Gence bölgesinde saldırı hazırlığı yapan Mirza Hamza’nın yanına ulaştı. Gerek Şamahı'da mevzilenen Özdemiroğlu Osman Paşa gerek yağma akınına çıkmış Kırım kuvvetlerinin konumu hakkında bilgi toplayan Mirza Hamza, Safevîlerin o zamana kadar topladığı en büyük kuvvet olan 80.000 kişilik bir orduyla Şamahı'ya yürüdü ve 24 Kasım'da Şamahı'yı kuşattı.[1]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Habeşistan'dan Kafkasya'ya Bir Osmanlı Paşası: Özdemiroğlu Osman Paşa", Çetin Sungur, Hacettepe Üniversitesi, Ankara (2012), s.76