İçeriğe atla

Araştırma etiği

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Araştırma etiği, uygulamalı etik çalışmaları içinde yer alan bir disiplindir. Kapsamı, genel bilimsel dürüstlük ve suistimalden insan ve hayvan deneklere yapılan muameleye kadar uzanır.

Bu disiplin en çok tıbbi araştırmalarda gelişmiştir. Her bilimsel alanda ortaya çıkan tahrifat, uydurma ve intihal sorunlarının ötesinde, insan denekli araştırmalarda araştırma tasarımı ve hayvan deneyleri etik soruları en sık gündeme getiren alanlardır.

Tarihi vakalar listesinde, uluslararası araştırma etiği kurallarına yol açan Nazi insan deneyleri ve Tuskegee frengi deneyi gibi birçok büyük ölçekli ihlal ve insanlığa karşı işlenen suçlar yer almaktadır. Araştırma etiği alanında genelde atıfta bulunulan olaylar, 1947 Nürnberg Kodu, 1964 Helsinki Bildirgesi ve 1978 Belmont Raporu'dur.

Günümüzde ABD, Birleşik Krallık ve AB'de olduğu gibi araştırma etik kurulları, araştırmaların sorumlu bir şekilde yürütülmesini yönetmekte ve denetlemektedir. Sosyal bilimler, bilgi teknolojileri, biyoteknoloji veya mühendislik gibi diğer alanlardaki araştırmalar da etik kaygılara yol açabilir.[1][2]

Araştırma Etiği Disiplinleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Tıp etiği, klinik tıp uygulamalarını ve ilgili bilimsel araştırmaları analiz eden uygulamalı bir etik dalıdır. Tıp etiği, herhangi bir karışıklık veya çatışma durumunda profesyonellerin başvurabileceği bir dizi değere dayanır. Bu değerler arasında özerkliğe saygı, zarar vermeme, yarar sağlama ve adalet yer almaktadır.[3]

Biyoetik, biyoloji, tıp ve ilgili teknolojilerdeki gelişmelerden kaynaklananlar da dahil olmak üzere sağlıkla ilgili etik konularla ilgilenen (öncelikle insana odaklanan, ancak giderek artan bir şekilde hayvan etiğini de içeren) bir çalışma alanıdır.

İnsan denek araştırmaları ve hayvan testleri için araştırma etiği, tarihsel olarak tıp etiğinden ve modern zamanlarda çok daha geniş bir alan olan Biyoetikten türemiştir.

Etik kurul, tıbbi deneylerin ve insan denekli araştırmaların ulusal ve uluslararası yasalara uygun olarak etik bir şekilde yürütülmesini sağlamaktan sorumlu bir organdır.

  • Birleşik Krallık'ta Ulusal Araştırma Etiği Hizmeti, Araştırma Etik Kurullarını oluşturan sorumlu kurumdur.
  • Amerika Birleşik Devletleri'nde, Kurumsal İnceleme Kurulu ilgili etik komitedir.
  • Kanada'da farklı kurumlar için farklı komiteler bulunmaktadır. Bu komiteler Araştırma Etik Kurulu (REB) ile komite görevlerini davranış (PRCR) ve etik komitesi (PRE) arasında paylaştıran iki komitedir.
  • Avrupa Birliği sadece kendi üyelerinin etik kurulları için kılavuz ilkeler belirler.
  •  DSÖ gibi büyük uluslararası kuruluşların kendi etik kurulları vardır.

Kanada'da öğrenciler, profesörler ve araştırma alanında çalışan diğer kişiler için zorunlu araştırma etiği eğitimi gerekmektedir. ABD, kurumsal inceleme kurulları prosedürlerini ilk olarak 1974 Ulusal Araştırma Yasası'nda yasalaştırmıştır.

  1. ^ "Research Ethics and Integrity for Social Scientists (2nd Edition)". SAGE Research Methods. 2 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2024. 
  2. ^ "Ethics of Emerging Information and Communication Technologies: On the implementation of responsible research and innovation". European Journal of Public Health. 26 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2024. 
  3. ^ "Medical Ethics". NCBI Bookshelf. 20 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2024.