Antiseptik
Antiseptikler (Yunanca: αντί, karşı(tı), ve σηπτικός, çürüten) enfeksiyon, septisemi veya çürümeyi önlemek amacıyla canlı dokuya uygulanan mikrop karşıtı (antimikrobiyal) maddelerdir. Vücuttaki mikroorganizmaları öldüren antibiyotikler ile canlı olmayan nesnelerde bulunan mikroorganizmaları öldürmekte kullanılan dezenfektanlarla karıştırılmamalıdırlar. Bazı antiseptikler gerçekten mikrop öldürücüyken, yani mikropları öldürebilirken (bakteriyosidal), diğerleri bakteriyostatiktir ve sadece mikropların gelişimini önler veya baskılar. Antibakteriyeller sadece bakterilere karşı kullanılabilen antiseptiklerdir.
Tarihçe ve cerrahide kullanımı
John Lister'in Antiseptic Principle of the Practice of Surgery isimli makalesinin 1867'de yayınlanmasıyla antiseptik cerrahi metotlarının geniş çaplı kullanımına başlandı. Makalesinde var olan herhangi bir mikrobun öldürüldüğü hususunda emin olabilmek için karbolik asitin (fenol) kullanımı savunmuştur. Bununla birlikte benzeri fikirler daha önce de farklı uzmanlar tarafından, eskiden beri, ortaya atılmıştı; Antik Yunanistan'da Galen ve Hipokrat gibi. Hatta MÖ 2150 yılından kalma bir Sümer kil tabletinde benzeri tekniklerin savunulduğuna rastlanılmıştır[1].
Yine de her antiseptik yararlı olmakla birlikte, yaralanmış yüzeye çok veya az oranda toksik ve rahatsız edici özelliktedir. Bu sebeple bugün cerrahide antiseptik metot yerine aseptik metot kullanılmaktadır ki bu -aseptik- metot hâli hazırda bulunan bakterilerin öldürülmesine değil, bakterilerin istilasına karşı koru(n)maya dayanır.
Bazı yaygın antiseptikler
- Alkoller: en sık kullanılan etanol (%60-90), 1-propanol (%60-70) ve 2-propanol/isopropanol (%70-80) veya bunların karışımlarıdır. Bunlara cerrahi alkoller de denir.
- Dördüncül amonyum tuzları: Benzalkonyum klorür, setil trimetilamonyum bromit, setilpridinyum klorür gibi kimyasalların da dahil olduğu grup. Aniyonik yüzey aktif madde, örneğin sabun, bunların antimikrobiyal etkinliklerini engeller.
- Klorheksidin glukonat: deri için antiseptik olarak kullanılır. Ayrıca dişeti enflamasyonlarında da kullanılır. Mikrop öldürücü etkisi yavaş fakat kalıcıdır. Katyonik yüzey aktif maddelerdendir.
- Hidrojen peroksit: sıklıkla yaraları temizlemekte kullanılsa da artık kullanılmaması tavsiye edilmektedir zira güçlü oksidasyon yara izi oluşmasına neden olur, iyileşme süresini de uzatır.
- Fenol: güçlü karışımlarda mikrop öldürücü, daha zayıflardaysa engelleyicidir (inhibitör). Ameliyat öncesi el temizliğinde kullanılır.
- İyot: genellikle alkolik (alkollü) bir karışım içinde kullanılır. Küçük yaraları dezenfekte etmek için kullanılması, yara izi oluşumuna neden oluşu ve iyileşme süresini uzatması sebebiyle, artık tavsiye edilmemektedir.
- Merkürokrom: barındırdığı civa nedeniyle FDA (Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi) tarafından güvenli ve etkili onaylanmamaktadır.
- Sodyum hipoklorit