Ana İranca
| Ana İranca | |
|---|---|
| Dil ailesi | |
| Dil kodları | |
| ISO 639-3 | – |
Ana İranca, Ön İranca ya da Proto-İranca, Hint-Avrupa dil ailesinin İran dilleri kolunun yeniden yapılandırılmış ana-dilidir. Farsça, Peştuca, Soğdça, Zazaca, Osetçe, Mazandaranca, Kürtçe, Talışça gibi İran dillerinin atasıdır. Bu dili konuşanların, yani varsayımsal Proto-İranlıların MÖ 2. binyılda yaşadıkları varsayılır ve genellikle Andronovo arkeolojik ufku ile bağlantılıdır (bkz. Hint-İranlılar).
Proto-İran dili, Proto-Hint-İran dilinden türeyen bir satem diliydi ve bu dil de Proto-Hint-Avrupa dilinden geliyordu. Muhtemelen Avestaca dilinden bin yıldan daha az bir süre önce ve Proto-Hint-Avrupa dilinden iki bin yıldan daha az bir süre önce kaybolmuştur.[1]
Lehçeler[değiştir | kaynağı değiştir]
Skjærvø, Proto-İran dilinden gelişen en az dört lehçenin olduğunu ve bunlardan ikisinin metinlerle doğrulandığını öne sürüyordu:[2]
- Eski Kuzeybatı İranca (kanıtlanmamış, Osetçe'nın atası)
- Eski Kuzeydoğu İranlı (kanıtlanmamış, Orta İran Sakacası'nın ve modern Vahanca'nın atası)
- Eski Orta İran (kanıtlanmıştır; çoğu modern İran dilinin atası olan Avestaca ve Medce dillerini içerir)
- Eski Güneybatı İran (onaylanmıştır, modern Farsçanın atası olan Eski Farsçayı içerir)
Modern diller için farklı terminolojinin kullanıldığına dikkat edin: Osetçe sıklıkla "Kuzeydoğu İran" dili olarak sınıflandırılırken, "Kuzeybatı İran" genellikle Zaza veya Hazar dilleri gibi Farsçanın kuzeybatısındaki dilleri ifade eder.
Söz varlığı[değiştir | kaynağı değiştir]
| PIE[3] | Av | PIE | Av | |
|---|---|---|---|---|
| *p | → | p | *ph₂tḗr "baba" | pitar- "baba" |
| *bʰ | → | b | *bʰréh₂tēr "erkek kardeş" | bratar- "erkek kardeş" |
| *t | → | t | *túh₂ "sen" | tū- "sen" |
| *d | → | d | *dóru "odun" | dāuru "odun" |
| *dʰ | → | d | *dʰoHneh₂- "tahıl" | dana- "tahıl" |
| *ḱ | → | s | *déḱm̥t "on" | dasa "on" |
| *ǵ | → | z | *ǵónu "diz" | zānu "diz" |
| *ǵʰ | → | z | *ǵʰimós "soğuk" | ziiā̊ "kış fırtınası" |
| *k | → | x ~ c | *kruh₂rós "kanlı" | xrūda "kanlı" |
| *g | → | g ~ z | *h₂éuges- "kuvvet" | aojah "kuvvet" |
| *gʰ | → | g ~ z | *dl̥h₁gʰós "uzun" | darəga- "uzun" |
| *kʷ | → | k ~ c | *kʷós "kim" | kō "kim" |
| *gʷ | → | g ~ j | *gʷou- "öküz" | gao- "öküz" |
| Ana İranca | Avesta[4] | Eski Farsça | Farsça | Zazaca | Vedic Sanskrit |
|---|---|---|---|---|---|
| *ph₂tḗr "baba"[5][6][7] | pitār | pidar | پدر pedār | pi/pêr | pitaraa |
| *méh₂tēr "anne"[a][8][9] | mātar | mādar | مادر mādar | mae/mare | maataraa |
| *Hácwah 'at' | aspa | asa [10] | اسب esb (< Medce) | estor | áśva |
| *bagáh 'parça, bölüm' | baγa | baga (god) | باج bâc (tax) | bhága | |
| *bráHtā 'erkek kardeş' | brātar | brātā | برادر berâder | bırar | bhrā́tr̥ |
| *búHmiš 'yer, yeryüzü' | būmi | būmiš | بوم bum | bûm | bhū́mi |
| *mártyah 'ölümlü, insan' | maṣ̌iia | martiya | مرد merd | merde, merdım | mártya |
| *mā́Hah 'ay' | mā̊ | māha | ماه mâh | aşme | mā́sa |
| *wáhr̥ 'ilk bahar' | vaŋri | vahara | بهار behâr | wesar | vāsara 'sabah' |
| *Hr̥táh 'doğru' | aša | arta | راست râst | raşt | r̥tá |
| *drúkš 'yalan' | druj | drauga | دروغ doruğ | zur | druh- |
Not listesi[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Reflexes of the stem in daughter languages also refer to deified beings and deities within their respective mythologies/religions: Old English Mōdraniht ('Night of the Mothers'); Celtic and Germanic Matres and Matronae (Latin for 'Mothers and Matrons'); Latvian Māte ('Mother'); Gaulish Dea Matrona ('Divine Mother Goddess'); Sanskrit Matrikas ('Divine Mothers').
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Mallory, James P.; Adams, Douglas Q. (2006). The Oxford introduction to Proto-Indo-European and the Proto-Indo-European world. Oxford linguistics. New York: Oxford university press. ISBN 978-0-19-928791-8.
- ^ Skjærvø, Prods Oktor (2009). "Old Iranian". In Windfuhr, Gernot (ed.). The Iranian Languages. Routledge. pp. 50–51.
- ^ Encyclopedia of Indo-European culture. Mallory, J. P., Adams, Douglas Q. Londra: Fitzroy Dearborn. 1997. ISBN 1884964982. OCLC 37931209.
- ^ Skjærvø, Prods Oktor (2003). "Glossary". An Introduction to Young Avestan.
- ^ Dnghu, p. 2394.
- ^ Pokorny, p. 829.
- ^ Mallory & Adams (2006), p. 210.
- ^ Dnghu, pp. 1993-1994.
- ^ Pokorny, pp. 700-701.
- ^ Fortson, Benjamin (2004). Indo-European language and Culture: An Introduction. Wiley-Blackwell. s. 238. ISBN 978-1-4051-0316-9.
Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Kontovas, Nicholas. "Reflexes of Proto-Iranic* w-as evidence for language contact."
- Kümmel, Martin Joachim. "“Prothetic h-” in Khotanese and the reconstruction of Proto-Iranic." Script and Reconstruction in Linguistic History.