İçeriğe atla

Anşan

Koordinatlar: 30°00′41″K 52°24′31″D / 30.01139°K 52.40861°D / 30.01139; 52.40861
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Tall-i Malyan
İran üzerinde Anşan
Anşan
Anşan
Iran haritasındaki konumu.
Diğer adıAnşan
BölgeFars, İran
Türyerleşim
Tarihçe
KuruluşMÖ 4. binyıl
Devir(ler)Tunç Çağı, Demir Çağı
Sit ayrıntıları
Kazı tarihleri1968–1978, 1999, 2000
ArkeologlarWilliam Sumner, Kamyar Abdi
DurumHarabe
MülkiyetKamu
Kamusal erişimEvet
Anşan'ın Elam İmparatorluğu içindeki konumu. Basra Körfezi'nin Tunç Çağı'ndaki yaklaşık uzantısı gösterilmektedir.

Anşan (Elamca çivi yazısı: Elamca: 𒀭𒍝𒀭 Anzan; Sümerce: 𒀭𒊓𒀭𒆠; Ansanᴷᴵ, Sümerce: 𒀭𒊭𒀭𒆠 Anšanᴷᴵ) modern Tall-i Malyan (Farsça: تل ملیان), aynı zamanda Tall-i Malyan, bir Elam ve antik Pers şehriydi.[1] İran'ın güneybatısındaki Zagros Dağları'nda, yaklaşık 46 kilometre (29 mi) uzaklıkta yer alıyordu. Şiraz'ın kuzeyinde 43 kilometre (27 mi) ve Persepolis'in batısında, Beyza/Ramcird ovasında, Fars ilindedir.

Bilinen en eski kent devletlerinden biri ve MÖ 4. binyılın sonlarından itibaren Elam'ın en eski başkentlerinden birisidir. MÖ 7. yüzyılda Pers egemenliğine girmiş ve ardından Persis'in ilk başkentlerinden biri haline gelmiştir.

Anşan hakkında bilinenlerin çoğu, Tall-i Malyan'daki arkeolojik kazılarda bulunan antik eserler ve erken Mezopotamya ve Elam metinlerindeki pasajlar aracılığıyla keşfedilmiştir.

Tarih

[değiştir | kaynağı değiştir]

Anşan, dünyanın bilinen en eski medeniyetlerinden birinin kökeni olarak kabul edilir. MÖ 4000'den MÖ 1000'e kadar sürekli olarak yerleşim görmüş ve siyasi olarak Susa'daki Elamlılar ve Mezopotamyalılarla bağlantılıydı. Kesin konumu, 1973 yılında Tall-i Malyan'daki arkeolojik kazılarda ortaya çıkarılan eserler konumunu doğrulayana kadar bilim insanları tarafından bilinmiyordu.[2][3] Bundan önce bilim insanları, bölgenin yalnızca Orta Zagros sıradağlarında olduğunu biliyorlardı.

Proto-Elam döneminde (MÖ 4. binyılın sonları), önemli ticaret yolları üzerindeki konumu sayesinde bölgenin başlıca şehirlerinden biri haline gelmiştir. 'Baneş döneminde' (3400-2800), 50 hektar (120 akre) ile Susa'nın 5 katı büyüklüğündeydi.[4]

Anşan yayla şehrinin bulunduğu Mervdeşt bölgesi, birbirine bağlı birkaç vadi ve ovadan oluşan bir komplekstir. Orta-geç Baneş Dönemi'nde (MÖ 3100-2800) Anşan'ın da 200 hektarlık surlarla çevrili bir alanı vardı. Ayrıca, bir dizi yan köy ve kamp alanı da bulunuyordu.[5][6]

Elam şehri, erken dönem Sümer destanı Enmerkar ve Aratta Efendisi'nde, yazının ortaya çıktığı dönemde, Uruk ile efsanevi Aratta arasında bir geçiş yolu olarak geçmektedir. Anşan, çeşitli zamanlarda, bazen diğer önemli Elam şehirleriyle nüfuz ve etki için rekabet eden bir dizi Elam hanedanının kaynağı olmuştur.

Anşan'a dair en eski kanıt, Awan yöneticilerine birçok atıf yapılan Sümer Kral Listesi'nde bulunabilir. Manishistu, Anşan'ı boyunduruk altına aldığını iddia etti, ancak Akad İmparatorluğu halefleri döneminde zayıflarken, Awan hanedanının bir soyundan gelen Susa'nın yerli valisi Kutik-İnshushinak, Akkad'dan bağımsızlığını ilan etti ve Anşan'ı ele geçirdi. Bunu takiben, Lagaşlı Gudea, MÖ 2200'de Anşan'ı boyunduruk altına aldığını iddia etti ve Ur'un Neo-Sümer yöneticileri Şulgi ve Şu-Sin'in bu yer üzerinde kendi valilerini sürdürdükleri söylenir. Ancak halefleri İbbi-Sin, hükümdarlığını Anşan üzerindeki kontrolü sürdürmek için kaybedilen bir mücadeleyle geçirmiş gibi görünüyor ve sonuçta MÖ 2004'te Elamların Ur'u yağmalamasıyla sonuçlandı, bu sırada Nanna heykeli ve Ibbi-Sin'in kendisi ele geçirildi ve Anşan'a götürüldü.[2][7] Eski Babil döneminde, Larsa Kralı Gungunum, Anşan'ın yıkılmasından sonra 5. saltanat yılını tarihlendirdi.

Erken Elam döneminde, yöneticiler Awan kralları olarak biliniyordu, ancak daha sonra Anzan, Susa ve Elam kralları olarak anılmaya başlandılar. Ayrıca, Awan'ın daha büyük bir Anşan'ın parçası olan siyasi bir bölge olabileceğini gösteren kanıtlar da mevcuttur. Özellikle Anşan'ın siyasi ve kültürel olarak gelişmiş olduğu keşfedildiğinden beri.[2] MÖ 15. yüzyıldan itibaren, Susa'daki Elam yöneticileri "Anşan ve Susa Kralı" unvanını kullanmaya başladılar (Akad metinlerinde yer adları yer değiştirerek "Susa ve Anşan Kralı" olarak geçer)[8] ve muhtemelen Anşan ve Susa'nın "Orta Elam dönemi"nin büyük bir bölümünde aslında birleşik olduğu düşünülmektedir. Bu unvanı talep eden son kral, II. Şutruk-Nahhunte'ydi (yaklaşık MÖ 717-699).[7]

Anşan, MÖ 7. yüzyılda Persis Ahameniş egemenliği altına girmiş ve Büyük Kiros'un atası olan ve kendisini "Anşan'ın büyük kralı, kralı" olarak adlandıran Teispes (MÖ 675-640) tarafından ele geçirilmiştir.[9] Elam gerileme döneminde bir yüzyıl daha Anşan, MÖ 6. yüzyılda Ahamenişler'in Anşan'dan bir dizi fetih başlatmasına ve Pers İmparatorluğu'nun çekirdeğini oluşturmasına kadar küçük bir krallıktı. Anşan'dan yükselen en ünlü fatih Büyük Kiros'tur.

Ahameniş İmparatorluğu ile bağlantının kanıtı, Büyük Kiros'un soyunu izleyen Kiros Silindiri üzerindeki yazılar aracılığıyla sağlanabilir. Kiros, "Anşan şehrinin kralı" olarak anılır ve ataları da "Anşan şehrinin büyük kralı" olarak anılır.[9]

Arkeoloji

[değiştir | kaynağı değiştir]

Anşan sahası yaklaşık 200 hektarlık bir alanı kaplamaktadır.[10] Ana özellik 4-6 metre (13-20 ft) yüksekliğinde, yaklaşık 130 hektarlık, alçak, düz tepeli bir höyüktür. Üç tarafında 5 kilometre (3,1 mi) bir şehir surunun kalıntıları bulunmaktadır. uzunluğunda ve 20 metre genişliğinde olup, Geç Baneş ve Kaftari dönemlerine tarihlenmektedir.[5][11][12] Ana höyüğün yaklaşık 300 metre kuzeydoğusundaki küçük bir alan, kazıcılar tarafından TUV Höyüğü olarak adlandırılmıştır. Bu alan, yalnızca MÖ dördüncü binyılın sonlarındaki Baneş evresinde, 3 hektarlık bir alanı kapladığında ve ana alanın yaklaşık 50 hektarlık bir alana sahip olduğu dönemde yerleşilmiştir. Proto-Elam tabletleri, ana höyükle aynı seviyede TUV'da bulunmuştur.[13]

Alanda ilk çalışmalar 1961 yılında İran Arkeoloji Servisi'nden Hasan Nader ve Feridon Tavallali tarafından yürütülmüştür. Bu çalışmalara dair herhangi bir kayıt veya yayın bulunmamakla birlikte, bazı eserler Persepolis Müzesi'nde sergilenmiştir.

Bilimsel kazı, 1968'deki bir yüzey araştırmasının ardından Pensilvanya Üniversitesi ve Ohio Eyalet Üniversitesi'nden William Sumner liderliğindeki bir ekiple 1971'de başlamıştır.[14][15][16] Kazı, İran İslam Devrimi'nin araya girdiği 1978 yılına kadar birkaç sezon devam etmiştir. En son olarak 1999'da Kamyar Abdi, Tal-i Malyan'da kazı yapmıştır.[17][18] Abdi, 2004 yılında İran Kültür Mirası Örgütü ve Dartmouth College tarafından altı haftalık bir kazı için geri dönmüştür.[19]

En dikkat çekici buluntu, 1971'de sitede belirtilmemiş bir konumda bulunan yazıtlı bir tuğlaydı. Kayıp şehir Anşan'ın tanımlanmasında önemli rol oynayan bu tuğladan yapılmış yazıtları içeren bir fotoğraf Fransız bir arkeoloji yayınında yayınlanmıştır Bu yazıtlar Elam dilinde yazılmıştı ve Elam kralları tarafından Anşan'daki tanrıları onurlandırmak için inşa edilen bir tapınağın parçası olduğuna inanılıyordu.[20] Yazıtta Elam hükümdarı Hutelutuş-Inşuşinak ve oğullarının ve kızlarının adı yer alıyordu. Sonraki sezon sitede bulunan bir grup tableti tercüme ettikten sonra, Chicago Üniversitesi Doğu Enstitüsü'nden Erica Reiner bu yazıları tuğladaki yazılarla eşleştirebildi. Bunlar ayrıca, özellikle Anşan'ın adını veren Pensilvanya ekibi tarafından keşfedilen tabletlerdeki yazılarla da eşleşti. 1973'te, bu sitenin kayıp şehir Anşan olduğu doğrulanmıştır.[3][21]

Pennsylvania ekibi tarafından alanda üç ayrı tablet grubu bulunmuştur. En eski grup, MÖ 3. bin yıla (Seviye III'te) tarihlenen pişmemiş kilden yapılmış 33 tablet ve parça içermektedir. Bazıları ana höyükteki ABC kazı alanında anıtsal bir yapıda, geri kalanı ise TUV Operasyonu'ndaki daha küçük yapılarda bulunmuştur. Yazı Proto-Elam dili olduğu için bu tablet seti çevrilememiştir. Bir sonraki tablet seti, Akad dilinin Eski Babil varyantı olan Çivi yazısıyla yazılmıştır ve MÖ 1800 civarına, Eski Babil dönemine tarihlenmektedir. Bu tabletler Mezopotamya etkisini göstermektedir. Elam çivi yazısıyla yazılmış üçüncü tablet seti (Seviye II'de), Erica Reiner tarafından Anşan'ın yerini kesin olarak belirlemek için kullanılanlardır. Orta Elam Dönemi'nin sonlarına tarihlenirler ve çoğunlukla bir arşivin parçasıdırlar. Tabletlerin bulunduğu bina, tabletleri kavuran ancak çökerken birçoğuna zarar veren yangında yok olmuştur. Yaklaşık 50 tablet tamamlanmıştır.[22] Araştırmacılar ve İran hükümeti arasında, İran hükümetinin on eser seçebileceği ve kalan eserlerin iki taraf arasında eşit olarak paylaşılacağı konusunda bir anlaşma yapılmıştı. İran hükümeti, orijinal on eser arasından seçtiği tabletlerden birkaçını almayı tercih etmiştir.[3]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ [1] Hinz, Walther, and Heidemarie Koch, "Elamisches Wörterbuch. T. 1.2.", Archaeologische Mitteilungen aus Iran/Ergänzungsband 17, 1987
  2. ^ a b c Hansman, John (1972). "Elamites, Aghaemenians and Anshan". Iran (İngilizce). Cilt 10. ss. 101-125. doi:10.2307/4300468. JSTOR 4300468. 
  3. ^ a b c [2]"The Lost City of Anshan". Science News. 103 (14). 7 Nisan 1973. ss. 220-221. doi:10.2307/3957995. ISSN 0036-8423. JSTOR 3957995. 
  4. ^ D. T. Potts, A Companion to the Archaeology of the Ancient Near East. Volume 94 of Blackwell Companions to the Ancient World. John Wiley & Sons, 2012 1405189886 p743
  5. ^ a b William Sumner, "The Proto-Elamite City Wall at Tal-i Malyan", Iran, vol. 23, pp. 153–161, 1985
  6. ^ Ilene M. Nicholas, The Proto-Elamite Settlement at Tuv, Malyan Excavation Reports Volume 1, University of Pennsylvania Museum Publication, 1990, 0-934718-86-5
  7. ^ a b Gershevitch, I.; Fisher, William Bayne (6 Haziran 1985). The Cambridge History of Iran (İngilizce). Cambridge University Press. ss. 26-27. ISBN 9780521200912. 
  8. ^ Curtis, Vesta Sarkhosh; Stewart, Sarah; Institute, London Middle East; Museum, British (29 Kasım 2005). Birth of the Persian Empire (İngilizce). I.B.Tauris. s. 15. ISBN 9781845110628. 
  9. ^ a b Birth of the Persian Empire. Curtis, Vesta Sarkhosh., Stewart, Sarah (Sarah Rosemary Anne), London Middle East Institute., British Museum. Londra: I.B. Tauris in association with the London Middle East Institute at SOAS and the British Museum. 2005. ISBN 978-1845110628. OCLC 60419092. 
  10. ^ Moorey, P. R. S. (1 Ocak 2000). "Excavations at Anshan (Tal-e Malyan): The Middle Elamite Period. Elizabeth Carter". Journal of Near Eastern Studies. 59 (1). ss. 34-35. doi:10.1086/468768. ISSN 0022-2968. 
  11. ^ Miller, Naomi F., and William M. Sumner, "The Banesh-Kaftari Interface. The View from Operation H5, Malyan", Iran, vol. 41, pp. 7–19, 2003
  12. ^ Miller, Naomi F., and William M. Sumner, "The Banesh-Kaftari Interface: The View from Operation H5, Malyan", Iran, vol. 42, pp. 77–89, 2004
  13. ^ Nicholas, Ilene M, "The function of bevelled-rim bowls: a case study at the TUV mound, Tal-e Malyan, Iran", Paléorient, vol. 13, no. 2, 1987, pp. 61–72. JSTOR 41492255
  14. ^ William Sumner, "Excavations at Tall-i Malyan 1971-72", Iran, vol. 12, pp. 155–180, 1974
  15. ^ William Sumner, "Excavations at Tall-i Malyan 1974", Iran, vol. 14, pp. 103–115, 1976
  16. ^ John R. Alden and Jack Martin Balcer, "Excavations at Tal-i Malyan", Iran, vol. 16, iss 1, pp. 79-92, 1978
  17. ^ Kamyar Abdi, "Malyan 1999", Iran, vol. 39, pp. 73-98, 2001
  18. ^ Kamyar Abdi, "Back to Malyan", Antiquity, vol. 74, pp. 473–74, 2000
  19. ^ John R. Alden et al., "Fars Archaeology Project 2004: Excavations at Tal-e Malyan", Iran, vol. 43, pp. 39-47, 2005
  20. ^ Lambert, Maurice, "Hutelutush-Insushnak et le pays d’Anzan", RA 66, pp. 61–76, 1972
  21. ^ Reiner, Erica, "The location of Anšan", Revue d’Assyriologie et d’archéologie Orientale, vol. 67, no. 1, pp. 57–62, 1973
  22. ^ [3] Matthew W. Stolper, "Texts from Tall-i Malyan Vol. 1: Elamite Administrative Texts (1972–74)", University of Pennsylvania Museum Publication, 1984 0-934718-61-X

Konuyla ilgili yayınlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Elizabeth Carter and Ken Deaver, "Excavations at Anshan (Tal-E Malyan): The Middle Elamite Period", Malyan Excavation Reports Volume 2, University of Pennsylvania Museum Publication, 1996 0-924171-22-7 Lua hatası 198 satırında Modül:KB1_tanımlayıcılar: attempt to call field 'identifier_lists_get' (a nil value).
  • F. Desset, "An Architectural Pattern in Late Fourth-Millennium BC Western Iran: A New Link Between Susa, Tal-I Malyan, and Godin Tepe", Iran, Journal of the British Institute of Persian Studies, vol. 52, iss. 1, pp. 1–18, 2014
  • D. T. Potts, "The Archaeology of Elam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State", by Cambridge University Press, 1999 0-521-56496-4
  • Sumner, William M., "Prelude to proto-elamite Anshan: the lapui phase", Iranica Antiqua 23, pp. 23–43, 1988
  • William M. Sumner, "Malyan Excavation Reports III: Early Urban Life in the Land of Anshan, Excavations at Tal-e Malyan in the Highlands of Iran", University of Pennsylvania Museum of Archaeology and Anthropology, Monograph 117, 2003 978-1-931707-45-9
  • William M. Sumner, Tall-i-Malyan and the Chronology of the Kur River Basin, American Journal of Archaeology, vol. 77, no. 3, pp. 288–290, 1973

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Anşan&oldid=36325379" sayfasından alınmıştır