Amr bin Leys
| Amr bin Leys | |
|---|---|
| Saffârî emiri | |
 Amr bin Leys'in saltanatında basılmış sikke | |
| Hüküm süresi | 879-901 |
| Önce gelen | Yakûb bin Leys es-Saffâr |
| Sonra gelen | Tâhir bin Muhammed bin Amr |
| Doğum | Bilinmiyor Karnin (günümüzde Afganistan) |
| Ölüm | 20 ve 22 Nisan 902 Ölüm sebebi: İdam Bağdat |
| Babası | Layth |
| Dini | Sünnilik |
Amr bin Leys veya Amr-i Laith Saffari 879-901 yılları arasında İran'da Saffariler hanedanının ikinci hükümdarıydı. Bir demircinin oğlu ve hanedanın kurucusu Yakûb bin Leys es-Saffâr'ın küçük kardeşiydi.
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Katırcı ve duvarcı olarak başladığı söylenen bu kişi, daha sonra ağabeyi ile birlikte savaşmış ve 875 yılında Herat valisi olmuştur. Yakub 879 yılında Fars'ta ölünce Amr, hem Yakub'un hem de ordunun gözdesi olan kardeşi Ali bin Leys'in yerine Saffârî tahtının halefi olmayı başardı.
884 yılında Zeydi hükümdarı Muhammed bin Zeyd tarafından Mâzenderan'dan kovulan Bâvendî hükümdarı I. Rüstem, Bâvendî tahtını geri almak için Amr'ın sarayına gelerek ondan yardım istedi. Amr'ın yardımıyla Rüstem'ın Mazandaran'daki topraklarına dönmesine izin verildi.[1]
Halife Mutazıd (892-902 yılları arasında hüküm sürmüştür), Saffârîlerin Doğu'daki hakimiyetinin gerçekliğini kabul etmek zorunda kaldı ve Hugh N. Kennedy'ye göre, belki de onları, önceki onyıllarda Tâhirîlerin sahip olduğu ortaklığa benzer bir ortaklık içinde kontrol altına almayı umarak onlarla bir modus vivendi (geçici anlaşma) imzaladı. Sonuç olarak, Saffârîler, Fars'ın yanı sıra Horasan ve Doğu İran'daki hakimiyetleri ile tanındı; Abbasiler ise Cibal, Rey ve İsfahan üzerinde doğrudan kontrol sahibi olacaklardı.[2][3]
İran'daki Abbasi-Saffârî ortaklığı, en açık şekilde, Rey'i karargah edinen ve bölgedeki hem halifelik hem de Saffârî çıkarları için tehdit oluşturan korkusuz general Rafi bin Harsama'ya karşı ifade edildi. Mutazıd, Horasan'ı Saffârîlerden fethetmek amacıyla Taberistan'daki Zeydilerle işbirliği yaparak kaçan Rafi'den Rey'i almak için Dülefi Ahmed bin Abdülaziz'i gönderdi. Amr'ın Ali aleyhinde hisleri harekete geçirmesi ve Zeydilerden beklenen yardımın gelmemesi üzerine Rafi 896 yılında Harezm'de yenilerek öldürüldü. Gücünün zirvesinde olan Amr, yenilen isyancının başını Bağdat'a gönderdi. [4] 897'de Ray da Abbasiler tarafından Saffârîlere teslim edildi, ancak Abbasiler şehri Zeydî istilalarına karşı tutmayı başaramadılar.[3][5][6]
Ölümü
[değiştir | kaynağı değiştir]Bu ortaklık, Mutazıd'in 898 yılında rakipleri Sâmânîler tarafından yönetilen Mâverâünnehir'e Amr ibn el-Leys'i vali olarak atamasıyla sona erdi. Mutazıd, Amr'ı Samanoğulları'na karşı savaşmaya teşvik etti; ancak sonuçta Amr, 900 yılında ezici bir yenilgiye uğradı ve esir alındı. Samanî hükümdarı İsmail bin Ahmed onu zincirlerle Bağdat'a gönderdi ve Mutazıd'ın ölümünden sonra 902 yılında idam edildi. Mutazıd, Amr'ın unvanlarını İsmail bin Ahmed'e verdi; ancak Tâhir önderliğindeki Saffârîler, halifenin Fars ve Kirman'ı geri alma girişimlerini birkaç yıl daha engelleyebilecek kadar dirençli olduklarını kanıtladılar. Abbasiler, arzu edilen Fars eyaletini ancak 910 yılında geri alabildiler.[2][7][8]
Dönemin tarihçisi Taberî'ye göre, Mutazıd ölüm döşeğindeyken hizmetçilerinden Safi el-Hurami'ye Amr'ı idam etmesini emretmiştir. Ancak Safi bunu yapmadı. Yeni halife Müktefî, Bağdat'a girdiğinde vezir el-Kâsım bin Ubeydullah'a Amr'ın nerede olduğunu sordu ve geçmişte Saffârîlerin kendisine karşı cömert ve nazik davranmaları nedeniyle onun hâlâ hayatta olduğunu öğrenince çok sevindi. Halifenin onu aynı gün veya hemen sonrasında (20 veya 22 Nisan 902) serbest bırakabileceğinden korkan vezir, ajanlarından birini gizlice onu öldürmesi için gönderdi.[9]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ Madelung 1993, ss. 595–597.
- ^ a b Kennedy 1993, ss. 759–760.
- ^ a b Bonner 2010, s. 336.
- ^ Bosworth 1975.
- ^ Mottahedeh 1975, s. 78.
- ^ Kennedy 2004, ss. 182–183.
- ^ Bosworth 1975, ss. 121–122.
- ^ Bonner 2010, ss. 336–337.
- ^ Rosenthal 1985, ss. 103–104.
- Genel
- Barthold, W. (1960). "ʿAmr b. al-Layth". Gibb, H. A. R.; Kramers, J. H.; Lévi-Provençal, E.; Schacht, J.; Lewis, B.; Pellat, Ch. (Ed.). The Encyclopaedia of Islam, New Edition, Volume I: A–B (İngilizce). Leiden: E. J. Brill. ss. 452-453. OCLC 495469456.
- Bosworth, C.E. (1975). "The Ṭāhirids and Ṣaffārids". Frye, R.N. (Ed.). The Cambridge History of Iran, Volume 4: From the Arab Invasion to the Saljuqs. Cambridge: Cambridge University Press. ss. 90-135. ISBN 0-521-20093-8.
- Bonner, Michael (2010). "The waning of empire, 861–945". Robinson, Chase F. (Ed.). The New Cambridge History of Islam, Volume 1: The Formation of the Islamic World, Sixth to Eleventh Centuries (İngilizce). Cambridge: Cambridge University Press. ss. 305-359. ISBN 978-0-521-83823-8.
- Kennedy, Hugh N. (1993). "al-Muʿtaḍid Bi'llāh". Bosworth, C. E.; van Donzel, E.; Heinrichs, W. P.; Pellat, Ch. (Ed.). The Encyclopaedia of Islam, New Edition, Volume VII: Mif–Naz (İngilizce). Leiden: E. J. Brill. ss. 759-760. ISBN 978-90-04-09419-2.
- Kennedy, Hugh N. (2004). The Prophet and the Age of the Caliphates: The Islamic Near East from the 6th to the 11th Century. Second. Harlow, UK: Pearson Education Ltd. ISBN 0-582-40525-4.
- Mottahedeh, Roy (1975). "The ʿAbbāsid Caliphate in Iran". Frye, R.N. (Ed.). The Cambridge History of Iran, Volume 4: From the Arab Invasion to the Saljuqs. Cambridge: Cambridge University Press. ss. 57-89. ISBN 9780521200936.
- Madelung, W. (1993). "DĀʿĪ ELAʾL-ḤAQQ, ABŪ ʿABD ALLĀH MOḤAMMAD". Yarshater, Ehsan (Ed.). Encyclopaedia Iranica, Vol. VI, Fasc. 6. London et al.: Routledge & Kegan Paul. ss. 595-597. ISBN 1568590075.
- Rosenthal, Franz, (Ed.) (1985). The History of al-Ṭabarī, Volume 38: The Return of the Caliphate to Baghdad: The Caliphates of al-Muʿtaḍid, al-Muktafī and al-Muqtadir, A.D. 892–915/A.H. 279–302. SUNY series in Near Eastern studies. (İngilizce). Albany, New York: State University of New York Press. ISBN 978-0-87395-876-9.
