Altıncı Filo protestoları
Altıncı Filo protestoları, 1967-1969 yıllarında ABD'nin 6. Filosu'nun Türkiye limanlarını ziyaretini protesto amacıyla 1968 kuşağı hareketi içindeki devrimci solcu gençlerin gerçekleştirdiği gösteri, yürüyüş, açlık grevi, bayrak indirme, filoda görevli askerlerin karaya çıkmasına engel olma eylemleridir.
Protestolar ilk defa 6. Filonun bazı gemilerinin Haziran 1967'deki İstanbul ziyareti sırasında gerçekleşti. Filonun Ekim 1967'deki, 1968 ve 1969 yıllarındaki ziyaretlerinde tekrarlandı. Protestocular Beyoğlu'nda Amerikan askerlerinin başlarından keplerini kapmak, üstlerine kırmızı boya atmak, üniformalarını jiletlemek ya da kıstırıp hırpalamak gibi eylemlerde de bulunmuş; bu hareketler 1968'de askerlerin denize atılmasına kadar varmıştır.
Ülkeye komünist bir idarenin geleceğinden endişelenen, bu nedenle ABD dostluğunun desteklenmesi gerektiğine inanan sağcı öğrenciler bu protestolara karşı çıkmış ve basın organlarının kışkırtması ile sağ görüşlü bazı kişiler16 Şubat 1969'da Taksim Meydanı'ndaki protestolar sırasında Kanlı Pazar olarak anılan saldırıyı gerçekleştirmiştir.
Arka plan
[değiştir | kaynağı değiştir]ABD'nin 1967 yazındaki Arap-İsrail Savaşı'nda aldığı İsrail yanlısı tavır ve Vietnam Savaşı'nın yanı sıra, Türkiye'de faaliyet gösteren Amerikan şirketlerindeki Türk işçilerin o yaz greve gitmesi ve Amerikalıların onlara karşı şiddete varan olumsuz tavırları Türk kamuoyunda ABD karşıtı bir tavrın güçlendirdi.[1]
6. Filo, ABD’nin Deniz Kuvvetleri Komutanlığı’na bağlı olarak 1950’den beri İtalya’nın Napoli kentinde konuşlanmıştı. 1950'lerden beri NATO tatbikatları gibi görevlerle Türk denizlerine gelen ve Türk limanlarını ziyaret eden 6. Filo, 1967-1969 yıllarında İzmir ve İstanbul limanlarını ziyaretlerinde protestolarla karşılandı.
Eylemler
[değiştir | kaynağı değiştir]Haziran 1967
[değiştir | kaynağı değiştir]Arap-İsrail Savaşı'ın sonunda 6. Filoya ait bazı gemilerin İstanbul'a gelmesi, protesto olaylarına neden oldu. 6 .Filo Komutanlığı'nın bir gün önce Taksim Anıtı'na bıraktığı çelenk 22 Haziran 1967'deki protesto eyleminde Türkiye Milli Talebe Federasyonu’na (TMTF) mensup bir grup öğrenci tarafından yakıldı, üzerine "Emperyalizmin Kanlı Eli Ata’mıza ulaşmasın" yazılı bir çelenk bırakıldı. TMTF 24 Haziran'da bir Amerika'yı Protesto Mitingi düzenledi; Beyazıt'tan Taksim'e yürüyen öğrenciler Dolmabahçe rıhtımından geçerken ABD bayrağı dikili direkten bayrağı indirip Türk bayrağı çektiler, Amerikalıların gerdiği halatları koparttılar.[1]
Ekim 1967
[değiştir | kaynağı değiştir]2-9 Ekim 1967'deki Derin İz adlı NATO tatbikatı nedeniyle Eylül sonunda 6. Filo yeniden Türkiye'ye geldi, tatbikat öncesi İzmir rıhtımında durakladı. 28 Eylül'de bir grup öğrenci, gemilerin demirlediği Atatürk Anıtı'nın önüne "Bu Topraklar Bizim, Nöbetteyiz" yazılı bir çelenk bıraktı. Gemiler, İzmir'deki duraklamadan sonra gittiği İstanbul'da da İTÜ, Maçka Teknik Okulu ve Yıldız Teknik Okulu öğrencilerinin düzenlediği protestolarla karşılaştı. Fikir Kulüpleri Federasyonu öncülüğünde açlık grevleri başladı. Grevcilerin Türk hükûmetinden talebi, Amerikan askerlerinin karaya çıkarılmaması ve gemilerinin Türk karasularından çıkarılması idi. Karaya çıkan askerlere yumurta atmak, keplerini alıp kaçmak gibi eylemler görüldü. Açlık grevleri 16 Ekim 1967'de gemilerin gidişi üzerine Amerikan bayrağı yakılarak sonlandırıldı.[1]
İstanbul'da protestolar devam ederken 6. Filo gemilerinin bazıları 12 Ekim 1967'de İzmir limanına demir attı. İzmir'de 28 Eylül'den beri devam etmekte olan 6. Filo Protestoları iyice alevlendi. 15 Ekim'de düzenlenen "Haysiyet ve Namus Mitingi" adlı mitingde Amerikan askerlerinin ve Amerikan tesislerinin Türkiye'den çekilmesi talep edildi, göstericiler Amerikalılara ait otobüslerin camlarını kırmak gibi eylemler yaptılar.[1]
1968
[değiştir | kaynağı değiştir]6. Filo'nun 15 Temmuz 1968'de İstanbul'a gelmesi, Türkiye'de 68 Kuşağı hareketini tırmanlandıran en önemli olaylardandı. Sekiz günlük bir ziyaret için gelen 6. Filo’nun Dolmabahçe’ye demirlediği gün, İTÜ öğrencisi 100 kadar genç, rıhtımdaki gönderlerde Türk bayraklarını yarıya kadar çekerek bu ziyareti protesto etti. Ertesi gün Dolmabahçe’de bir protesto gösteri düzenledi; zaman zaman devrimci öğrenciler ve polis arasında çatışmalar yaşandı. Aynı gün devrimci öğrenciler, ABD askerlerinin kaldığı oteli taşladılar; bu eylemden ötürü 16 öğrenci adliyeye sevk edildi.[2]
Protesto eylemlerinin ardından Gümüşsuyu'ndaki İTÜ öğrenci yurduna yapılan polis baskınında Vedat Demircioğlu adlı öğrenci ikinci kattan atılarak öldü.[3] Demircioğlu, Türkiye'de 68 Kuşağının ölen ilk ismi sayılmıştır. Demircioğlu'nun ölümü tepkileri büyüttü; ABD 6. Filosu’na duyulan öfke arttı. 18 Temmuz günü birçok üniversiteden devrimci öğrenciler Taksim'de toplanıp Dolmabahçe'ye yürüdü ve Deniz Gezmiş’in önderliğini yaptığı bir öğrenci grubu, karaya çıkan 6. Filo askerlerini denize döktü.[2] 20 Temmuz günü Beyazıt Meydanı’nda mitingler yapıldı. 6. Filo önceden karar verilen ziyaret süresinin bitmesini beklemeden limandan ayrıldı.[4]
Şubat 1969
[değiştir | kaynağı değiştir]6. Filo, 10 Şubat 1969'da İstanbul'a yeniden geldi. Devrimci gençlik örgütleri, bu ziyareti önceden haber aldıklarında harekete geçerek 2 Şubat'ta ABD başkanı Nixon’a gelmeyin çağrısı yapmış; "Boğazlarımızda 6. Filoyu değil Türk donanmasını istiyoruz." diyen bir basın metni hazırlayarak bunu cumhurbaşkanına ve genel kurmay başkanına telgrafla göndermişler; neden 6. Filonun gelmesini istemediklerini halka anlatmak için broşürler bastırmışlardı.[5]
Filonun geldiği gün Türkiye Millî Gençlik Teşkilâtı'ndan gençler Taksim Anıtı'na "Atam Gittiler Yine Geldiler. Geldikleri Gibi Gideceklerdir" yazan bir çelenk bıraktı. Ankara'da, Adana'da ve İzmir'de de eylemler düzenlendi.[5] 11 Şubat'ta Vedat Demircioğlu’nun kırmızı beze yapılmış resmi İstanbul Üniversitesi'nde toplanan gençler tarafından Beyazıt Kulesi'ne asıldı. Taksim'e doğru yürüşe geçen gençlerin sayısı beş bine ulaştı. Polisin şiddetli müdahalesi sonucu pek çok genç yaralandı, 68 kişi göz altına alındı. Amerikan Savunma Bakanlığı 12 Şubat'ta yaptığı açıklamada Ziyaretin tamamlanmasının ardından, ayrılacaklarını ve bir daha davet gelene kadar da gelmeyeceklerini duyurdu.[5]
16 Şubat günü Emperyalizme ve Sömürüye Karşı İşçi Yürüyüşü için binlerce kişi Beyazıt't toplandı. 6. Filo’nun ülkeye gelişlerine karşı geliştirilen protestolara, ülkenin yakın gelecekte komünizm idare altına sokulmak istendiğini, bu nedenle ABD dostluğunun desteklenmesi gerektiğine inanan sağcı öğrenciler tepki gösterdi[6] Mehmet Şevket Eygi gibi yazarların azmettirmesi, Komünizmle Mücadele Derneği ve Millî Türk Talebe Birliği'nin öncülüğünde Kanlı Pazar diye bilinen saldırı gerçekleşti.[7][8] Ali Turgut Aytaç ve Duran Erdoğan adlı gençler öldürüldü, yüzlerce kişi yaralandı.Tarihçi Feroz Ahmad bu olayda sağ örgütlerden bahsederken, onları "organize bir faşist şiddet örneği" olarak tanımlamıştır.[9]
Aralık 1969
[değiştir | kaynağı değiştir]19 Aralık’ta 6. Filo’ya bağlı beş savaş gemisi İzmir’e geldi. Türkiye Milli Talebe Federasyonu bünyesinde bir “Direniş Komitesi” kuruldu. Ankara ve İstanbul’dan gelen öğrencilerin de katıldığı protesto gösterileri düzenlendi. Boykotta olan Ankara Üniversitesi öğrencileri, boykot süresini “6. Filo İzmir’i terk edene kadar” olarak belirledi. Filo Komutanı’nın Atatürk Anıtı’na çelenk koymasını engellemek isteyen gençlerle polis çatıştı.[10]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d Eşel, Gökhan (25 Ekim 2022). "ALMAN DIŞİŞLERİ BAKANLIĞI ARŞİV BELGELERİ IŞIĞINDA 6. FİLONUN İZMİR ZİYARETİ SIRASINDA GELİŞEN OLAYLAR". Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi. 22 (44): 481-509. ISSN 1300-0756.
- ^ a b "52 yıllık isyan: 6. Filo Defol!". Haber Sol. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2025.
- ^ "6. Filo uğruna öldürülen genç: Vedat Demircioğlu". Evrensel. 24 Temmuz 2019. 24 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "68'in unutulmayan antiemperyalist eylemleri". 68 Arşivi. 1 Ekim 2021. 24 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2025.
- ^ a b c Sarıdemir, İbrahim (16 Şubat 2021). "Kanlı Pazar: Amerikancı Gladyonun Devrimci Gençliğe Saldırısı". 68 Arşivi. 6 Ağustos 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2025.
- ^ Aydemir, Sefa Salih (1 Mayıs 2014). "12 MART 1971 ASKERİ MUHTIRASINA GİDEN SÜREÇTE ÜNİVERSİTE OLAYLARI". Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi. 5 (5): 43-51. doi:10.33692/avrasyad.175257. ISSN 2147-2610.
- ^ "ABD karşıtı gösteriye tekbirli saldırı". Cumhuriyet Ansiklopedisi 1923-2000. 3. Cilt (3. bas.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Mayıs 2002. s. 215.
- ^ Karasapan, Ömer. Turkey and US Strategy in the Age of Glasnost. Middle East Report, No. 160, Turkey in the Age of Glasnost (Eylül-Ekim, 1989), s.8.
- ^ Ahmad, Feroz (1977). The Turkish Experiment in Democracy: 1940-1975. Boulder, CO, USA: Westview Press. ss. 381.
- ^ Tan, Cansu (18 Mart 2017). "6. Filo'yu Protesto Olayları".