İçeriğe atla

Alexandrit

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Alexandrit
Bir krizoberil varyantı olan
alexandritin UV ışık altında ışınımı
Genel
KategoriOksit minerali
Formül
(tekrarlayan birim)		BeAl2O4
IMA sembolüOnaylanmadı[1]
Strunz sınıflandırması4.BA.05[1]
Kristal sistemiOrtorombik
Kristal sınıfıDipiramidal (mmm)
H-M sembolü: (2/m 2/m 2/m)
Kristal ikizlenmePbnm
Kristal yapıa = 9,404 Å,
b = 5.476 Å,
c = 4.427 Å[2]
Kimyasal Özellikler
Molekül kütlesi3,75 g/cm3
RenkYeşil tonları, zümrüt yeşili, yeşilimsi beyaz, sarımsı yeşil, yeşilimsi kahverengi, sarı, mavi, akkor ışık altında menekşe kırmızısı ila ahududu kırmızısı arasında değişebilir.
Kristal biçimiKristaller tabular veya kısa prizmatik, 22 cm'ye kadar; belirgin çizgili
İkizlenmeYaygın olarak, düzleştirilmiş kalp şeklinde veya sözde altıgen çoklu temas ve penetrasyon ikizleri üretir.
Dilinim[110]'da belirgin (ancak nadiren gözlemlenir), [010]'da kusurlu, [001]'de zayıf
KırıkDüzensiz/Dengesiz, Konkoidal
Özgül dayanımKırılgan
Mohs sertliği8,5
LusterCamsı
SaydamlıkŞeffaf ila yarı saydam; opak ve yönlü kapanımlarla (kedi gözü etkisi) parlak olabilir.
Bağıl yoğunluk3,69–3,81
Optik özelliklerİki eksenli (+)
Kırılma indisi1,739-1,770
Çift kırılma0,008-0,012
PleokroizmaX = kırmızı; Y = sarı-turuncu; Z = zümrüt yeşili
2V açısı78,5°(istatistiksel p = 0,673 değeri ile)[3]
Dağılmar > v; 0,015 (zayıf)
Erime noktası1870°C[4]
DiğerRadyoaktif değil,
Elektrik iletkenliği sıcaklıkla artar,
Lüminesans: SW ve LW UV'de zayıf kırmızı
Kaynakça[5][6][7][8]
Başlıca çeşitler
KrizoberilÇeşitli yeşil tonları, zümrüt yeşili sarı, mavi, kahverengimsi ila yeşilimsi siyah, kromlu olduğunda akkor ışık altında ahududu kırmızısı olabilir; geçirgen ışıkta renksiz, soluk sarı, yeşil veya kırmızı tonları
CymophaneChatoyant

Alexandrit veya Aleksandrit, formülü BeAl2O4[6] olan bir berilyum alüminat minerali olup, değerli taş olan krizoberilin bir varyantıdır.[9]

Alexandrit varyantı, ortam ışığının niteliğine bağlı olarak renk değişikliği gösterir. Alexandrit, kristal yapıda alüminyumun krom iyonları ile küçük ölçekte yer değiştirmesi sonucu oluşur ve bu da görünür ışık spektrumunun sarı bölgesinde (520–620 nm)[10][11] dar bir dalga boyu aralığında yoğun ışık emilimine neden olur.[10] İnsan gözü yeşil ışığa en duyarlı, kırmızı ışığa ise en az duyarlı olduğundan, alexandrit, görünür ışığın tam spektrumunun mevcut olduğu gün ışığında yeşilimsi, daha az yeşil ve mavi ışık yayan akkor ışıkta ise kırmızımsı görünür.[10][11] Bu renk değişimi, pleokroizmden kaynaklanan kristal içinden bakış yönüne bağlı renk tonu değişiminden bağımsızdır.[10]

Rusya'nın Ural Dağları'ndan çıkan alexandrit, gün ışığında yeşil, akkor ışıkta kırmızı olabilir. Diğer alexandrit çeşitleri gün ışığında sarımsı veya pembe, akkor ışıkta kolumbin veya ahududu kırmızısı olabilir.[kaynak belirtilmeli]

Dramatik bir renk değişimi ve güçlü renkler (örneğin kırmızıdan yeşile) gösteren taşlar nadir ve aranırdır,[12] ancak daha az belirgin renkler (örneğin sarımsı yeşilden kahverengimsi sarıya değişen) gösteren taşlar da Gemological Institute of America gibi mücevher laboratuvarları tarafından "alexandrite" olarak kabul edilebilir.[13][14]

Popüler ancak tartışmalı bir hikayeye göre, alexandrit Fin mineralog Nils Gustaf Nordenskiöld (1792–1866) tarafından keşfedildi ve gelecekteki Tüm Rusya İmparatoru II. Alexander Romanov'un onuruna alexandrit olarak adlandırıldı. Nordenskiöld'ün ilk keşfi, Perovskii'den aldığı ve ilk başta zümrüt olarak tanımladığı yeni bulunan bir mineral örneğini incelemesi sonucunda gerçekleşti.[15][16] İlk zümrüt madeni 1831'de açılmıştı. Ancak, son araştırmalar bu taşın Yakov Kokovin tarafından keşfedildiğini göstermektedir.[17]

5 karat (1.000 mg) ve daha büyük alexandritlerin geleneksel olarak sadece Ural Dağları'nda bulunduğu düşünülürdü, ancak daha sonra Brezilya'da daha büyük boyutlarda da bulunmuştur. Diğer yataklar Hindistan (Andhra Pradesh), Madagaskar, Tanzanya ve Sri Lanka'da bulunmaktadır. Üç karattan büyük alexandritler çok nadirdir. Günümüzde, birkaç laboratuvar, doğal alexandrit ile aynı kimyasal ve fiziksel özelliklere sahip sentetik laboratuvar taşları üretebilmektedir. Birkaç yöntemle, akı ile yetiştirilmiş alexandrite, Czochralski (veya çekilmiş) alexandrit ve hidrotermal olarak üretilmiş alexandrit üretilebilir. Akı ile yetiştirilmiş mücevherler, doğal gibi görünen kapanımlar içerdikleri için doğal alexandritten ayırt edilmesi oldukça zordur. Czochralski veya çekilmiş alexandrit, çok temiz olması ve büyütme altında görülebilen kavisli çizgiler içermesi nedeniyle tanımlanması daha kolaydır. Çekilmiş taşlarda renk değişimi maviden kırmızıya kadar olabilir, ancak bu renk değişimi hiçbir yataktan elde edilen doğal alexandritin renk değişimine tam olarak benzemez. Hidrotermal laboratuvar ortamında yetiştirilen alexandrit, gerçek alexandrit ile aynı fiziksel ve kimyasal özelliklere sahiptir.[18]

Yanlış bir şekilde laboratuvarda üretilmiş sentetik alexandrit olarak tanımlanan bazı değerli taşlar, aslında eser elementler (örneğin vanadyum) ile karıştırılmış korindon veya renk değiştiren spineldir ve aslında krizoberil değildir. Sonuç olarak, bunlar "sentetik" yerine simüle edilmiş alexandrit olarak tanımlanmaları daha doğru olur. Bu alexandrit benzeri safir malzemesi neredeyse 100 yıldır kullanılmaktadır ve karakteristik mor-leylak rengi renk değişimi gösterir, ancak yeşil renk hiç olmadığı için alexandrit gibi görünmez.[19]

Alexandrit, Haziran ayının üç resmi doğum taşından biri olarak da bilinir.[20]

  • Alexandrit örnekleri
  • Brezilya'dan kaba alexandrit
    Brezilya'dan kaba alexandrit
  • Ultraviyole ışık altında pürüzlü alexandrit
    Ultraviyole ışık altında pürüzlü alexandrit
  • Alexandrit step kesim yastık, 26,75 karat. Bu taş gün ışığında mavimsi yeşil, akkor ışık altında ise mor kırmızı renktedir.
    Alexandrit step kesim yastık, 26,75 karat. Bu taş gün ışığında mavimsi yeşil, akkor ışık altında ise mor kırmızı renktedir.
  • Elmaslı alexandrit yüzük
    Elmaslı alexandrit yüzük

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b "Alexandrite". 
  2. ^ "Alexandrite" (PDF). 
  3. ^ Celia Marcos Pascual (Ocak 1997), "Characterization of alexandrite, emerald and phenakite from Franqueira (NW Spain)", The Journal of Gemmology, 25 (5), ss. 340-357, doi:10.15506/JoG.1997.25.5.340 
  4. ^ "Alexandrite Crystal". 19 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  5. ^ "Mineralienatlas – Fossilienatlas". Erişim tarihi: 10 Ekim 2025. 
  6. ^ a b "Alexandrite". Mindat.org. Erişim tarihi: 10 Ekim 2025. 
  7. ^ "Alexandrite gemstone information". Gemdat.org. Erişim tarihi: 10 Ekim 2025. the gemstone and gemology information website 
  8. ^ "Alexandrite". Gemological Institute of America. 23 Eylül 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2025. 
  9. ^ Denis A. Vinnik, Dmitry A. Zherebtsov, Sergey A. Archugov, Markus Bischoff & Rainer Niewa (2012), "Crystal Growth and Characterization of Alexandrite", Cryst. Growth Des., American Chemical Society, cilt 12, ss. 3954-3956, doi:10.1021/cg300344g 
  10. ^ a b c d "Why does alexandrite appear to change color in sunlight and artificial light?". 14 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2014. 
  11. ^ a b Xie, Fei; Cao, Yu; Ranchon, Cindy; Hart, Alan; Hansen, Robin; Post, Jeffrey E.; Whitney, Coralyn W.; Dawson-Tarr, Emma; Drew, Alan J.; Dunstan, David J. (9 Nisan 2020). "Explanation of the Colour Change in Alexandrites". Scientific Reports. 10 (1). s. 6130. Bibcode:2020NatSR..10.6130X. doi:10.1038/s41598-020-62707-3 $2. PMC 7145866 $2. PMID 32273534. 
  12. ^ "Alexandrite Quality Factors". 18 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2017. 
  13. ^ "Bonhams : Alexandrite and Platinum and Diamond Ring". 7 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2017. 
  14. ^ "GIA – Report Check". 12 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2017. 
  15. ^ ""Alexandrite or Diaphanite?". In Alexandrite Tsarstone Collectors Guide". 2006. 12 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2007. 
  16. ^ Nordenskiöld N. Alexandrit oder Ural Chrysoberyll // Schriften der St.-Petersburg geschrifteten Russisch-Kaiserlichen Gesellschaft fuer die gesammte Mineralogie. 1842. Bd 1. S. 116–127.
  17. ^ Wise, Richard W. (2016). Secrets Of the Gem trade. Second. Brunswick House Press. s. 93. ISBN 9780972822329. 
  18. ^ Clark, Donald. "Is Synthetic Alexandrite Real Alexandrite?". International Gem Society. 7 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2016. 
  19. ^ "Alexandrite Synthetics and Imitations, In Alexandrite Tsarstone Collectors Guide". 2006. 30 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2007. 
  20. ^ "Alexandrite Overview". 3 Ekim 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. 

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Alexandrit&oldid=36400747" sayfasından alınmıştır