Aleutça

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Aleutça ya da Unanganca
Ana dili olanlarAmerika Birleşik Devletleri (Alaska), Rusya (Komandor adaları)
Konuşan sayısı150 (Alaska) + 5 (Rusya)  (tarih gerekli)
Dil ailesi
Eskimo - Aleut
Yazı sistemiLatin ve Kiril
Dil kodları
ISO 639-2ale
ISO 639-3ale

Aleutça ya da Unanganca, Aleut dili (kendilerince Unangam Tunuu), Amerika Birleşik Devletlerinde Alaska'ya bağlı Aleut Adaları ile Pribilof Adalarında ve Rusya'da Kamçatka Krayına bağlı Komandor Adalarında Aleutlar ya da Unanganlar tarafından konuşulan ve Eskimo - Aleut dilleri ailesinin tek başına iki kolundan birini oluşturan dil. Alaska'daki 2.300 kişilik nüfustan 150 kadarı, Rusyadaki 200 kişilik nüfustan ise ancak 5 tanesi anadillerini konuşabiliyor[1]

Diyalekt ve kabileleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Diyalekt ve kabileleri:[2]

  • Uzak Batı Unangancası
    • Sasignan Unangancası [kendilerince Sasignan; Doğu lehçesinde Sasxinan; Batı lehçesinde Sasxinas; İngilizce Attuan]. Attu, Agattu, Semichi adalarında konuşulur.
    • Rus Unangancası [kendilerince Kasakam Unangangis 'Rus Aleutları'; İngilizce Copper Island Aleut; Rusça медновский язык]. Rusça temelli Sasignan kreolü olup Rusya Federasyonuna bağlı Komandorskiy adalarında (Остров Беринга и Медный Остров) konuşulur.
  • Orta Batı Unangancası [kendilerince Niiĝuĝim Tunuu, Aliguutax̂; İngilizce Atkan, Western Aleut]
  • Doğu Unangancası [İngilizce Eastern Unangan, Eastern Aleut]

Konuşanları[değiştir | kaynağı değiştir]

Alfabe[değiştir | kaynağı değiştir]

Kiril

А Б* В* Г Г̑ Д Е* Ж* З И І* Й К Ҟ Л М Н Ҥ О* П* Р* С Т У Ў Ф* Х Х̑ Ц* Ч Ш* Щ* Ъ Ы* Ь Э* Ю Я Ѳ* Ѵ*
а б* в* г г̑ д е* ж* з и і* й к ҟ л м н ҥ о* п* р* с т у ў ф* х х̑ ц* ч ш* щ* ъ ы* ь э* ю я ѳ* ѵ*
* Yalnızca alıntılarda kullanılır

Yalnızca Sasignan Unangancasında kullanılır

Latin

A B CH D F G Ĝ X H I K L M N O Q R S T U V W Y Z
a b ch d f g ĝ x h i k l m n o q r s t u v w y z

Aleut Fontu kullanan web sitelerindeki gerçek harfli görünüm font yüklenmemiş bilgisayarlarda şöyle görünür:

= {
ĝ = }
= |
Ĝ = ^

Eğitim[değiştir | kaynağı değiştir]

1987-1988 döneminde Alaska okul bölgelerinde Aleut öğrencilerin sayısı :[3]

Okul Bölgesi Anadilini konuşabilenler Konuşamayanlar Toplam öğrenci sayısı
Aleutian Region 2 16 18
Anchorage 1 29 30
Bristol Bay . 1 1
Kenai . 1 1
Pribilof Islands . 70 70
Tanana . 18 18
TOPLAM 3 135 139

Aleut ve Pribilof Adalarındaki okullarda Aleutça bilen öğrencilerin 10 Ekim 2000 itibarıyla yüzdesi:[4]

Örnekler[değiştir | kaynağı değiştir]

Bazı gramer özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Aleutça, Eskimo - Aleut dillerinin tipik görünümünü sergiler:

  • Kelimelerde üç sayı vardır: tekil, ikil, çoğul
tekil [5] ikil çoğul anlamı
Unangax̂ Unangax Unangan Aleut
qax̂ qax qan balık
sax̂ sax san kuş
isux̂ isux isuĝin kadın
tix̂lax̂ tix̂lax tix̂lan kartal
iqyax̂ iqyax iqyan kayak
ilgaaĝux̂ ilgaaĝux ilgaaĝun ahtapot
  • Kelimeler yalın halde çoğu zaman nominatif (ya da ABS) eki alırlar : daha çok -x̂ (tekil) -x (ikil) -n (Doğu şivesinde çoğul) -s (Batı şivesinde çoğul)
  • Kelimeler (ya da cümleler) 4 bölümden oluşur: kök (stem), yapım eki (postbase), çekim eki (ending), bağlaç (enclitic)
  • Tamlama (isim ya da sıfat) bulunmaz
  • Türkçede iyelik tamlaması (genitive + possessive) ile ifade edilen (örn: adamın evi) yapılar, Aleutçada iyelik tamlaması olmadığı için ona yakın başka bir yapıyla kurulur: relative + absolutive:

Unangam Tunuu : Aleut(un) dili
tayaĝum adaa : adamın babası
tayaĝum ulaa : adamın evi
tayaĝus hlangis : adamın oğulları

Fiiller de sayı ile uyumludur:

qa aku : balıkdır
qax akux : iki balıkdır
qan akun : balıkdırlar (en az üç balıkdır)

Dipnotlar[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "Alaska Native Language Center : Alaska Native Languages / Population and Speaker Statistics". 9 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2012. 
  2. ^ Unangam Language Pre-contact Tribes and Dialects 3 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. by Knut Bergland and Moses L. Dirks
  3. ^ "Bilingual/Bicultural Education Programs". 15 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2010. 
  4. ^ "Available data from the schools in the Aleutian and Pribilof Islands current as of October 10, 2000". 15 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2010. 
  5. ^ "Barbara Švarný Carlson, Unangam Words Sweatshirt Project, May 1994". 12 Eylül 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2010. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]