Aleksander Ładoś

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Aleksander Ładoś
Aleksander Ładoś
Doğum27 Aralık 1891(1891-12-27)
Lviv, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu
Ölüm29 Aralık 1963 (72 yaşında)
Varşova, Polonya
MilliyetPolonya Polonya
Mezun olduğu okul(lar)Lviv Üniversitesi
Meslekdiplomat
Ödüller

Aleksander Wacław Ładoś (27 Aralık 1891, Lviv – 29 Aralık 1963, Varşova), Polonyalı diplomat, konsolosluk memuru, gazeteci ve politikacı. 1941–1943 yıllarında işgal altında olan Polonya'daki gettolardan Yahudilere yasadışı Latin Amerika pasaportu düzenleyen, soyadıyla anılan “Ładoś Grubu” olarak adlandırılan grubun üyesi ve gayri resmi lideri.[1][2]

Özgeçmiş[değiştir | kaynağı değiştir]

Lviv Posta İdaresi Kıdemli Danışmanı Jan ile Kalous sülalesinden Albina’nın oğlu. Lviv'deki 4. Klasik Lise’den derece ile mezun oldu, daha sonra Lviv'deki Jan Kazimierz Üniversitesi Felsefe Fakültesi'nde tarih okudu. 1913 yılında Polonya Halk Partisi PSL "Piast" da Wincenty Witos ve Jan Dąbski ile şahsen tanışarak siyasi faaliyetlere başladı. I. Dünya Savaşı'nın patlak vermesinden sonra Doğu Lejyonu organizasyonuna katıldı, ardından Lozan'a gitti ve burada kesintiye uğrayan çalışmalarına devam etti.

Bağımsızlık kazanıldıktan sonra, 1919 baharında ülkeye döndü ve Haziran 1919'da Polonya Cumhuriyeti'nin diplomatik hizmetine katıldı. 1920 baharına kadar Spisz ve Orava'da plebisit delegesi iken, 1920 Nisan’ından itibaren Dışişleri Bakanlığı’nın Varşova’daki merkez teşkilatında memur olarak, 17 Ağustos 1920 itibarıyla de Dışişleri Bakanlığı Basın Ofisi’nin Müdürü olarak görev yaptı. 1920–1921'de Minsk ve Riga'da yürütülen Sovyet Rusya ile barış görüşmelerinde Polonya heyeti sekreterliği yaptı, Jan Dąbski ve Adolf Joffe arasındaki görüşmelere katıldı.

Aralık 1921'de Dışişleri Bakanlığı Siyasi İşler Departmanı'na Orta Avrupa Bölümü Müdürü olarak atandı, 31 Ocak 1922'den itibaren Daire Başkanı oldu. 9 Ekim 1923'te Riga'da Polonya Cumhuriyeti Elçiliği görevine atandı ve Mayıs Darbesi'nden sonra görevden alındı. 1 Mart 1927'de Münih'te Polonya Cumhuriyeti Başkonsolosluğu'na atandı. 30 Haziran 1931'de Dışişleri Bakan Yardımcısı Józef Beck'in göreve gelmesinin ardından Dışişleri Bakanlığı'ndaki görevine son verildi.

Üçüncü Reich ve SSCB'nin Polonya'ya karşı saldırısına kadar siyasi gazetecilikle uğraştı. Gazeta Handlowa adlı ticaret gazetesinin baş editörüydü, Odnowa, Polonia, Wieczór, Warszawski, ABC, Zwrot ve Goniec Warszawski'de, Wacław Nienaski takma adını kullanarak yazılarını yayınladı. Józef Beck'in politikasını eleştirdi, siyasi olarak Morges Cephesi’ne yaklaştı.

3 Ekim'den 7 Aralık 1939'a kadar, Halk Partisi adına Władysław Sikorski hükûmetinde sandalyesiz bakan olarak görev yaptı, yerine Stanisław Kot geçti. 8 Kasım 1939 itibarıyla Halk Partisi adına Devlet Bakanlar Komitesi üyeliğini yürüttü.[3] 24 Mayıs 1940'tan Temmuz 1945'e kadar, Maslahatgüzar unvanı ile Bern'de elçi olarak görev yaptı. Polonyalı ve Yahudi mültecilerin yanı sıra, General Bronisław Prugar-Ketling’in İkinci Yaya Nişancılar Bölüğü'nün gözaltındaki birkaç bin askeri ile ilgilenmek görevleri arasındaydı. Ładoś, ayrıca, Litvanya'nın savaştan sonra planlanan Polonya-Çekoslovak konfederasyonuna katılımını ve savaş sonlandıktan sonra – Dışişleri Bakanlığı'nın rızasıyla – doğu sınırının çizilmesi hakkındaki gayri resmi müzakereleri yürüttü. Dünyadaki Polonyalı mültecilere insani yardım fonları da Bern aracılığıyla gönderildi.[4]

Ładoś Grubu ve Yahudilerin Kurtarılması[değiştir | kaynağı değiştir]

İsviçre'de görevini ifa ettiği sırada, meslektaşları ile birlikte “Pasaport Meseleleri” kod adı ile yaklaşık 8.000–10.000 Polonyalı, Hollandalı, Alman, Avusturyalı ve diğer Yahudilere Paraguay, Honduras, Haiti, Peru pasaportları ile vatandaşlık belgeleri düzenleme operasyonu yürüterek yaklaşık 2.000–3.000 hayatı Holokost’tan kurtardı. Bu hareket 1939/40 başlarında, Yahudilerin imhasına ilişkin kararların alındığı Wannsee Konferansı’ndan çok önce başladı.

1941'den itibaren boş pasaport defterleri satan İsviçreli noter ve Paraguay Fahri Konsolosu Rudolf Hügli ile işbirliği yapıldı.[5] Pasaportların doldurulması işiyle Polonya Cumhuriyeti Muavin Konsolos Konstanty Rokicki ilgilendi. Formların doldurulması ve para transferi işinden, Yahudi örgütleriyle temas kurmaktan ve belgelerin kopyalarının ülkeye kaçırılmasını koordine etmekten, Ładoś tarafından yürüttüğü bu faaliyetlerde serbest yetki verilen bir Yahudi konsolosluk çalışanı olan Dr. Juliusz Kühl sorumluydu. Ładoś onu işten çıkarmayı reddetmiş ve tutuklama tehdidinden korumak için de diplomat statüsü kazandırmaya çalışmıştır.[4]

Pasaportların ülkeye doğrudan kaçırılması işiyle iki Yahudi örgütü, Abraham Silberschein’ın temsil ettiği RELICO ve Chaim Eiss liderliğindeki Agudat Israel'in İsviçre şubesi ilgilendiler. Bu faaliyetlere Ładoś’un yardımcısı Müsteşar Stefan Ryniewicz de iştirak etti.

Ekim 1943'te, pasaport meselesi İsviçre polisi tarafından ortaya çıkarıldıktan sonra, Ładoś konuyla ilgili, büyük olasılıkla tutuklanan Yahudi eylemcilerin serbest bırakılmasına ve davanın örtülmesine yol acan, İsviçre Dışişleri Bakanı Marcel Pilet-Golaz'a girişimde bulundu.[6] Aynı zamanda Müsteşar Stefan Ryniewicz bu davada İsviçre polisine müdahale etti.

Savaş sonrası yaşam[değiştir | kaynağı değiştir]

Aleksander Ładoś'un Varşova'da bulunan Powązki Mezarlığı'ndaki mezarı

İsviçre’nin sürgündeki Polonya hükümetini tanımasını geri çekmesinden sonra Ładoś sürgünde kaldı. Eylül 1945'ten Temmuz 1946'ya kadar Lozan'da yaşadı, 1946 sonbaharında Paris yakınlarındaki Clamart'a yerleşti. 1960 yılında Polonya'ya döndü. Varşova'ya yerleşti ve burada hayatını kaybetti. Powązki Mezarlığı'ndaki ebedi istirahatgâhındadır (ada/parsel 77-5-30).[7]

Yayınlanmamış üç cilt günlük bırakmıştır. Üçüncü cilt üzerinde çalışırken yaşamını yitirmiş ve her ne kadar bahsetmiş olsa da pasaportlar meselesini ayrıntılı olarak anlatmaya ömrü yetmemiştir.

Anma[değiştir | kaynağı değiştir]

28 Aralık 2018'de, Elçi Aleksander Ładoś'un ölümünün 55. yıldönümü arifesinde, Polonya Dışişleri Bakanı Jacek Czaputowicz, Kültür Bakan Yardımcısı Magdalena Gawin ve II. Dünya Savaşı gazilerinin katılımıyla Varşova Powązki'de dini bir anma töreni düzenlendi. Mezarlıkta Varşova’daki Yahudi Topluluğu'ndan Haham Orieł Zaretsky ve Amerikan Yahudi Komitesi temsilcileri hazır bulundular.[8] Davet edilen büyükelçilerden sadece İsviçre Büyükelçiliği Maslahatgüzarı geldi. “İsrailli diplomatların katılmamış olmaları özellikle şaşırtıcıydı”.[9]

Yad Vaşem Enstitüsü tartışması[değiştir | kaynağı değiştir]

Nisan 2019'da Yad Vaşem Enstitüsü, Ładoś Grubu'nun lideri olarak kabul ettiği Konstanty Rokicki'ye Uluslararası Dürüstler Unvanının, Aleksander Ładoś ve Stefan Ryniewicz’e „konsolos” sıfatlarının tanındığını duyurmuştur.[10] Ciddi olgusal hatalar içeren karar (Ładoś ve Ryniewicz, astları değil Rokicki'nin üstleriydi ve hiçbiri konsolos değildi), temsilcisi tarafından diğer iki diplomatın meselesini açıklığa kavuşturmak için madalyayı reddeden Rokicki ailesinin protestosu ile karşılanmıştır.[11] Karar, aynı zamanda, Yad Vaşem'e protesto mektubu gönderen Ładoś Grubu tarafından kurtarılan 30'dan fazla kişinin tepkisine neden olmuştur.[12] Ayrıca İsviçre'nin Polonya Büyükelçisi Jakub Kumoch, Yad Vaşem'in kararını "yanlış anlama"[13] olarak nitelendirmiş ve Rokicki'nin Ładoś ve Ryniewicz yönetimi altında hareket ettiğini vurgulamıştır.[14] Kararı aynı zamanda Ładoś Grubu'nu keşfedenlerden biri olan Zürih'teki Polonya Fahri Konsolosu Bern Blechner de protesto etmiştir.[15]

Nişanlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Potocki, Michał (23 Ağustos 2018). "Grupa Ładosia ratująca Żydów, to był sprawny mechanizm. "Badacze ustalają nazwiska ocalonych i ich potomków"" (Lehçe). wiadomosci.dziennik.pl. 22 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2020. 
  2. ^ "Końcowe prace nad listą ocalałych z tzw. Grupy Ładosia" (Lehçe). thenews.pl. 5 Aralık 2018. 12 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2020. 
  3. ^ Paszkiewicz, Lidia Barbara (2010). Komitet dla Spraw Kraju. Zarys działalności Adama Ciołkosza w latach 1940–1942 (Lehçe). Toruń: Archiwum Emigracji. Studia – Szkice – Dokumenty. s. 159. 
  4. ^ a b Haska, Agnieszka (2015). "„Proszę Pana Ministra o energiczną interwencję". Aleksander Ładoś (1891–1963) i ratowanie Żydów przez Poselstwo RP w Bernie" (Lehçe). ss. 299-309. 
  5. ^ Michał Potocki, Zbigniew Parafianowicz (7 Ağustos 2017). "Polak na polecenie rządu ratował Żydów od Holokaustu. Świat się o tym nie dowiedział [TYLKO U NAS]" (Lehçe). gazetaprawna.pl. 8 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2020. 
  6. ^ "Notice du Chef du Département politique, M. Pilet-Golaz" (Fransızca). dodis.ch. 13 Ekim 1943. 6 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2020. 
  7. ^ "Pomniki - szczegóły" (Lehçe). cmentarze.um.warszawa.pl. 14 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2020. 
  8. ^ "Upamiętniono dyplomatę, który ratował Żydów. Na Powązkach zabrakło przedstawicieli Izraela i USA, a nawet Trzaskowskiego!" (Lehçe). wpolityce.pl. 28 Aralık 2018. 28 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2020. 
  9. ^ Martyna Olasz, Jakub Pilarek (28 Aralık 2018). "Upamiętniono posła Aleksandra Ładosia, jednego z Polaków ratujących Żydów" (Lehçe). pap.pl. 28 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2020. 
  10. ^ "Yad Vashem: Konstanty Rokicki kluczowy w Grupie Berneńskiej" (Lehçe). gosc.pl. 14 Mayıs 2019. 3 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2020. 
  11. ^ Zbigniew Parafianowicz, Michał Potocki (29 Nisan 2019). "Błędy we wniosku Yad Vashem ws. Rokickiego. Nie wiadomo, czy krewna bohatera weźmie udział w uroczystościach" (Lehçe). wiadomosci.dziennik.pl. 29 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2020. 
  12. ^ Makowski, Marcin (2 Haziran 2019). "Grupa Ocalałych pisze do Yad Vashem. Chodzi o polskich dyplomatów" (Lehçe). opinie.wp.pl. 3 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2020. 
  13. ^ "Yad Vashem explains honouring just one Bernese Group member" (İngilizce). tvp.pl. 15 Mayıs 2019. 3 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2020. 
  14. ^ Kumoch, Jakub (2 Mayıs 2019). "The Polish Holocaust hero you've never heard of" (İngilizce). blogs.timesofisrael.com. 2 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2020. 
  15. ^ "Cała grupa Ładosia z tytułami Sprawiedliwych wśród Narodów Świata? "Wypaczenie istoty wspólnej akcji"" (Lehçe). wiadomosci.dziennik.pl. 10 Mayıs 2019. 10 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2020. 
  16. ^ "Prezydent wręczył Medale Virtus et Fraternitas" (Lehçe). prezydent.pl. 19 Temmuz 2019. 19 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2020. 
  17. ^ Stanisław Łoza, (Ed.) (1938). Czy wiesz kto to jest? (Lehçe). Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa. s. 438. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Aleksander_Ładoś&oldid=31535617" sayfasından alınmıştır