Alabama

Alabama
Eyalet
Ülke	ABD
ABD'ye katılışı	14 Aralık 1819 (22'nci)
En büyük şehir	Birmingham, Alabama
İdare
• Vali	Bob Riley (R)
• Üst meclis	{{{Upperhouse}}}
• Alt meclis	{{{Lowerhouse}}}
ABD senatörleri	Richard Shelby (R) Jeff Sessions (R)
Nüfus
• Toplam	{{{2.010Pop}}}
• Yoğunluk	33,84/km²
Dil
• Resmî dil	İngilizce
• Konuşulan dil	İngilizce %96,7, İspanyolca %2,2
ISO 3166 kodu	[[ISO 3166-2:US|]]
Traditional abbreviation	AL
Enlem	30°13' K ile 35° K arası
Boylam	84°51' B ile 88°28' B arası

Alabama, ABD'nin güneydoğusunda bir eyâlet. Kuzeyinde Tennessee, doğusunda Georgia, güneyinde Florida ve Meksika körfezi, batısında Mississippi vardır. Amerika Birleşik Devletleri'ne 1861 yılında katılmıştır. Başkenti Montgomery'dir.

Tarih

İlk sakinleri, 10 bin yıldır burada yaşadığı sanılan Yerlilerdir. Kolomb öncesi kültürlere ilişkin maddi veriler arasında Tuscallosa yakınlarında Moundville çevresinde bulunan yerleşim birimleri, tören yerleri, sarmal biçimindeki kurganlar ile Apalaş Dağlarında yer alan mağara evler sayılabilir. Bölge, 16. yüzyılda Avrupalılar tarafından keşfedildiğinde, burada yerleşik olan Yerli grupları Krikler, Çerokiler, Çoktavlar ve Çikasolardı.

Bölgenin, Avrupa ile ilk kez ilişki kurması, buraya define aramak için gelen Hernando de Soto gibi İspanyollar aracılığıyla oldu. Fransızlar, 1702'de ilk sürekli yerleşim merkezi olan St. Louis'i kurdular. İlk Siyahlar ise 1719'da bir köle gemisiyle Dauphin Adasına getirildiler. 17. ve 18. yüzyıllarda bölge, burada egemenlik kurmak isteyen Fransız, İngiliz ve İspanyollar arasındaki savaşlara sahne oldu. Topraklarının büyük bölümünün denetimi 1783'te İngilizlerden ABD'ye geçti, ama Mobile Koyu 1813'e değin İspanyollarda kaldı. 1817'de Alabama Toprakları oluşturuldu ve 1819'da buraya eyalet statüsü verildi. Alabama, Amerikan İç Savaşı (1861) sırasında Birlik'ten (Union) ayrılarak Amerika Konfedere Devletleri'ne katıldı. Konfederasyon'un ilk başkenti Montgomery idi. Alabama 1868'de Birlik'e ikinci kez kabul edildi. İç Savaş sonrasında yeniden kuruluş döneminde Siyahların yönetime, eğitime ve ekonomik yaşama katılmasını sağlamak amacıyla girişilen çabalar başarısız kaldı. Siyahlara hemen hiç hak tanımayan katı ırk ayrımı politikası 1870'lerin ortalarından 1960'ların ortalarına değin sürdürüldü.

Coğrafya ve iklim

Bir dikdörtgene benzeyen eyaletin kuzey-güney uzunluğu 540 km, doğu-batı uzunluğu 336 km'dir. Jeomorfolojik açıdan Alabama kabaca aynı büyüklükte iki ana bölgeye ayrılabilir; Apalaş Dağlarının güney yükseltilerinden oluşan kuzey bölgesi ve Meksika Körfezinin kıyı düzlüklerinden oluşan güney bölgesi. Kuzey uçtaki Cumberland Platosunun suları, Tennessee Nehri aracılığıyla kuzeybatıya, eyaletin geri kalan bölgelerinin suları ise, geniş verimli vadiler aracılığıyla güneye doğru akaçlanır.

Alabama'nın iklimi ılımandır. Yıllık ortalama sıcaklık kuzeyde 17 °C, güneyde 19 °C'dir. Yağışlar yıl içinde düzenli dağılım gösterir. Birmingham'da yıllık yağış ortalaması 1.320' mm, Mobile'de ise 1.550 mm'dir. Bu elverişli koşullar nedeniyle tarımsal ürün dönemi, kuzeyde 200 günden başlayarak güneyde 300 güne ulaşır. Toprak da tarıma çok elverişlidir.

Nüfus

İlk kırsal yerleşmelerin dokusu, eyaletin iklim ve toprak özelliklerini yansıtır. Nitekim, nüfusun yarıdan çoğu 1960'lara değin kırsal kesimde yaşamayı sürdürdü. 1980'e gelindiğinde bu oran yüzde 40'a düşmüştü. Eyalette yalnızca Birmingham ve Mobile kentlerinin nüfusu 200,000'in üzerindedir. Nüfusun dörtte üçünü Beyazlar, dörtte biri Siyahlardan oluşturur.

Din

Alabama'nın %92'si hıristiyandır. Bunun %80'i protestan'dır, geri kalan oran katolikler'dir. Alabama'da kesin olmamakla birlikte %7'lik oran herhangi bir inanca mensup değillerdir.

Ekonomi

Alabama ekonomisinin temelini 1915'e değin pamuk üretimi oluştururdu; bu tarihte ortaya çıkan bir tür zararlı kurt, Alabama çiftçisini ürünü çeşitlendirmeye zorladı. Pamuk bugün de temel ürünlerden biridir. Ayrıca soya fasulyesi, mısır, yerfıstığı ve orman ürünleri üretilir, kümes hayvanları, sığır ve domuz yetiştirilir. Eyaletin sanayi merkezi Birmingham'dır; kentin yakınındaki demir, kömür ve kireçtaşı yatakları burada demir-çelik sanayisinin kurulmasını sağlamıştır. Tennessee Vadisi İdaresi'nin (TVA) 1930'da kurduğu hidroelektrik tesislerinden elde edilen bol ve ucuz elektrik aluminyum, tekstil, kağıt, kimya, metalurji, kauçuk ve plastik gibi sanayi kollarının gelişmesine katkıda bulunmuştur. Browns(en), Ferry, Farley(en) ve Bellefonte(en) nükleer reaktör kompleksleri, 1970'lerin ortalarından beri ek elektrik gücü sağlamaktadır.

Eğitim

Eyâletin ismine sahip olan Alabama Üniversitesi önemli eğitim kurumularındandır. Merkez kampüsü Tuscaloosa şehrinde bulunan üniversitenin ayrıca Hunstville ve Birmingham'da da kampüsleri vardır.

Bunun yanında eyâletteki bir diğer önemli üniversite de Auburn Üniversitesi'dir. Okul özellikle mühendislik dallarında önemli bir yere sahiptir. Üniversite'nin ismini aldığı Auburn şehrinin haricinde diger kampüsüde eyâletin başkenti Montgomerydedir.

Bu iki büyük üniversite Amerika'daki okul değerlendirme kuruluşu Usnews tarafından da her yıl iyi dereceyle (ilk 100'de) değerlendirilmektedir.

Bu okulların dışında Alabama'da bulunan başlıca eğitim kurumları; Alabama Üniversitesi-Huntsville, Alabama Üniversitesi-Birmingham, Auburn Üniversitesi-Montgomery, Güney Alabama Üniversitesi (Mobile), Kuzey Alabama Üniversitesi (Florence), Stillman College(Tuscaloosa), Shelton State College (Tuscaloosa),Troy Üniversitesi (Troy) ve Gadsden College (Gadsden)'dır.

En büyük şehirler

Derece	Yüzölçümü	Nüfus
1	Birmingham-Hoover-Cullman CSA	1.170.012
2	Mobile-Daphne-Fairhope CSA	567.625
3	Montgomery	397.961
4	Huntsville	368.661
5	Tuscaloosa	196.885
6	Decatur MSA	149.629
7	Florence-Muscle Shoals	142.950
8	Dothan	136.594
9	Auburn-Opelika	123.254
10	Anniston-Oxford	112.240
11	Gadsden	104.000

Ayrıca bakınız

• Alabamalar
• Alabama valileri listesi