Ak Hun-Sasani savaşı (484)
| Ak Hun-Sasani savaşı | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ak Hunlar-Pers savaşları | |||||||
_of_Firdawsi_LACMA_M.73.5.23.jpg) | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
 Sasani İmparatorluğu |
_1.svg){kind=small} Ak Hun İmparatorluğu | ||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
|
I. Fîrûz (ölü) Mihran (ölü) |
Aksuvar | ||||||
| Kayıplar | |||||||
| Tüm ordu[1] | Bilinmiyor | ||||||
Ak Hun-Sasani Savaşı, 484'te I. Fîrûz komutasındaki Sasani İmparatorluğu'nun istilacı gücü ile Aksuvar komutasındaki Ak Hun İmparatorluğu'nun daha küçük bir ordusu arasında gerçekleşmiş olan askeri bir çatışmadır.
Savaş, neredeyse tamamen yok olan Sasani güçleri için büyük bir yenilgiydi. Savaşta Sasani Kralı Fîrûz öldürüldü. Akhun lideri Aksuvar Sasanileri vergiye bağlamış bu olayda İstemi Yabgu'nun Sasanilere aynı vergiyi istemesi sonucunda yeni bir Göktürk-Sasani savaşının çıkmasına yol açtı.[2]
Arka plan[değiştir | kaynağı değiştir]
459'da Ak Hunlar Baktriya'yı işgal etti ve Sasani Kralı III. Hürmüz'ün güçleri ile karşı karşıya kaldı. Fîrûz, Ak Hunlar'la yapılan anlaşmada[3] kardeşi Hürmüz'ü öldürdü ve kendisini yeni kral ilan etti. Ailesinin çoğunu öldürmeye devam edecek ve topraklarındaki çeşitli Hristiyan mezheplerine karşı zulüm başlatacaktı.
Fîrûz, Batıda Bizans İmparatorluğu ile barışçıl ilişkileri sürdürmek için hızla harekete geçti. Doğuda, orduları doğu İran'ı fethetmeye başlamış olan Ak Hunları kontrol etmeye çalıştı. Romalılar, bu çabalarda Sasanileri destekleyerek onlara yardımcı birimler gönderdiler. Ak Hun genişlemesini caydırma çabaları, Fîrûz güçlerini Ak Hun topraklarının derinliklerinde kovalayıp kuşattığında başarısızlıkla karşılaştı. Fîrûz 481'de esir alındı ve oğlu I. Kubâd'ı üç yıl boyunca rehin olarak teslim etmek zorunda kaldı ve serbest bırakılması için fidye ödedi.[3]
Bu yenilgi Fîrûz'u Ak Hunlara karşı yeni bir sefer başlatmaya yöneltti.
Savaş[değiştir | kaynağı değiştir]
484'te oğlunun kurtuluşundan sonra Fîrûz muazzam bir ordu kurdu ve Ak Hunlar ile yüzleşmek için kuzeydoğuya yürüdü. Kral, birliklerini Belh'e kadar yürüttü ve burada ana kampını kurdu ve Hun Kralı Aksuvar'ın elçilerini reddetti. Fîrûz'un kuvvetleri Herat'tan Belh'e ilerledi. Hunlar, Fîrûz'un ilerleme yolunu öğrenerek, onun için bir pusu kurdu. Sonraki savaşta Fîrûz, Belh yakınlarındaki bir Ak Hun ordusu tarafından yenildi ve öldürüldü.[4][5] Vücudu hiçbir zaman bulunamadığı halde ordusu tamamen yok edildi.[6] Oğullarından ve erkek kardeşlerinden dördü de öldü.[7] Horasan'ım doğu Bölgesi'ndeki başlıca Sasani şehirler Nişabur, Herat ve Merv Ak Hun egemenliği altında geçti.[5]
Sonrası[değiştir | kaynağı değiştir]
Hunlar, kralın ölümünden sonra merkezi bir hükûmete sahip olmayan Sasani topraklarını işgal etti. Sasani topraklarının çoğu iki yıl boyunca defalarca yağmalandı. Karen hanedanlığından Pers soylu olan Sukhra, Fîrûz'un kardeşlerinden biri olan Belâş'ı yeni kral olarak ilan edip, düzeni yeniden kurana kadar. Sasani topraklarına yönelik Hun tehdidi, I. Hüsrev dönemine kadar devam etti. Belâş, Ak Hun saldırılarına karşı koymak için yeterli önlemleri alamadı ve dört yıllık bir yönetimden sonra, yeğeni ve Fîrûz'un oğlu I. Kubâd lehine tahttan indirildi. Babasının ölümünden sonra Kubâd krallıktan kaçtı ve daha önce onu rehin olarak tutan Ak Hunlar'a sığındı. Orada Hun kralının kızlarından biriyle evlendi ve ona eski krallığını fethetmesi ve tahta geçmesi için bir ordu verdi.[8] Sasaniler, Kubâd'ın devrildiği ve bir kez daha Ak Hun topraklarına kaçmaya zorlandığı 496 yılına kadar Ak Hun İmparatorluğu'na haraç ödemeleri sağlandı. Kral Câmasb, Kubâd 30.000 kişilik bir ordunun başında geri dönüp tahtını yeniden ele geçirene kadar iki yıl boyunca tahta oturdu. 498'den 531'deki ölümüne kadar, yerine oğlu I. Hüsrev geçti.
İrfan Şahid'e göre bu savaşta Ak Hunlar tarafından siper kullanma taktiği, daha sonra Thannuris Savaşı'nda (528) Bizanslılara karşı başarılı bir şekilde kullanan Persler tarafından benimsenmiştir. Pers taktiği daha sonra Bizanslılar tarafından Dara Muharebesi'nde (530) ve hatta Hendek Muharebesi'nde (627) Müslümanlar tarafından benimsenmiş ve başarıyla kullanılmıştır.[9]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Payne, Richard (2015b). "The Reinvention of Iran: The Sasanian Empire and the Huns". In Maas, Michael (ed.). The Cambridge Companion to the Age of Attila. Cambridge University Press. pp. 282–299. ISBN 978-1-107-63388-9.
- ^ Gumilev Ancient Turks.
- ^ a b Frye, 1996: 178
- ^ McDonough 2011.
- ^ a b Schindel 2013a.
- ^ Payne 2015b.
- ^ Potts 2018.
- ^ Dani, 1999: 140
- ^ Byzantium and the Arabs in the Sixth Century. Dumbarton Oaks. 1995. s. 78. ISBN 978-0-88402-214-5.
Ek kaynaklar[değiştir | kaynağı değiştir]
- David Christian (1998). Rusya, Orta Asya ve Moğolistan'ın tarihi 19 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Oxford: Wiley-Blackwell,0-631-20814-3 .
- Richard Nelson Frye (1996). Antik çağlardan Türkiye'nin yayılmasına kadar Orta Asya mirası 19 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Princeton: Markus Wiener Yayıncıları,1-55876-111-X .
- Ahmad Hasan Dani (1999). Orta Asya medeniyetleri tarihi: Volumen III 19 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Delhi: Motilal Banarsidass Yayını,81-208-1540-8 .
- McDonough, Scott (2011). "The Legs of the Throne: Kings, Elites, and Subjects in Sasanian Iran". Arnason, Johann P.; Raaflaub, Kurt A. (Ed.). The Roman Empire in Context: Historical and Comparative Perspectives. John Wiley & Sons, Ltd. ss. 290-321. doi:10.1002/9781444390186.ch13. ISBN 9781444390186.9781444390186
- Schindel, Nikolaus (2013a). "Kawād I i. Reign". Arşivlenmiş kopya. Encyclopaedia Iranica, Vol. XVI, Fasc. 2. ss. 136-141. 21 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2021.
- Payne, Richard (2015b). "The Reinvention of Iran: The Sasanian Empire and the Huns". Maas, Michael (Ed.). The Cambridge Companion to the Age of Attila. Cambridge University Press. ss. 282-299. ISBN 978-1-107-63388-9.
- Rezakhani, Khodadad (2017). "East Iran in Late Antiquity". ReOrienting the Sasanians: East Iran in Late Antiquity. Edinburgh University Press. ss. 1-256. ISBN 9781474400305. JSTOR 10.3366/j.ctt1g04zr8. (kayıt gerekebilir)
- Potts, Daniel T. (2018). "Sasanian Iran and its northeastern frontier". Mass, Michael; Di Cosmo, Nicola (Ed.). Empires and Exchanges in Eurasian Late Antiquity. Cambridge University Press. ss. 1-538. ISBN 9781316146040.
- Payne, Richard (2016). "The Making of Turan: The Fall and Transformation of the Iranian East in Late Antiquity". Journal of Late Antiquity. Johns Hopkins University Press. 9: 4-41. doi:10.1353/jla.2016.0011.