Abdullah el-Battal
| Abdallah el-Battal (Arapça: عبدالله البطال) | |
|---|---|
| Ölüm | 740 Afyonkarahisar |
| Bağlılığı | Emevîler |
| Hizmet yılları | ca. 727–740 |
| Çatışma/savaşları | Arap-Bizans savaşları |
Abdullah el-Battal (Arapça: عبدالله البطال; çev. 'Kahraman Abdullah', ö. 740) Emevî Halifeliği'nin Bizans İmparatorluğu'na karşı başlattığı birçok seferde yer alan, 8. yüzyılın başlarındaki Arap-Bizans savaşlarında Müslüman Arap komutanıydı. Hayatıyla ilgili tarihsel gerçekler seyrektir, ancak ölümünden sonra çevresinde gerçek olmayan kapsamlı bir tarihsel ve efsanevi gelenek gelişti ve hem Arapça hem de daha sonra Türkçe destan edebiyatında Battal Gazi olarak ünlü bir figür oldu.
Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]
Abdallah el-Battal'ın kökeni veya erken yaşamı hakkında hiçbir şey bilinmemektedir. Daha sonraki kayıtlar, onun Antakya ya da Şam'dan geldiğini ve Emevî ailesi ile bir bağı olduğunu iddia eder. Ayrıca kendisine çeşitli künye isimler verilmiştir genellikle bilinenleri Ebu Muhammed, Ebu Yahya veya Ebu'l-Hüseyin'dir.[1][2] Arabistan kabile mensubiyetinden ziyade el-Antaki ("Antakyalı") nisba kullanımı Arap kökenli olmadığını gösterir; bu bağlamda isminin "Abdallah" olması ayrıca, onun İslam'a döndüğünü gösteriyor, çünkü bu isim ("Allah'ın kulu" anlamına gelir), İslam'ın ilk dönemlerinde yeni din değiştirenlere sıklıkla verilirdi.[2] Khalid Yahya Blankinship, Bizanslı vakainüvis Günah Çıkartıcı Theofanis tarafından 727 İznik seferinde kaydedilen belirli bir "Amr" ile aynı kişi olabilir ve bu nedenle "'Amr" onun gerçek kişisel adı veya soyadı olabileceğini (yani 'Amr ibn Abdullah veya Abdallah ibn' Amr gibi), alternatif olarak "Abdallah" ise sadece bir şeref olabileceğini önerir.[3]
10. yüzyıldan kalma Arap anlatımları, 717-718' Konstantinopolis'in başarısız kuşatması sırasında Mesleme bin Abdülmelik'in yanında el-Battal yer alır, ancak kuşatmanın Arap anlatımları yarı efsanevi olduğundan, bu anlatımların herhangi gerçek içerip içermediğinin bilinmesi imkansızdır.[1] Güvenilir tarihsel kaynaklara (vakanüvis Yakubî ve Taberî) göre, el-Battal ilk olarak 727'de Küçük Asya'ya yapılan yıllık baskınlardan birinde ortaya çıktı. Bu sefer, halife Hişâm'ın (h. 723-743) oğlu Muaviye bin Hişâm tarafından yönetildi. El-Battal, ordunun İznik'i başarısız bir şekilde kuşatmaya devam etmeden önce, ele geçirip yerle bir ettiği Paflagonya'daki Çankırı şehrine kadar girdiği öncü kuvvete komuta etti.[1][4] Blankinship, 726'da Kayseri'nin Mesleme tarafından ele geçirilmesinin yanında Battal'ın Çankırı'yı ele geçirmesinin bu dönemde Emevî silahlı kuvvetlerinin Bizanslılara karşı en büyük başarılarından biri olduğunu düşünmektedir.[5]
El-Battal, Hicri 114 (MS 731-732) yılında hakkında çok az şey bilinen başka bir baskına komuta etti. Muhtemelen başarısızlıkla sonuçlandı ve yalnızca başka bir Arap kahramanı olan Abdülvahap bin Bukht'un muharebede ölümüyle hatırlanmaktadır.[1][6] Ertesi yıl, Hicri 115 (MS 732-733), el-Battal, Muaviye bin Hişâm ile birlikte Frigya'daki Afyon'a kadar uzanan yeni bir sefere çıktı. Belirli bir Konstantinos komutasındaki Bizans ordusu Müslümanlarla karşılaşmaya çalıştı, ancak el-Battal Konstantinos'u yendi ve onu esir aldı.[1][6][7] El-Battal'ın bir sonraki ve son görünüşü, Emeviler tarafından Bizans'a karşı on binlerce kişiyi içeren büyük bir seferin başlatıldığı 740 yılıdır. Malatya vali yardımcısı Malik bin Şuayıb ile birlikte el-Battal 20.000 kişilik bir süvari kuvvetine komuta ederken, Süleyman bin Hişâm arkalarındaki ana kuvveti yönetti. El-Battal ve Malik'in kuvveti Afyon'a kadar ulaştı, ancak orada Bizans İmparator III. Leon (h. 717-741) komutasında Bizanslılar tarafından karşı karşıya geldi ve mağlup oldu. Hem Arap generaller hem de ordularının üçte ikisi öldü.[1][7][8]
Mirası[değiştir | kaynağı değiştir]
Marius Canard'a göre askeri kariyeri "belirgin şekilde seçkin olmayan" olsa da, Abdallah el-Battal hızla halk masallarının konusu oldu ve şöhreti arttı, böylece 10. yüzyıldan itibaren Arap-Bizans savaşlarının Arap kahramanlarından biri oldu: El-Mesûdî (Altın Bozkırlar, VIII, 74–75), onu portreleri bir saygı işareti olarak Bizans kiliselerinde sergilenen "şanlı Müslümanlar" arasında sıralar.[1] 10.–12. yüzyıllarda, Konstantinopolis kuşatmasındaki iddia edilen rolü Persli tarihçi Belamî ve Endülüslü tasavvuf İbnü'l-Arabî tarafından süslendi.[1] İbn Asakir (1106–1175) zamanından itibaren el-Battal çevresinde bir dizi hayali anekdot kabul edilen tarihi külliyatın bir parçası haline geldi: Bizanslıların çocukları korkutmak için adının kullanılması; bir elçi gibi davranarak Amorium'a girişi ve Bizans planlarının keşfi; kaldığı manastırın baş rahibesinin onu Bizans askerlerinden koruyup, yanına alması ile evlenmesi ve nihayet İmparator Leon'un katıldığı savaşta ölümü ve cenazesi.[1] Öte yandan, İbn Asakir'in dönemin el-Samaw'al ibn Yahya el-Mağribi ile başlayarak, bir dizi Müslüman tarihçi, El-Battal'ın hayatının anlatılarına getirilen çeşitli uydurmaları eleştirdiler. Bilhassa İbn Kesir, onu "sadece bilgisizler uygun zayıf ve kafası karışmış bir malzeme" olarak görüyordu.[2]
El-Battal'ın kahramanlıkları, Arapça "Delhemma ve el-Battal'ın Hikayesi" (Sīrat Ḏāt al-Himma wa-l-Baṭṭāl) ve Battal Gazi Türk destan geleneği olmak üzere iki romansa konu oldu.[1] Her ikisi de 12. yüzyılda derlenmiş ve ortak bir Arap geleneğinden yararlanılmış olsalar da, halk geleneğinden doğaüstü unsurlar veya Şehnâme ile Ebû Müslim Romansı'nda yer alan motifler dahil olmak üzere birçok benzersiz Türk ve Fars etkisini içeren Türk masalıyla önemli farklılıklar gösterirler.[9] Her iki romans da el-Battal'ı 9. yüzyılın ortalarına yerleştirir ve onu Malatya ve emiri Ömer bin Abdullah'ın (ö. 863) destansı döngüsüyle ilişkilendirir ve bunun sonucunda özellikle Malatya şehri ve bölgesi ile ilişkilendirilir.[9][10] Delhemma'da, Bizans ile yapılan Emevî savaşlarındaki kendi rolü Beni Kilab kahramanı el-Şahşah tarafından devralınır. Bu hikâyelerde el-Battal, isminin kurnazlıkla birlikte anıldığı ölçüde Odisseus'un İslami bir benzeri olarak sunulur.[11] Türkler el-Battal'ı 1102'de Dânişmendliler Beyliği'nin Malatya'yı fethinden sonra kabul ettiler ve o bir Türk ulusal kahramanı olarak, erken Müslüman zamanlarının cihatının ve Türkiye'nin Küçük Asya'yı fethinin yeniden canlanan sınır ruhunun bir sembolü olarak öne çıktı. Hikâyeleri (Battalname) Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde yeniden işlendi ve önemli bir halk masallarına konu oldu.[9][12] Nitekim 14. yüzyıl coğrafyacısı Ebü'l-Fidâ'ya göre Selçuklu Türkleri ile İznik İmparatorluğu'nun toprakları arasındaki sınırı oluşturan Dalaman Çayı, İbn Saîd'in 13. yüzyıl çalışmasına dayanarak, "Battal Nehri" olarak biliniyordu.[13] Onun etrafında, özellikle Alevi ve Bektaşî mezhepleri arasında seyyid olarak bir kült gelişti ve Seyitgazi'deki sözde mezarı, Orta Asya'ya kadar uzanan bir coğrafyadan hacıları çeken, 20. yüzyılın başlarına kadar önemli bir hac merkezi haline geldi.[9][14]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- Özel
- ^ a b c d e f g h i j Canard (1960), pp. 1002–1003
- ^ a b c Athamina (2011)
- ^ Blankinship 1994, s. 314 (Not 20).
- ^ Blankinship 1994, s. 120.
- ^ Blankinship 1994, s. 120–121.
- ^ a b Blankinship 1994, s. 162.
- ^ a b Lilie, et al. (1999), pp. 5–6
- ^ Blankinship (1994), pp. 169–170
- ^ a b c d Melikoff (1960), pp. 1003–1004
- ^ Dedes (1996), pp. 9–14
- ^ Canard (1961), pp. 158–173, esp. 167–169
- ^ Dedes (1996), pp. 9–16, 23–25
- ^ Wittek (1934), pp. 1–3, 7–8
- ^ Dedes (1996), pp. 16–22
- Genel
- Athamina, Khalil (2011). "al-Baṭṭāl, ʿAbdallāh (search results)". Fleet, Kate; Krämer, Gudrun; Matringe, Denis; Nawas, John; Stewart, Devin J. (Ed.). Encyclopaedia of Islam, THREE (İngilizce). Brill Online. ISSN 1873-9830.
- Blankinship, Khalid Yahya (1994). The End of the Jihâd State: The Reign of Hishām ibn ʻAbd al-Malik and the Collapse of the Umayyads (İngilizce). Albany, New York: State University of New York Press. ISBN 978-0-7914-1827-7.
- Canard, Marius (1960). "al-Baṭṭāl, ʿAbd Allāh". Gibb, H. A. R.; Kramers, J. H.; Lévi-Provençal, E.; Schacht, J.; Lewis, B.; Pellat, Ch. (Ed.). The Encyclopaedia of Islam, New Edition, Volume I: A–B (İngilizce). Leiden: E. J. Brill. ss. 1002–1003. OCLC 495469456.
- Canard, Marius (1961). "Les principaux personnages du roman de chevalerie arabe Ḏāt al-Himma wa-l-baṭṭāl". Arabica (Fransızca). 8: 158-173. ISSN 0570-5398. JSTOR 4055170.
- Dedes, Georgios (1996). The Battalname, an Ottoman Turkish Frontier Epic Wondertale: Introduction, Turkish Transcription, English Translation and Commentary (PDF). Sources of Oriental Languages and Literatures (İngilizce). Cambridge, MA: Harvard University, Department of Near Eastern languages and Literatures. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Kasım 2020.
- Melikoff, I. (1960). "al-Baṭṭāl (Sayyid Baṭṭāl Ghāzī)". Gibb, H. A. R.; Kramers, J. H.; Lévi-Provençal, E.; Schacht, J.; Lewis, B.; Pellat, Ch. (Ed.). The Encyclopaedia of Islam, New Edition, Volume I: A–B (İngilizce). Leiden: E. J. Brill. ss. 1003–1004. OCLC 495469456.
- Lilie, Ralph-Johannes; Ludwig, Claudia; Pratsch, Thomas; Zielke, Beate (1999). "'Abdallāh al-Baṭṭāl (#15)". Prosopographie der mittelbyzantinischen Zeit: 1. Abteilung (641–867), Band 1: Aaron (# 1) – Georgios (# 2182) (Almanca). Berlin ve Boston: De Gruyter. ss. 5–6. ISBN 978-3-11-015179-4.
- Wittek, Paul (1934). Das Fürstentum Mentesche. Studien zur Geschichte Westkleinasiens im 13.-15. Jahrhundert (Almanca). İstanbul: Zaman Kitaphanesi.