Aşıküzeyir, Posof
| Aşıküzeyir | |
|---|---|
 | |
 Ardahan'ın konumu | |
  Aşıküzeyir Aşıküzeyir'in Ardahan'daki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Ardahan |
| İlçe | Posof |
| Coğrafi bölge | Doğu Anadolu Bölgesi |
| Rakım | 2044 m |
| Nüfus (2022) | |
| • Toplam | 22 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0478 |
| İl plaka kodu | 75 |
| Posta kodu | 75800 |
Aşıküzeyir, Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Aşıküzeyir köyünün eski adı kaynaklarda Heoti veya Heva olarak geçer. Gürcüce bir yer adı olan Heoti (ხეოთი), vadi veya dere anlamındaki "hevi" (ხევი) kelimesinden türemiş olan Hevati'den (ხევათი) değişime uğramış olmalıdır. Bu yerleşimin adı 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterinde ise Heva (خوا) olarak geçer.[3] Bununla birlikte zaman içinde bu adın Türkçe yazılışı değişime uğramıştır; nitekim 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde, Gürcüce Hevati'ye uygun biçimde Hevat (خەوات) olarak geçer.[4] 93 Harbi'nde Ardahan bölgesine hakim olan Ruslar ise, köyün adını Gürcüce yazılışına uygun biçimde Heot (Хеот) olarak kaydetmiştir.[5] Heoti veya Hevati, "vadi" veya "dere" anlamına gelen Gürcüce "hevi" (ხევი) kelimesinden türemiştir. Gürcistan'ın Samtshe-Cavaheti bölgesinde bugün de Heoti adını taşıyan bir köy bulunmaktadır.
Heoti ya da Hevati, tarihsel Gürcistan'ı oluşturan Mesheti bölgesinin yerleşim yerlerinden biriydi. Osmanlılar köyü, birleşik Gürcistan Krallığı'ın ardından bu bölgeye hakim olan Samtshe Atabeyliği'nden 16. yüzyılın ortasında ele geçirdi. 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı mufassal defterine göre, Gürcistan Vilayeti içinde, Poshov livasının Kuzay nahiyesine bağlıydı. Bu tarihte köyde 4 hane yaşıyordu. Her hane, Osmanlı Devleti'nin Hristiyan köylülerden aldığı ispenç vergisi vermekle yükümlü kılınmıştı. Hane reislerinin ve babalarının adlarından hareketle Heoti'nin bir Hristiyan Gürcü köyü olduğu anlaşılmaktadır. Köyde buğday, arpa, yonca tarımı ve arıcılık yapılıyor, domuz ve koyun besleniyordu.[6]
Heoti, uzun süre Osmanlı yönetimi altında kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından Rusya İmparatorluğu’nun eline geçti. Rus idaresinde Ardahan sancağının (okrug) Poshov kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu kaza içinde Tsurtskabi nahiyesinin köylerinden biriydi. 1886 yılında köyün nüfusu 121 kişiden oluşuyordu. Rus idaresinde Heoti köyünün nüfusu, 1896’da 170 kişiye, 1906’da da 182 kişiye yükselmişti. Bu tespitlerde nüfusun tamamı "Türk" olarak kaydedilmiştir.[5][7] Ardahan bölgesini gezen Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli ise, Hevati'de 1917 yılında 18 hanede 202 Müslüman Gürcünün yaşadığını yazmıştır.[8]
Heoti, Rus hakimiyetinin sona ermesinden sonra, bir süre bağımsız Gürcistan'ın sınırları içinde kaldı. 1921 yılında, Sovyet Rusya'nın Gürcistan'ı işgali sırasında, Ankara Hükümeti'nin verdiği ültimatom üzerine Gürcüler Ardahan ve Artvin bölgelerinden çekildi. 16 Mart 1921'de, Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması'yla da Heoti köyü Türkiye'ye bırakıldı.[9]
Heoti ya da Hevati, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde "Hevat" (خەوات) adıyla, Kars vilayetinin Poshof kazasının Merkez nahiyesine bağlıydı.[4] 1935 genel nüfus sayımıda "Hivat" olarak kaydedilmiş olan Heoti, aynı idari konuma sahipti ve köyde 250 kişi yaşıyordu.[10] Türkçe kaynaklarda farklı biçimlerde yazılmış olan Heoti ya da Hevati adı, "yabancı kökten geldiği" için 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Boşdere olarak değiştirilmiştir.[11] Bununla birlikte köyün eski adı yeni adıyla birlikte resmî kayıtlarda "Boşdere (Hevat)" biçiminde bir süre daha kullanılmıştır.[12] Boşdere'nin adı daha sonra Aşıküzeyir olarak değiştirilmiştir.
Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]
Aşıküzeyir köyü, Ardahan il merkezine 90 km, Posof ilçe merkezine 18 km uzaklıktadır.[13]
Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2022 | 22[2] |
| 2021 | 20[2] |
| 2020 | 23[2] |
| 2019 | 20[2] |
| 2018 | 19[2] |
| 2017 | 19[2] |
| 2016 | 20[2] |
| 2015 | 23[2] |
| 2014 | 27[2] |
| 2013 | 34[2] |
| 2012 | 30[2] |
| 2011 | 41[2] |
| 2010 | 41[2] |
| 2009 | 40[2] |
| 2008 | 47[2] |
| 2007 | 55[2] |
| 2000 | 87[13] |
| 1990 | 173[14] |
| 1985 | 202[15] |
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Asikuzeyir, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 14 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q "Ardahan Posof Aşıküzeyir Köy Nüfusu". Nufusune.com. 17 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1958), s. 462-463". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2021.
- ^ a b Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 761.
- ^ a b ""Poshov kazası 1886 Yılı" (Rusça)". 26 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2021.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; I. cilt (1947), s. 330; II. cilt (1941), s. 322; III. cilt (1958), s. 462". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2021.
- ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018, s. 114, ISBN 9786052100271.
- ^ "Konstantine Martvileli, "Ardahan Bölgesinde", Sakartvelo gazetesi, 7 Ekim 1917, sayı 220". 12 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2021.
- ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 3 cilt; 2. cilt, s. 41.
- ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937, s. 175" (PDF). 16 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 12 Temmuz 2021.
- ^ "Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968, s. 674". 23 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2021.
- ^ "1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981" (PDF). 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 12 Temmuz 2021.
- ^ a b "Aşıküzeyir Köyü". YerelNet.org.tr. 3 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1991). "1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1986). "1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.