Açıkyazı, Ardahan
| Açıkyazı | |
|---|---|
 | |
 Ardahan'ın konumu | |
  Açıkyazı Açıkyazı'nın Ardahan'daki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Ardahan |
| İlçe | Merkez |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| Rakım | 1797 m |
| Nüfus (2022) | |
| • Toplam | 92 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0478 |
| İl plaka kodu | 75 |
| Posta kodu | 75110 |
Açıkyazı, Ardahan ilinin Merkez ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Açıkyazı köyünün eski adı Alabala'dır. Nitekim 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterinde Alabala (الابالا) olarak geçer.[3]
Alabala, Orta Çağ'da Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden biri olan Artani'de yer alır. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü 16. yüzyılın ortalarında Gürcülerden ele geçirmiştir. Köyde günümüze ulaşmış olan ve "orta kilise" anlamına gelen Gürcüce "Şuaeklesia" (შუაეკლესია) adı bu dönemden kalmış olmalıdır.[4]
Alabala, 1595 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defterine göre, Gürcistan Vilayeti içinde Ardahan-i Büzürg livasına bağlı Güney nahiyesinin köylerinden biriydi. Alabala-yı Ulya (Yukarı Alabala) ve Alabala-i Küçük (Küçük Alabala) olmak üzere iki ayrı köy olarak kaydedilmişti. Yukarı Alabala'da 7 Hristiyan hane ve Küçük Alabala'da 25 Hristiyan hane yaşıyordu. Hane reislerinin çoğu Gogiça, Tevdore, Maharebel, Çita, Şaluka, Matsatsa, İason, Potshvera, Davita, Pavle, Şoşia, Gabriel, Zakaria gibi Gürcü adları taşıyordu. Bu yerleşmede buğday, arpa, yonca tarımı ile arıcılık yapıldığı, koyun ve domuz beslendiği bu kayıtlardan anlaşılmaktadır.[5]
Alabala, 93 Harbi'nin ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Rus idaresinin Yukarı ve Aşağı Alabala (Алабала) yerleşimlerini tek köy olarak kaydetmişti. 1886 nüfus tespitine göre, Ardahan sancağının Ardahan kazasına bağlı köyde, 75'i erkek ve 56'sı kadın olmak üzere, 16 hanede 131 kişi yaşıyordu. Bir hane hariç, nüfusun tamamı Türk olarak kaydedilmişti. Bir hanede ise, 5'i erkek ve 2'si kadın olmak üzere 7 Kürt yaşıyordu. Alabala, Ardahan kazasına bağlı Değirmendere nahiyesinin (маркяз: merkez) 10 köyünden biriydi.[6]
Alabala, Birinci Dünya Savaşı sonlarında Ruslar bölgeden çekilmesinin ardından fiilen bağımsız Gürcistan'ın sınırları içinde kaldı. 7 Mayıs 1920 tarihli Moskova Antlaşması'yla Sovyet Rusya Gürcistan'ı yaklaşık olarak o günkü fiili sınırları içinde tanıdı. Ancak Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgalinin ardından Ankara Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında 16 Mart 1921'de imzalanan Moskova Antlaşması'yla Alabala köyünü de kapsayan Ardahan bölgesi yeniden Türkiye'ye katıldı.[7]
Alabala, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde "Âla Bala" (آلا بالا) adıyla Kars vilayetinin Ardahan kazasına merkez nahiyesine bağlıydı.[8] 1940 genel nüfus sayımında köy aynı idari konuma sahipti ve nüfusu 329 kişiden oluşuyordu.[9] Alabala Türkçe olmadığı için köyün adı 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Açıkyazı olarak değiştirildi.[10] 1965 genel nüfus sayımında Açıkyazı köyünün nüfusu 372 kişiden oluşuyor ve bu nüfus içinde 108 kişi okuma yazma biliyordu.[11] 1992 yılında Ardahan il olunca, Açıkyazı köyü bu ilin merkezi ilçesinin köyü haline geldi.
Açıkyazı köyünde bir kilisenin varlığı bilinmekle birlikte akıbeti hakkında bilgi yoktur. Nitekim Gürcü araştırmacı ve gazeteci Konstantine Martvileli, Birinci Dünya Savaşı yıllarında Aşağı Alabala köyünde yıkık bir kilisenin bulunduğunu, bu yapıdan geriye sadece duvarlarının bazı kısımlarının kalmış olduğunu yazmıştır.[12][13]
Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]
Köy, Ardahan il merkezine 10 km uzaklıktadır.[14]
Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2022 | 92[2] |
| 2021 | 102[2] |
| 2020 | 96[2] |
| 2019 | 96[2] |
| 2018 | 103[2] |
| 2017 | 100[2] |
| 2016 | 110[2] |
| 2015 | 114[2] |
| 2014 | 113[2] |
| 2013 | 117[2] |
| 2012 | 117[2] |
| 2011 | 119[2] |
| 2010 | 120[2] |
| 2009 | 122[2] |
| 2008 | 118[2] |
| 2007 | 119[2] |
| 2000 | 168[14] |
| 1990 | 227[14] |
| 1985 | 307[14] |
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Acikyazi, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 17 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q "Ardahan Merkez Açıkyazı Köy Nüfusu". Nufusune.com. 20 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; IIII. cilt (1958), s. 508". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2021.
- ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2015, s. 191 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; I. cilt (1947), s. 427; II. cilt (1941), s. 418; III. cilt (1958), s. 508". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2021.
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, "Kars oblastı" - Sıra no: 273-282". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2023.
- ^ "Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt, 2. cilt s. 489". 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2023.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 759.
- ^ 1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1946, s. 348.
- ^ "Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968, s. 600". 23 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2023.
- ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 355.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 188, ISBN 9789941478178.
- ^ "Konstantine Martvileli, "Ardahan Bölgesinde", Sakartvelo gazetesi (Gürcüce), 9 Ekim 1917, sayı 219" (PDF). 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 6 Nisan 2023.
- ^ a b c d "Açıkyazı Köyü". YerelNet.org.tr. 5 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2018.