Yalancı eşdeğer
Yalancı eşdeğerler,[1][2] farklı dillerde imlâ veya telaffuz bakımından aynı olan ya da birbirine çok benzeyen, ancak anlamları tamamen veya kısmen farklı olan sözcüklerdir. Örneğin magazin sözcüğü Türkçede başlıca "sosyete haberleri" anlamında kullanılırken İngilizce magazine sözcüğü şarjör ve dergi anlamlarında kullanılır. Benzer şekilde İngilizce asparagus (okunuşu: asparagas) sözcüğü "kuşkonmaz" anlamına gelirken, Türkçe asparagas sözcüğü "yalan, uydurma" anlamına gelir.[3]
Etimoloji
Yalancı eşdeğerler batı dillerinde Fransızca "faux-ami" (yalancı arkadaş) kavramından türetilmiş isimlerle anılır.[4] Türkçede de zaman zaman sahte dost, sahte karşılık, sözde denkteş gibi kavramlar aynı anlamda kullanılır.
Yalancı eşdeğerler bazen aynı etimolojik kökten gelirler. Aynı etimolojik kökten gelen sözcüklere eş asıllı (cognate) sözcükler denir. Ancak yalancı eşdeğerler eş asıllı olmak zorunda değildir. Örneğin İspanyolca "para" (için) sözcüğü ile Türkçe para sözcüğü eş asıllı olmayan yalancı eşdeğerlerdir. Bununla birlikte, Türkçedeki "eşik" sözcüğü bazı diğer Türkî dillerde "kapı" anlamında kullanılır. Her iki sözcük de eski Türkçe eşü- kapamak fiilinden gelir ve eş asıllıdır.[5] Ancak zamanla anlam kaymasına uğramış ve yalancı eşdeğer olmuştur.
Yalancı eşdeğerler her zaman yukarıdaki örneklerdeki gibi bariz olmayabilir. Bazen aynı anlama geliyormuş gibi görünen sözcükler kısmen yalancı eşdeğer olabilir. Bu durum özellikle yabancı dillerden alıntı sözcüklerde (loanwords) görülür. Başka bir dile geçen sözcük burada farklı bir evrimsel çizgi izleyerek aslından kısmen farklı bir anlamda kullanılır. Örneğin Latince preservativus sözcüğünün batı dillerindeki ilk ve en yaygın anlamı "koruyucu"dur ve özellikle besinlere ve çeşitli maddelere eklenen koruyucu maddeleri tanımlamakta kullanılır.[6] Prezervatif sözcüğünün Türkçedeki (ve pek çok dildeki) anlamı ise hamilelikten "koruyan" kondomdur.[7] Yani sözcük aslına kısmen sadık kalmış bir yalancı eşdeğerdir. Benzer şekilde Fransızcada toplum anlamına gelen société sözcüğünün Türkçedeki yalancı eşdeğeri "sosyete", toplumun avantajlı küçük bir kısmını tanımlamakta kullanılır.
Karşılaşılan güçlükler
Yalancı eşdeğerler özellikle dil öğretiminde ve çeviride karşılaşılan güçlüklerdendir. Örneğin İzmir Ekonomi Üniversitesinde yapılan bir çalışmada 32 İngilizce diplomatik belgedeki yaklaşık 35 bin sözcük incelenmiş ve 100 adet Türkçe yalancı eşdeğeri olan sözcük tespit edilmiştir. Diplomatik belgeler Türkçeye çevrildiğinde yalancı eşdeğerler konusunda ders alan tercümanlık bölümü öğrencilerinin "yalancı eşdeğer" tuzağına daha az düştüğü görülmüştür.[1]
Kaynakça
- ^ a b Partial False Friends in English-Turkish Translations: Diplomatic Texts[ölü/kırık bağlantı] Prof. Dr. Nihal Yetkin. Hacettepe Üniversitesi.
- ^ Nogay Türkçesi ve Türkiye Türkçesi arasındaki yalancı eşdeğerler Dr. Dilek Ergönenç Akbaba. Gazi Üniversitesi. Bilig Dergisi. sayı 42. 2007
- ^ "asparagas." Güncel Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu. Erişim: 11 Mart 2013
- ^ "false friend." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
- ^ "eşik." Nişanyan Sözlük. 11 Mart 2013.
- ^ "preservative." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
- ^ "prezervatif." Güncel Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu. Erişim: 11 Mart 2013