Paskalya
| Paskalya | |
|---|---|
 | |
| Diğer adı | Kıyam Yortusu Diriliş Pazarı Diriliş Günü |
| Kutlayanlar | Hristiyanlar |
| Türü | Dini |
| Önemi | İsa Mesih'in dirilişinin kutlanması |
| Tarih | 22 Mart ile 25 Nisan arasına denk gelen bir pazar günü |
| Törenler | Dini ayinler |
| Gelenekler | Kilise ziyaretleri, aile yemekleri, Paskalya yumurtası avı, hediye verme |
Paskalya (Latince: Pascha, Yunanca: Πάσχα, Pascha, Aramice: פֶּסחא, "Pasḥa"), Hristiyanlıktaki en eski[1] ve en önemli[1][2] bayram. İsa'nın çarmıha gerildikten sonra 3. günde[2] dirilişi kutlanır.[1] Doğu ve Batı kiliseleri arasında farklılıklar olmakla beraber, Paskalya dönemi yaklaşık olarak Mart sonundan Nisan sonuna kadar olan dönemdir. Her sene sabit bir tarihte gerçekleşmeyen ve dünya kiliselerinin çoğunda Pazar günü kutlanan Paskalya Günü ise, Kıyam Yortusu, Diriliş Pazarı ya da Diriliş Günü olarak da adlandırılır.
Kökenbilim
2. yüzyıl
Paskalya ve Triduum sözcüklerinin 2. yüzyıldaki karşılığı Yunan ve Latin yazarlar tarafından "Pascha (πάσχα)" olarak kullanılmıştır. İbranice "Pesah (פֶּסַח)" sözcüğünün Aramice'ye geçmiş halinden türetilmiştir. Sözcük "dokunmadan geçmek" anlamına gelir ve İsrailoğulları'nın Mısır'daki esaretten kaçışına veya İsrailoğulları'nın ilk doğan çocuğunun canının bağışlanmasına gönderme yapar.[3] Pavlus Efes'ten "Pascha'mız İsa bizim için kurban edildi." diye yazmıştır; ancak Efesli Hristiyanlar Çıkış'ın İsa'nın ölümü'nden bahsettiğini duyan ilk insanlar değildi.
Cermen, Sami, Romen ve Kelt dilleri
Günümüz İngilizcesindeki Easter sözcüğü Eski İngilizcedeki 899 yılından önce ortaya çıkan Ēastre ya da Ēostre sözcüğünden türemiştir. Günümüz Almancasındaki karşılığı Osterndir. Paskalya sözcüğü Hollandacada Pasen, İskandinav dillerinde ise påske (Danca ve Norveççe), påsk (İsveççe), páskar (İzlandaca) and páskir (Faroece) olarak geçmektedir.
Yunanca "Πάσχα" sözcüğü ve Latincedeki karşılığı "Pascha" İbranice'deki Hamursuz Bayramı anlamına gelen "Pesach (פֶּסַח)" sözcüğünden türemiştir. Yunancada diriliş, yükseliş anlamına gelen "Ἀνάστασις" sözcüğü de bazen kullanılır.
Arapça ve diğer Sami dillerini konuşan Hristiyanlar Pesaḥ ile aynı kökten gelen adlar kullanırlar.
Tüm Romen dillerinde Paskalya sözcüğünün kaynağı Latince Pascha sözcüğüdür. İspanyolcada Pascua, İtalyanca ve Katalancada Pasqua, Fransızcada Pâques, Portekizcede Páscoa ve Rumence'de Paşti sözcükleri kullanılır.
Tüm günümüz Kelt dillerinde Paskalya sözcüğü Latinceden türemiştir.
Bazı Batılı dillerde Paskalya yerine kullanılan Easter, Ostern vb. sözcüklerin kökeni Cermen Takvimi'ndeki Eostur (Nisan) ayıdır. Bu ay, adını Anglosakson Pagan tanrıçası Ēastre'den alır.[1]
Türkçe
Türkçeye Rumca Pashalia sözcüğünden türeyerek girmiştir.[4]
Tarih
| Yıl | Batı | Doğu |
|---|---|---|
| 1982 | 11 Nisan | 18 Nisan |
| 1983 | 3 Nisan | 8 Mayıs |
| 1984 | 22 Nisan | |
| 1985 | 7 Nisan | 14 Nisan |
| 1986 | 30 Mart | 4 Mayıs |
| 1987 | 19 Nisan | |
| 1988 | 3 Nisan | 10 Nisan |
| 1989 | 26 Mart | 30 Nisan |
| 1990 | 15 Nisan | |
| 1991 | 31 Mart | 7 Nisan |
| 1992 | 19 Nisan | 26 Nisan |
| 1993 | 11 Nisan | 18 Nisan |
| 1994 | 3 Nisan | 1 Mayıs |
| 1995 | 16 Nisan | 23 Nisan |
| 1996 | 7 Nisan | 14 Nisan |
| 1997 | 30 Mart | 27 Nisan |
| 1998 | 12 Nisan | 19 Nisan |
| 1999 | 4 Nisan | 11 Nisan |
| 2000 | 23 Nisan | 30 Nisan |
| 2001 | 15 Nisan | |
| 2002 | 31 Mart | 5 Mayıs |
| 2003 | 20 Nisan | 27 Nisan |
| 2004 | 11 Nisan | |
| 2005 | 27 Mart | 1 Mayıs |
| 2006 | 16 Nisan | 23 Nisan |
| 2007 | 8 Nisan | |
| 2008 | 23 Mart | 27 Nisan |
| 2009 | 12 Nisan | 19 Nisan |
| 2010 | 4 Nisan | |
| 2011 | 24 Nisan | |
| 2012 | 8 Nisan | 15 Nisan |
| 2013 | 31 Mart | 5 Mayıs |
| 2014 | 20 Nisan | |
| 2015 | 5 Nisan | 12 Nisan |
| 2016 | 27 Mart | 1 Mayıs |
| 2017 | 16 Nisan | |
| 2018 | 1 Nisan | 8 Nisan |
| 2019 | 21 Nisan | 28 Nisan |
| 2020 | 12 Nisan | 19 Nisan |
| 2021 | 4 Nisan | 2 Mayıs |
| 2022 | 17 Nisan | 24 Nisan |
| 2023 | 9 Nisan | 16 Nisan |
| 2024 | 31 Mart | 5 Mayıs |
| 2025 | 20 Nisan | |
| 2026 | 5 Nisan | 12 Nisan |
| 2027 | 28 Mart | 2 Mayıs |
| 2028 | 16 Nisan | |
| 2029 | 1 Nisan | 8 Nisan |
| 2030 | 21 Nisan | 28 Nisan |
İsa MS 29–33 yılları arasında çarmıha gerildi.[5] Paskalya bayramına dair en eski kayıtlar 2. yüzyıla aittir, bununla birlikte İsa'nın dirilişinin anılması muhtemelen daha eski tarihlere dayanır.[2]
İsa'nın dirildiği günü belirleme hususu, 8. yüzyıla kadar Doğu ve Batı kiliseleri arasında başlıca tartışma konularından biri oldu. Anadolu'daki Hristiyanlar İsa'nın çarmıha gerildiği günü, Yahudilerin Pesah (Hamursuz Bayramı) olarak kutladığı, baharın ilk dolunayından sonraki 14. gün (Yahudi Takvimi'ne göre 14 Nisan) olarak belirlediler. Diriliş gününü de –haftanın hangi gününe geldiğine bakılmaksızın– bundan üç gün sonrası, yani 17 Nisan olarak belirlediler.[2] Ancak Yahudi Takvimi'nde de adı Nisan olan bu ay, günümüzde kullandığımız Gregoryen Takvimi'ndeki Nisan ayı ile örtüşmemektedir. Modern Mart ve Nisan aylarının bir kısmını[6] kapsamaktadır. Batı Kiliseleri'nde ise İsa'nın bir Pazar günü dirildiğine inanıldığı için, Yahudi 14 Nisan'ından sonraki ilk Pazar günü "Diriliş Günü" kabul edildi. Zamanla diğer kiliseler de bu geleneğe uydu ve kutlamalar Pazar günü yapılmaya başlandı. Günümüzde Quartodesiman (14ncü güncü) denen ve Diriliş gününü haftanın hangi gününe geldiğine bakmaksızın kutlayan kiliselerin sayısı oldukça azdır.[2]
325 yılındaki İznik Konsili'nde, Paskalya'nın bahar ekinoksundan (21 Mart) sonraki ilk dolunayın ardından gelen Pazar günü kutlanması kararı alındı. Bu nedenle Paskalya, Gregoryen Takvimi'ne göre 22 Mart ile 25 Nisan arasındaki Pazar günlerinden birine denk gelir. Doğu Ortodoks Kiliseleri, Jülyen Takvimi'ni temel aldıkları için kutlamalar genellikle Protestan ve Katolik kiliselerinden sonra gerçekleşir. Ayrıca yine Ortodoks kiliselerinde Paskalya'nın Yahudi Pesah Bayramı ile aynı güne denk 'gelmemesine' dikkat edilir.[2]
20. yüzyılda Paskalya bayramı için sabit bir tarih belirleme çalışmaları yapıldı. Özellikle Nisan ayının ikinci pazarı üzerinde durulduysa da uygulamaya geçilemedi.[2]
İbadetler
| Makale serilerinden |
| Hristiyanlık |
|---|
 |
Batı Hristiyanlığı
 | Bu alt başlığın geliştirilmesi gerekiyor. |
Doğu Hristiyanlığı
| Bu alt başlığın geliştirilmesi gerekiyor. |
Gelenekler
Paskalya tüm Hristiyanlar tarafından kutlanır. Yaygın olarak kiliselerde düzenlenen ayinlerin dışında, kutlandığı ülkeye göre değişik gelenekler vardır. Bunlar arasında en yaygını şahısların birbirine genellikle çikolatadan yapılan Paskalya tavşanı ve Paskalya yumurtası hediye etmesidir.
Paskalya, perhizle geçen beş haftalık (Büyük Perhiz) bir hazırlık dönemi ile son haftayı (Kutsal Hafta) kapsar. Paskalya Günü'nde (Diriliş Günü) sona erer.
Paskalya Günü için evlerde özel çörekler (Paskalya çöreği) yapılır; haşlanmış yumurtalar boyanır; mumlar yakılır; dualar okunur.
Süryanilerin temmuz ayında kutladıkları Meryem Ana Paskalyası adı verilen yortu da Paskalya kavramı içine girer.
Katolik Kiliseleri'nde, Paskalya gecesi ayininde yeni ateş kutsanır, Paskalya mumu yakılır; Kitabı Mukaddes'ten bölümler okunur, vaftiz törenleri yapılır. Hristiyanlığın başlangıç döneminde vaftiz törenleri, yılda yalnızca bir kez, Paskalya gününde yapılırdı.
Rum ve Rus Ortodoks Kiliselerinde gece ayinlerinden önce kilise dışında bir ayin alayı düzenlenir. Alay kiliseden çıkarken hiç ışık yakılmaz; dönüşte ise, İsa'nın dirilişini simgelemek için yüzlerce mum yakılır.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
 |
Wikimedia Commons'ta Paskalya ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- ^ a b c d "Easter." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
- ^ a b c d e f g "Easter." Encyclopædia Britannica Ultimate Reference Suite. Chicago: Encyclopædia Britannica, 2010.
- ^ "Passover." Encyclopædia Britannica Ultimate Reference Suite. Chicago: Encyclopædia Britannica, 2010.
- ^ "Paskalya."[ölü/kırık bağlantı] TDK Büyük Türkçe Sözlük. Erişim: 10 Nisan 2009
- ^ "Jesus Christ." Encyclopædia Britannica Ultimate Reference Suite. Chicago: Encyclopædia Britannica, 2011.
- ^ "Nisan." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.