Halvetilik
 | Bu maddedeki bilgilerin doğrulanabilmesi için ek kaynaklar gerekli. (Ocak 2021) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
 | Bu maddenin veya maddenin bir bölümünün gelişebilmesi için İslam (Alevîlik-Caferîlik) veya Türkiye konusunda uzman kişilere gereksinim duyulmaktadır. (Mayıs 2020) |
Halvetilik, cehri zikir adı verilen ve ilahi isimlerin yüksek sesle tekrar edilmesi anlamına gelen zikir yöntemini kullanan ve aslı Alevî-Bektaşî ittikadiyle yönetilen Safevî Hanedanı'na ulaşan İslamî-Batınî bir tarîkattır. Halevetîlik tıpkı Anadolu'daki Alevî-Türkmen tarikâtı olan Bektaşîlik gibi bir Alevî tarikatıdır ve Miladi 14. yüzyılda bugünkü Azerbaycan'ın Şemahı bölgesinde yaşamış ve Alevî-Türkmen olan Şeyh Ebu Abdullah Siraceddin İmrân bin Ekmel ed-Din Lahici (Arapça: شيخ أبو صراج الدّين عِمران بن أكمل الدّين) tarafından kurulmuştur.[1]
Daha sonra yaşadığı dönemdeki Osmanlı İmperatorluğu'nun, yani günümüzdeki Türkiye Cumhuriyeti'nin Amasya ve Çorum bölgeleri arasında hayatını sürdüren Pîr İlyas Amasyâvî'nin (Arapça: پير إلياس أماسياوي) bir ağaç kovuğunda uzun süre halvet çıkarması ve ardından gelen müridlerin de tenhada kalmayı tercih etmeleri üzerine Alevîlerin tarikatı bu isimle anılmaya başlayıp gündeme ulaşmıştır.
Halvet’îyye Tarîkatı
Halvet’îyye yolu Pîr İmrân Halvetî ile birlikte yaygınlık kazanmaya başlamışsa da sonrasında pek çok kollar zuhur etmiş ve bu nedenle de "tarikatların anası" olarak anılmıştır. Halvet gönlünden Allah'tan gayrısını uzaklaştırmak ya da Allah'tan gayrısından uzaklaşarak ona yaklaşmak üzere yalnız kalmak anlamlarına kullanılır.
Özellikle Osmanlı döneminde Anadolu, Balkanlar, Ortadoğu ve Afrika'da geniş bir yayılma alanı bulmuştur. Kıbrıs'ta Gazimagosa'ya Kutub Usame Efendi gitmiştir. Kurucusu Türk olan Halveti tarikatı, Azerbaycan'ın Şah İsmail tarafından Şiî İslam ittikâdini yaygınlaştırmasıyla birlikte Şirvanşahlar devletinde biliniyordu ve baya yaygındı. Merkezi bugünkü Bakü şehrinde bulunan Şirvanşahlar devletinin son hükümdarları Halveti şeyhlerine büyük saygı göstermişler, zaviyelerini saray binasının yanıbaşına açmalarına müsaade etmişlerdir. "Pîr-i Sâni" olarak anılan Seyyid Yahya Şirvanî tarîkatın 15-16 yüzyıllarda Osmanlı coğrafyasında yayılmasını sağlayan en önemli sîmâlarından biridir. Günümüzde de Halveti mensupları tarafından okunan Vird-i Settar ismiyle anılan eser Yahya Şirvani'ye aittir. Yahya Şirvani tarafından yetiştirilen dervişlerin Anadolu'ya halife olarak gönderilmeleri tarikatın Anadolu'da yayılmasında etkili olmuştur.
Kol ve şubeleri
Halvetilik'nin en yaygın kolu Şâbânîlik koludur. Kastamonu Taşköprü doğumlu Pîr Şeyh Şâban-ı Veli'nin piri olduğu Halvetî-Şâbânî yolu mevcuttur.
İki ana kola ayrılan tarîkatın bazı önemli şubeleri aşağıda belirtilmiştir.
| Makale serilerinden |
Şubeleri
- Pîr İlyas Amâsî kolu
- Seyyîd Yâhyâ-yı Şirvânî kolu
- Molla Hâbib Karamanî şubesi
- Cemâli’îyye şubesi (Çelebi Hâlife Cemâl-i Halvetî’ye atfedilen)
- Sünbül’îyye
- Assâl’îyye
- Bahş’îyye
- Şâbân’îyye
- Karabaş’îyye
- Bâkr’îyye
- Kemal’îyye
- Hufn’îyye
- Tecân’îyye
- Dırdîr’îyye
- Sâv’îyye
- Semmân’îyye
- Feyz’îyye
- Nasûh’îyye
- Çerkeş’îyye
- İbrahim’îyye/Kuşadav’îyye
- Halîl’îyye
- Çerkeş’îyye
- Bâkr’îyye
- Karabaş’îyye
- Ahmed’îyye şubesi (Yiğitbaşı Ahmed Şemseddîn bin Îsâ Marmarâvî’ye atfedilen)
- Ramazan’îyye
- Buhûr’îyye
- Hayât'iyye
- Cerrah’îyye
- Raûf’îyye
- Cihangiri'yye
- Sinan’îyye
- Muslih’îyye
- Zeherr’îyye
- Hayât’îyye
- Uşşâk’îyye
- Câhid’îyye
- Selâh’îyye
- Niyâz’îyye/Mısr’îyye
- Beyûm’îyye
- Ramazan’îyye
- Rûşen’îyye şubesi (Dede Ömer-i Rûşenî’ye atfedilen)
- Gülşen’îyye
- Sezâ’îyye
- Hâlet’îyye
- Demirtâş’îyye
- Gülşen’îyye
- Şems’îyye şubesi (Şemseddîn Ahmed Sivâsî’ye atfedilen)
Halvetiyye-i Cemâl’îyye/Şâbân’îyye Silsilesi
- Muhammed (Alevîlerin atası)
- Ali (Alevîlerin atası)
- Selman-î Tahir (Selman-î Farisî)
- Ebu Zerr el-Gıfârî
- Ammar bin Yasir
- Hasan Basrî
- Habib Acemî
- Dâvud et-Taî
- Marûf el-Kerhî
- Serî es-Sekatî
- Cüneyd-i Bağdâdî (Iraklı Alevî-Türkmen Dervişi)
- Mimşâd Dîneverî
- Seyyid Muhammed el-Bâkırî (Diyarbakırlı Alevî-Türkmen Dervişi)
- Kadı Vecîhüddîn Ali el-Bâkırî (Diyarbakırlı Alevî-Türkmen Dervişi))
- Ebu’n-Necib Sühreverdî
- Kutbeddîn el-Ebherî
- Rükneddîn Necaşî
- Şehâbeddîn Tebrîzî
- Hâce Cemâleddîn Şirazî (Bektaşî Tarikatına bağlı olan Alevî-Türkmen Dervişi)
- Sultân-ul Halvetî[2] Tac’ed-Dîn İbrahim Zahid el-Geylânî (Seyyid Abdulkadir Geylanî evlatlarından olan Alevî-Türkmen Dervişi)
- Ahî Muhammed el-Halvetî (Alevî-Türkmen Dervişi)
- Pîr İmran el-Halvetî (Halveti Tarîkatı Şeyh Ebû Abdullah Sirac’ed-Dîn İmran bin Ekmel’ud-Dîn-i Lahicî tarafından Herat'ta kuruldu).
- Ahî Mîrim el Halvetî
- Sadreddîn Hayyamî
- Pîr-i Sânî Seyyid Yahyâ-yı Şirvânî (Yetiştirdiği şeyhler aracılığıyle Halveti Tarîkatını Anadolu'ya yaydı).
- Muhammed Bahaeddîn-i Erzincanî
- Çelebi Hâlife Cemâl el-Halvetî (Alevî-Bektaşî Türkmen Dervişi)
- Hayreddîn Tokadî
- Şabân-i Veli Kastamônî
- Pir-î Sanî Şeyh Mustafa El-Çorumî
- Seyyid Mehmet Hilmi Efendi (Hacı Baba) (Çorumlu Alevî-Bektaşî Şeyhi)
- Kutbu'l Cihan Şeyh İbrahim Hakkı
- Hasan Muştak Efendi
- Hacı Cemal Efendi
- Hacı Nuri Efendi
- Hacı İlyas Efendi El-Kastamonî
Türk tasavvufundaki yeri
Ayrıca bakınız
Alevî tarikâtları ve ibadethâneler
- Bektâşîlik
- Bayramilik
- Celvetilik
- Tekke/Mescid/Cem Evi (Pîr veya Niyâz Evi)
Kaynakça
- ^ Horasanlı Alevî Türkmen Pîr ve Şeyhi olan Pîr Abdal Musa ve Pîr Geyikli Baba
- ^ Abdülbaki Gölpınarlı, Türkiye'de Mezhepler ve Tarîkatlar, İnkılâp Yayınevi, 1997.
