Fişek
Fişek, genel anlamda Türkçe'de yivsiz av tüfeklerinin kullandığı mühimmata denir. Fişekler yapılarından dolayı ve içerdikleri saçma/tek kurşun veya benzeri katı/gaz atılacak malzemeden dolayı kalibre ile değil gauge ile değerlendirilirler. Ancak başka parametreler de bu fişeklerin yapıları ve kullanım alanlarını etkilemektedir. Fişekler 8ga-36ga arasında çaplarda üretilseler de nadir olarak 10ga modeller de mevcuttur. En çok kullanımda olan 12ga çapı kendi içinde 70–76 mm uzunluğa sahip kovanlarda üretilmektedir. Ayrıca aynı çap fişeğin barut miktarı ve içerdiği saçma miktarı da değişmektedir.
Yapısı
Fişeklerin yapısı bir bütün olarak düşünüldüğünde metal kovan dipçiği, plastik kovan, kapakçık ve içeride saçma (veya daha iyi bir kavram ile atılacak kurşun bilya veya başlık), tapa, barut ve kapsülden oluşur.
Tüfeğin tetiği çekildiği anda tüfek iğnesi ileri itilir => Kapsülün çevresini kaplayan bakır alaşımı ezilir => Kapsülün içindeki detonatör'de yaratılan etki hızlı bir kimysal tepkimeyle patlamayla sonuçlanır => kapsüldeki küçük patlama Barut (barut+TNT karışımı olan fişek barutu)nda kimyasal tepkimeyle sonuçlanır ve kapalı alanın etkisiyle sonuç patlama olacaktır. => yaratılan patlama çok yüksek basınçta sıcak gaz meydana getirir ve gaz genleşir => dışarıya çıkmaya yol arayan bu gaz önündeki tapa ve dolayısıyla onun önündeki saçma ve kapakçığı öne doğru iter, Kapakçık açılır ve saçma ile arkasındaki tapa namlunun içine itilir => saçma ve tapanın namluyu terk etmesiyle beraber bu gaz da namludan dışarı çıkar ve atış işlemi gerçekleşmiş olur. Belirtildiği gibi bir fişeğin yapısındaki en önemli özellik barut ve saçma miktarı ve ona göre de fişeğe çap ve uzunluk seçilir. genel anlamda 76 mm uzunluğundaki 12ga fişeklere magnum tabiri kullanılır zira daha fazla barut ve saçma içerirler. Barut miktarının artmasıyla birlikte patlamanın şiddeti de artacaktır ve bunun için de o patlamaya dayanacak namlu gerekir. buna göre tüfeklerin namlularında fişek yatağının özellikleri her tüfek için farklı olarak yazılır. Örneğin 76mm bir fişek yatağına sahip tüfek revaçta olan 70mm'lik fişekleri ateşleyebilmekte ancak 70mm fişek yatağına sahip tüfekler 76mm'lik fişekleri belirtilen sebepten dolayı ateşleyememekteler. Bir diğer yandan barut miktarı arttıkça patlamanın içinde gerçekleştiği metal kovan dipçiği gerekmektedir. Bu dipçikler uzunluklarına göre T'li rakamlarla bildirilirler. Buna göre metal kovan dipçik boyu:
- T1: 8 mm
- T2: 12 mm
- T3: 16 mm
- T4: 20 mm
- T5: 25 mm
Parametreler
Anlatıldığı gibi fişekler içereklerine göre çeşitli parametrelere göre numaralandırılırlar. Bunlardan bazılar gauge ve saçma boyutundan ilave metal kovan boyu (aynı zamanda barut içeriğinin de bir göstergesi) idi. Ancak saçma içereği de bir parametre olarak değerlendirilmektedir. Buna göre bir fişeğin içerdiği saçma miktarı kütlesine göre gr(gram) birimi ile beyan edilir(tıpkı yivli silahlardaki grain parametresi gibi). örn. 12/70 bir fişeğin anlamı fişek çapı 12ga uzunluğu ise 70mm'dir. ayrıca 12/36 ise 12ga çaptaki bir merminin 36gr kurşun içerdiği anlamına gelir.
Kuş avı için kullanılan saçma boyu (Birdshot)
Kuş avında kullanılan saçmalar özellikle kuş avının genelde havada uçuş sırasında yapılmasından dolayı mümkün olan en fazla sayıda saçma ancak kuşun boyutuna göre etkili olan boyutlarda saçma ile yapılmalı. Bu tip saçmalarda tüm yivsiz av tüfeklerinin geleneğindeki gibi saçma numarası küçüldükçe saçma büyür.
| Av | Kurşun/Tungsten | Steel |
|---|---|---|
| Sülün | 4-6 | 2-3[1] |
| Hindi | 4-6 | 2-3 |
| Kumru, Bıldırcın, | 7½-8 | |
| Tavşan | 6-7½ | |
| Sincap | 6 | |
| Kaz | BB-2 | TT-1 |
| Ördek | 4-6 | 2-4 |
| büyük ördek | 2-4 | BB-2 |
Şevrotin (Buckshot)
Fişeğin içindeki saçmaların büyük seçilerek yapılan fişeğe denir. Türkiye'de en çok kullanılan şevrotin saçma numarası "00"'dır (ve bu numaraya halk arasında "Domdom" denir). Bu tip saçmalarda numara küçüldükçe saçma büyür. Bu tip fişekler avcılıkta büyükbaş hayvanlar (Türkiye için en sık Domuz avı) ve bir diğer yandan da ordularda özellikle şehir savaşlarında (yakın mesafelerde etkinlikleri yivlilere göre daha iyi olmasından dolayı) kullanılan av tüfeklerinde (en çok pompalı modeli kullanılsa da yarı-otomatik ve kombine versiyonlar da kullanımda) askeri fişekler olarak kullanılırlar.
"00" saçmasına sahip şevrotinler halk arasında "Domdom" ve "dokuzlu" olarak bilinirler zira içlerinde genelde yapılan modeliyle 9 adet 00 saçma bulunur. Bu tip fişekler özellikle büyük baş hayvanların yakın mesafeden avları için çok uygun bir yapı oluştururlar ancak birçok ülke bu av modelini yasaklamış durumdadır. Aynı "00" boyu saçma sert plastikten yapılıp aynı fişek yapısının içine konulduğunda polis ve kolluk kuvvetlerinin en çok tercih ettiği isyan bastırma fişeği haline gelmektedir. Bu tip fişekler hem silahın çalışma hızını yüksek tutmakta hem de istenilen etkiyi yaratmaktadır. Ancak tabiidir ki öldürmeyen bir fişek av için kullanılmamaktadır.
| Size | Nominal boyut | Saçma/oz |
|---|---|---|
| TriBall (12 Ga.) | .60" (15.24 mm ) | 3/4 saçma başına ons |
| 0000 ("Dört-Sıfır") | .38" (9.7 mm) | 5 |
| 000 ("Üç-Sıfır") | .36" (9.1 mm) | 6 |
| 00 ("İki-Sıfır") | .33" (8.4 mm) | 8 |
| 0 ("Sıfır") | .32" (8.1 mm) | 9 |
| 1 | .30" (7.6 mm) | 10 |
| 2 | .27" (6.9 mm) | 15 |
| 3 | .25" (6.4 mm) | 18 |
| 4 | .24" (6 mm) | 21 |
Tek Kurşun (Shotgun slug)
Tek kurşun özellikle büyük baş hayvanların avında kullanılan bir fişek yapısıdır. İlk tek kurşun, Mauserin ünlü G98 ve KAR98Kin 7.92x57mm Mauser mermilerinin tasarımcısı olan Alman Wilhelm Brenneke tarafından 1898'de dizayn edildi ve o günden bu yana kullanımdadır. Bu tip fişeklerle avcılık iyi düzeyde nişancılığa gereksinim duymaktadır zira bu kurşunlar yivsiz bir namludan ateşlendikleri ve dolayısıyla düşük menzil ve yüksek kurşun düşüşü ve hedeften sapma oranından dolayı yivli namlulardan atılan mermilerin aksine kötü bir balistik seyir ile (Balistik katsayısı: 0.02-0.04) hedefe doğru ilerlemekteler. 36ga (.410) yivsiz av tüfeklerinde kullanılan fişeklerin küçük yapılarından dolayı kullanılan başlıca fişekleri bu yapıda üretilmekteler. Tek kurşun fişekler seçtikleri kurbanlarına verdikleri hasar, balistik performanslarından dolayı yakın mesafede çok ağır olmaktadır.
Tek kurşunların üzerinde genellikle yiv-sete benzer oyuklar açılmaktadır. Bu oyuklar ateşleme esnasında yivsiz namluyla temasa geçen kurşunun hafif bir dönme hareketi yapmasına ve dolayısıyla balistik performansın, atış dikkatinin ve dolayısıyla menzilin bir miktar artmasına sebep olmaktadır ancak kuşkusuzdur ki bu olay yivli namlulardan çok daha uzakta bir yerde kategorize edilmesi gerekmektedir.
Tek kurşunların en önemli özelliklerinden biri de slug ve şoksuz namlu yani tamamıyla silindir yapısında düz namludan ateş edilmelerinin gerekmekmesidir. Bu olay şoklu namlulardan tek kurşunun ateşlenmesinin mümkün olmadığı anlamına gelmemekte ancak bunun gibi bir olayın gerçekleştiği durumda bir taraftan silahın aşınmaya maruz kalması durumu söz konusua olabilmekte hem de kurşunun balistik seyri değişip dikkati ciddi derecede azalmaktadır.
Polis, kolluk kuvvetleri ve nefsi müdafa'da kullanımı
Polis ve kolluk kuvvetleri isyanlara karşı silah kullanmamak için kullandıkları fişekler, saçmalarının büyük ancak metalden değil de sert plastiklerden yapılmasından dolayı öldürücülüğü azaltılmış bir yapı halini almıştır. Söz konusu fişeklerle yakın atışlarda doğacak sonuç normal fişeklerle fazla fark arz etmemektedir.
Kaynakça
- ^ After bagging 300 birds, researchers declare that No. 2 is best steel shot size for roosters 21 Kasım 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. by Craig Bihrle. Reprinted with permission.
Dış bağlantılar
Wikimedia Commons'ta Shotgun shells ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur