Ermeni Devrimci Federasyonu

Vikipedi, özgür ansiklopedi
22.12, 3 Aralık 2020 tarihinde Khutuck Bot (mesaj | katkılar) tarafından oluşturulmuş 24206113 numaralı sürüm (Bot v3: Kaynak ve içerik düzenleme (hata bildir))
Ermeni Devrimci Federasyonu
Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւն
BaşkanHrant Markaryan
KurucularıHristofor Mikaelyan
Stepan Zoryan
Simon Zavaryan
Slogan(lar)Özgür, Bağımsız ve Birleşik Ermenistan[1]
Kuruluş tarihi1890 (134 yıl önce) (1890)
Merkez30 Hanrapetutyan St.,
Erivan, Ermenistan
Gazete(ler)Yerkir
Gençlik koluErmeni Gençlik Federasyonu
Paramiliter kolErmeni Devrimci Ordusu (1983-1985)
Üyelik (2012)6,800 (Ermenistan)[2]
İdeolojiErmeni milliyetçiliği[3][4][5]
Büyük Ermenistan[6][7]
Demokratik sosyalizm[8][9]
Devrimci sosyalizm (tarihi)[10]
Anti-komünizm (1920–91)[11][12][13][14]
Siyasi pozisyonSol[15]
Uluslararası üyelikSosyalist Enternasyonal
Avrupa üyeliğiAvrupa Sosyalistler Partisi
Resmî renkler     Kırmızı      Altunî
Ermenistan Ulusal Meclisi
0 / 132
Dağlık Karabağ Ulusal Meclisi
3 / 33
Lübnan Parlamentosu
3 / 128
İnternet sitesi
Parti bayrağı

Ermeni Devrimci Federasyonu (Ermenice: Հայ Յեղափոխական Դաշնակցություն Hay Heğapohagan Taşnagsütün), radikal milliyetçi Ermeni siyasi partisi. Ermenistan'ın bağımsızlığını sağlamak amacıyla 1890'da kuruldu. Hâlen gerek Ermenistan Cumhuriyeti'nde gerek diasporadaki Ermeniler arasında aktif bir siyasi partidir. Doğu Ermenice adıyla Daşnaksütün olan örgütün adı Türkçeye Batı Ermenice'den bir takım ses değişikliklerinden sonra Taşnagsütün olarak geçmiştir ve kısaca Taşnag adıyla da bilinir. Ermenice'de Federasyon anlamına gelir; çünkü örgüt özellikle Rusya'daki Ermeni örgütleri başta olmak üzere birçok örgütün birleşmesinden oluştuğundan bu adın verilmesi uygun görülmüştür.

Tarihi

Kuruluş ve Devrim yılları

1890'da Gürcistan'ın başkenti Tiflis'te Krisdapor Mikaelyan, Simon Zavaryan ve Stepan Zoryan tarafından kuruldu. Kuruluş amacı Osmanlı Devleti'nde Ermeniler için özerk bir bölge kurulmasını sağlamak, Ermeni yerleşimlerini muhtemel saldırılarına karşı korumak ve bu uğurda çalışan Ermeni fedai gruplarını bir çatı altında toplamaktı. Kurucuları Çarlık Rusyası'ndaki Halkçı (narodnik) hareketin ideoloji ve örgütlenme modelinden etkilenmişlerdi.

1894'te Federasyon, Diyarbakır'a bağlı Sason'da Osmanlı yönetimine karşı silahlı bir direniş örgütledi. Direnişin amacı Avrupa devletlerinin ilgisini Ermeni sorununa çekerek Ermeniler lehine uluslararası baskı sağlamaktı. 1895'te aynı amaçla Van kentinde bir ayaklanma düzenlendi. 26 Ağustos 1896'da Taşnak üyelerinden Papken Süni' önderliğinde bir grup fedai İstanbul'da Osmanlı Bankası'nı basarak dünya kamuoyunun ilgisini çekmeyi denediler. Bu olaylar sayesinde Taşnak, daha önceden etkin olan Hınçak ve Armenagan gibi örgütleri kenara iterek Ermeni ulusal hareketinin önderliğini ele geçirdi.

1895-1904 döneminde Taşnak'a bağlı gerilla grupları Doğu Anadolu Bölgesi'nin birçok yerinde kanlı olaylara karıştılar. 1905'te örgüt üyelerince II. Abdülhamit'e karşı düzenlenen Yıldız Suikasti başarısızlıkla sonuçlandı. Suikast hazırlıkları sırasında erken patlayan bir bomba nedeniyle parti kurucularından Kristofor Mikaelyan öldü.

1903'te Çarlık Rusyası'nın Ermenilere yönelik baskıcı bir politika benimsemesi üzerine Taşnakçılar Rusya'da da direniş ve terör olaylarına katıldı. Çarlık rejimine karşı 1905 İhtilali'nde yer aldı.

1907'de yapılan kurultayda Taşnak, II. Abdülhamit rejimine karşı İttihat ve Terakki Cemiyeti ile işbirliği yapma kararı aldı. Aynı yıl Paris'te toplanan Osmanlı Muhalifleri Kongresi'ne İttihat ve Terakki lideri Ahmed Rıza Bey ve liberal görüşün öncüsü Prens Sabahattin Bey ile birlikte Taşnak temsilcisi Haçadur Malumyan da katıldı.

1908'de Meşrutiyet'in ilanı ile sonuçlanan ayaklanmalar zincirinde İttihat ve Terakki örgütünün yanı sıra Taşnakçılar da görev aldı. Ancak Nisan 1909'da çıkan Adana Olayları üzerine iki örgütün arası açıldı. 10 Aralık 1912'de örgüt üyelerince Van'ın Ermeni asıllı belediye başkanı Bedros Kapamacıyan iki kurşun sıkılarak öldürülmüştür. 1914 Erzurum Kurultayı'nın yaklaşan Dünya Savaşı'nda Osmanlı Devletini destekleme kararı alması üzerine örgüt bölündü; Antranik Ozanyan öncülüğünde bir kesim partili Rusya'nın desteğiyle Osmanlı'ya karşı savaşmayı seçti.[16]

Nisan 1915'te Van'da başlatılan Ermeni isyanı Taşnak tarafından örgütlendi. Savaş sırasında Rus Ordusu içinde oluşturulan dört Ermeni Gönüllü Alayı'nda Taşnak mensupları lider rolü oynadılar. 1917 Devrimi'nden sonra Rus Devleti'nin dağılması üzerine 28 Mayıs 1918'de kurulan Demokratik Ermenistan Cumhuriyeti'nin lider kadrosu da Taşnakçılardan oluşuyordu. Ülkenin 26 Kasım 1920'de Kızıl Ordu tarafından işgali üzerine Taşnak kadroları yurt dışına kaçtılar. Sovyet Ermenistanı'nda "Taşnakist" olmakla suçlanan onbinlerce kişi 1930'lu yıllarda stalinist rejim tarafından Sibirya'ya sürüldü veya kurşuna dizildi.

Kara Haç Çetesi

Taşnaklar tarafından milliyetçi harekete destek vermeyen Ermenilere karşı kuruldu. Çetenin ismi, öldürdükleri Ermenilerin alınlarına kesici bir aletle haç şekli çizmelerinden ve kesme sırasında akan kanın kuruyarak koyu bir renk almasından gelmektedir.

Sürgün yılları

Sürgüne giden Taşnak liderleri, büyük Ermeni topluluklarının yaşadığı Lübnan, Suriye, Fransa ve ABD'de parti örgütünü sürdürdüler. Ermenistan'daki Eçmiadzin Patrikliğine bağlı kiliselerin ABD ve diğer ülkelerde Taşnakçıları kiliseden uzaklaştırması üzerine, Taşnakçılar da Lübnan'da bulunan Kilikya Patriğine bağlı ayrı bir kilise örgütü kurdular. İki taraf birbirinin kiliselerine giden Ermenileri karşılıklı olarak aforoz etti. 1933'te ABD Ermenileri Başpiskoposu Levon Turyan, New York'ta bir Taşnak suikastçi tarafından öldürüldü.ABD'deki örgütlenmesi Amerika Ermeni Ulusal Komitesi lobi faaliyetleri ile amacını sürdürüyor.

1950'lerin Soğuk Savaş ortamında Taşnak ile Sovyet Ermenistanı arasındaki çatışma derinleşti. Hınçak Partisi Ermenistan'la uzlaşmayı savunurken, Taşnakçılar gitgide şiddetlenen bir düşmanlık politikası güttüler. 1956'da Kilikya Patrikliği makamına Taşnak yanlısı Halep Piskoposu Zareh'in seçilmesi üzerine Lübnan Ermenileri arasında silahlı çarpışmalar oldu.

Sovyet Sonrası Ermenistan

1991'de Ermenistan'ın bağımsızlığını kazanmasından sonra Taşnak, hızla ülkenin önde gelen siyasi hareketlerinden biri oldu. 28 Aralık 1994'te cumhurbaşkanı Levon Ter-Petrosyan, terör eylemlerine ve mafya ilişkilerine karıştığı ve hükümete karşı bir ayaklanma planladığı gerekçesiyle Taşnak partisini kapattı. Parti ileri gelenlerinden birçoğu tutuklandı. Parti organı olan Yerkir gazetesi yasaklandı.

30 Mart 1998'de Taşnakların desteklediği Robert Koçaryan'ın cumhurbaşkanı seçilmesi üzerine partiye yönelik yasaklar kaldırıldı. Genellikle sağ-milliyetçi bir ideolojisi vardır.

Seçim sonuçları

Ermenistan

Dağlık Karabağ Cumhuriyeti

Dağlık Karabağ Cumhuriyeti Ulusal Meclisi
Seçim Parti-listesi Bölge (Toplam) Toplam ±
Oy % Sandalye (Toplam)
1995 Bilinmiyor Bilinmiyor Bilinmiyor Bilinmiyor
0 / 33
 Sabit 0
2000 Bilinmiyor Bilinmiyor Bilinmiyor Bilinmiyor
9 / 33
 artış 9
2005 14,534 24.4% Bilinmiyor Bilinmiyor
3 / 33
 azalış 6
2010 12,725 19.1%
4 / 17
2 / 16
6 / 33
 artış 3
2015 12,965 18.81%
4 / 22
3 / 11
7 / 33
 artış 1

Ayrıca bakınız

İlgili kitaplar

  • Ohannes Kaçaznuni, Taşnak Partisinin Yapacağı Bir Şey Yok
  • A. A. Lalayan, Taşnak Partisinin Karşıdevrimci Rolü (1914-1923)

İlgili fotoğraf arşivleri

Kaynakça

  1. ^ Verluise, Pierre (1995). Armenia in crisis: the 1988 earthquake. Detroit: Wayne State University Press. s. 38. ISBN 9780814325278. 
  2. ^ (Ermenice) Յուրաքանչյուր երկրորդ չափահաս հայաստանցին կուսակցակա՞ն 31 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  3. ^ "Armenian Nationalist Party Threatens President Over Turkey Protocols". Erivan. Radio Free Europe/Radio Liberty. 14 Ocak 2010. 8 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2014. 
  4. ^ Cornell, Svante E. (2011). Azerbaijan Since Independence. Armonk, New York: M.E. Sharpe. s. 11. ISBN 9780765630049. Drawn equally to socialism and nationalism, the ARF... 
  5. ^ Abbasov, Shahin (15 Ekim 2010). "Azerbaijan: Baku Reaches Out to Armenian Hard-liners in Karabakh PR Bid". EurasiaNet. New York. Open Society Institute. 8 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2014. ...Armenian Revolutionary Federation-Dashnaktsutiun, a nationalist Armenian party... 
  6. ^ "Armenia: Internal Instability Ahead" (PDF). Yerevan/Brussels: International Crisis Group. 18 Ekim 2004. s. 8. 23 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Haziran 2014. The Dashnaktsutiun Party, which has a major following within the diaspora, states as its goals: "The creation of a Free, Independent, and United Armenia. The borders of United Armenia shall include all territories designated as Armenia by the Treaty of Sevres as well as the regions of Artzakh [the Armenian name for Nagorno-Karabakh], Javakhk, and Nakhichevan". 
  7. ^ Harutyunyan, Arus (2009). Contesting National Identities in an Ethnically Homogeneous State: The Case of Armenian Democratization. Kalamazoo, Michigan: Western Michigan University. s. 89. ISBN 978-1-109-12012-7. The ARF strives for the solution of the Armenian Cause and formation of the entire motherland with all Armenians. The party made it abundantly clear that historical justice will be achieved once ethnic Armenian repatriate to united Armenia, which in addition to its existing political boundaries would include Western Armenian territories (Eastern Turkey), Mountainous Karabagh and Nakhijevan (in Azerbaijan), and the Samtskhe-Javakheti region of the southern Georgia, bordering Armenia. 
  8. ^ "Դաշնակցության սոցիալիզմի մոդելը [The Socialist Model of Dashnaktsutyun]". parliamentarf.am (Ermenice). Armenian Revolutionary Federation faction in the National Assembly of the Republic of Armenia. 9 Temmuz 2011. 29 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2017. 
  9. ^ "Evaluation Report on Armenia on Transparency of party funding" (PDF). Strasbourg,: Council of Europe. 3 Aralık 2010. s. 5. 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 22 Nisan 2017. Armenian Revolutionary Federation Party (ARF, socialist) 
  10. ^ Hovannisian, Richard G. (1971). "Russian Armenia. A Century of Tsarist Rule". Jahrbücher für Geschichte Osteuropas. 19 (1). Franz Steiner Verlag. s. 40. 10 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2017. 
  11. ^ Verluise, Pierre (1995). Armenia in Crisis: The 1988 Earthquake. Wayne State University Press. s. 38. ISBN 9780814325278. Although socialism played an important part in parry ideology in its early years, the ARF after 1920 became an outspoken nationalist critic of Soviet Armenia. 
  12. ^ Goltz, Thomas (2015) [1998]. Azerbaijan Diary: A Rogue Reporter's Adventures in an Oil-rich, War-torn, Post-Soviet Republic. Routledge. s. 314. ISBN 9780765602442. Suppressed or expelled from Soviet Armenia, the Dashnaks became the most visible and resonant anti-Communist opposition group in the Armenian diaspora for the next seventy years. 
  13. ^ Panossian, Razmik (2006). The Armenians: From Kings and Priests to Merchants and Commissars. New York: Columbia University Press. s. 365. ISBN 9780231139267. The ARF thus came to associate its nationalism with anti-communism... 
  14. ^ "Justice Commandos of the Armenian Genocide" (PDF). foia.cia.gov. Freedom of Information Act Electronic Reading Room, Central Intelligence Agency. 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 22 Nisan 2017. Since the end of World War II, the ARF has held a conservative, anti-Communist ideology... 
  15. ^ "Where is the Armenian LEFT, the true alternative?". Erivan: Institute for Democracy and Human Rights (IDHR). 10 Aralık 2007. 7 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2017. Armenian Revolutionary Federation, ARF: An Armenian left-wing and socialist political power with its roots and background. 
  16. ^ Öztarsu, Mehmet Fatih, Osmanlı'daki İlk Ermeni Silahlı Hareketleri, Beyaz Tarih 4 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Nisan 2015
  17. ^ "Armenia's parliamentary election and constitutional referendum: July 5, 1995". Commission on Security and Cooperation in Europe. s. 11. The most controversial aspect of the election was the banning of the ARF. [ölü/kırık bağlantı]
  18. ^ Khachatrian, Ruzanna (25 Kasım 2002). "Dashnaks Endorse Kocharian's Reelection Bid". azatutyun.am. Radio Free Europe/Radio Liberty. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2017. 
  19. ^ "Armen Sarkissian Elected Fourth President of Armenia". civilnet.am. 2 Mart 2018. 18 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2018. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ermeni_Devrimci_Federasyonu&oldid=24206113" sayfasından alınmıştır